Object
Zevenbergen, Hof van

Locatie
Adres: Hof van Zevenbergen 1, 5211 HB
's-Hertogenbosch
Gemeente 's-Hertogenbosch
Provincie Noord-Brabant

Hof van Zevenbergen ligt nog net in de bebouwde kom van ’s-Hertogenbosch, dicht bij de rivier de Dommel.

Typologie

Het huis functioneerde tijdens de late Middeleeuwen als paleisachtige woning in de stad. Het oudste deel van het complex is vermoedelijk rond 1490 gebouwd en bestaat uit het achter de rooilijn dwars geplaatste huis met meerhoekige traptoren, twee bouwlagen en twee zolders (Van Drunen 1989, 25). In de 16e en 17e eeuw zijn er vleugels aangebouwd waardoor er een gesloten complex ontstond (KNOB 1987, 93).

Etymologie
Het huis is genoemd naar Gerrit van Zevenbergen [Van der Wielen].

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 21-04-2003

Het huis bestaat momenteel uit vier vleugels die, om een binnenplaats in een carrévorm gebouwd zijn, waarbij de rechtervleugel aan de voorzijde uitsteekt. Dezelfde vleugel steekt ook, evenals de linkervleugel een stukje uit aan de kant van de keizerstraat. Het is moeilijk om bij dit gebouw van een voor- of achterzijde te spreken, daar zich de eigenlijke ingang aan de Keizerstraat bevindt, maar het officiële adres is eigenlijk de achterzijde. We hebben te maken met een huis met twee gezichten. De vleugel aan de Keizerstraat heeft twee bouwlagen onder een pannen zadeldak, terwijl de haaks daarop staande vleugels een pannen schilddak dragen. Deze zijn ook een bouwlaag hoger. De voorgevel is verdeeld in vijf Traveeën met in het midden de poort. Dit middenstuk wordt bekroond met een fronton, terwijl de dakrand afgezet is met een kooflijst.De vleugel aan het Hof van Zevenbergen heeft eveneens twee bouwlagen, maar dan onder een leien zadeldak, afgesloten met trapgevels. Rechts van het midden bevindt zich een uitgebouwde, achtkantige traptoren met afgeknotte spits. Links hiervan, zowel boven als beneden drie vensters, en uiterst links de door gang naar het binnenplein. Rechts van de toren op iedere bouwlaag nog twee vensters. Het terrein wordt afgesloten door een hek [Van der Wielen].

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het Hof van Zevenbergen ligt in een gebied van hoge archeologische waarde (Zie Archis). Op dit moment is het middeleeuwse gedeelte van het complex nog steeds zichtbaar. In 1976 is het gebouwencomplex aangekocht door de gemeente om het vervolgens te restaureren en het een nieuwe functie te geven. Daarbij heeft men ervoor gekozen alle verschillende bouwlagen en bouwsporen te respecteren (Van Drunen 1998, 25). Het is een Rijksmonument.

Oudste vermelding
Datum: 1431
Bron: [Van der Wielen]

'mansio'

Bezitsgeschiedenis
Agnes Groy verkocht in 1431 de 'mansio' aan Gerrit van Zevenbergen. Diens erfgename Maria Margaretha van Zevenbergen huwde met Cornelis de Glymes, die zich Van Zevenbergen ging noemen. Bij zijn dood in 1508 erfde zijn zoon Maximiliaan het hof. Verschillende geslachten volgden elkaar op, tot in 1783 de Rooms Katholieke kerk er het Roomsch Weeshuis in onderbracht. In de twintigste eeuw was het achtereenvolgens oudemannenhuis, kindertehuis en opvanghuis voor ongehuwde moeders. In de jaren zeventig zaten er krakers in het pand, en in een ander deel de kunstuitleen. Vanaf 1990 zaten het Rode Kruis en de Trombosedienst in het pand. Tot voor kort zat er een advocatenkantoor in [Van der Wielen].In de 18e eeuw werd het pand Roomsch Weeshuis. Vanaf 1854 kwamen de wezen onder toezicht van de Broeders van Ronse en de Zusters van de Choorstraat te staan. In de twintigste eeuw was het hof achtereenvolgens oudemannenhuis, kindertehuis en opvanghuis voor ongehuwde moeders (Becx e.a. 1999, 100) [Marloes].

Historische betekenis
Het betreft hier een van de laatste adellijke hofcomplexen in uit de late middeleeuwen in Den Bosch. Keizer Karel V heeft hier nog gelogeerd. Diens borstbeeld bevindt zich op de binnenplaats [Van der Wielen].

Bouwgeschiedenis
De aanvankelijke zaalbouw met traptoren uit de vijftiende eeuw werd in de zestiende en zeventiende eeuw uitgebreid met twee vleugels en een voorbouw. De voorvleugel aan keizerstraat stamt uit 1693, waarbij de boogstelling uit de zestiende eeuw, die oorspronkelijk voor het stadhuis bedoeld was, in de gevel aan de binnenplaats geplaatst werd. In de achttiende eeuw werd het huis verbouwd. Tussen 1990 en 1992 werd het complex gerestaureerd. Tijdens deze restauratie zijn veel historische onderdelen verloren gegaan [Van der Wielen]Om het hof als weeshuis geschikt te maken vonden ingrijpende verbouwingen plaats in 1783. Zo wordt er een strikte scheiding aangebracht tussen het jongens- en meisjesgedeelte. Ook komen er twee verschillende ingangen waarvoor de voorgevel moet worden verbouwd. De beide trapgevels worden verhoogd en versierd met kroonlijsten. In 1795 werd het weeshuis uitgebreid met een huis en bijbehorend erf dat het weeshuis had opgekocht. Rond 1855 krijgt de gevel zijn huidige vorm, naar ontwerp van architect J. Bolsius die ook inwendig veel aan het gebouw heeft veranderd. De latere toevoegingen uit 1912 en 1954 doen volgens A.H. Van Drunen afbreuk aan de binnenplaats (Van Drunen 1989, 26). Op de verbouwing rond 1991-1992 is kritiek gekomen. Hoewel Van Drunen aangeeft dat er gerestaureerd is met respect voor de verschillende historische lagen blijkt uit de kritiek van Glaudemans dat een en ander toch gesloopt of gereconstrueerd is. Zo zijn de twee verschillende ingangen van het voormalige weeshuis verwijderd en is op een andere locatie de 17e-eeuwse ingang gereconstrueerd. Er zijn weer 17e-eeuwse natuurstenen bogen geplaatst en is er een middeleeuwse poort aangebracht via welke het hof wordt ontsloten. De 16e-eeuwse achtervleugel is daarentegen uitgebreid met twee nieuwbouwwoningen en vierkante tuin tenslotte heeft een barokkarakter gekregen (Van Drunen, 1989, 25-26). Het terugbrengen van enkele verdwenen muren heeft de hoofdstructuur van het pand versterkt. Op andere gebieden heeft de restauratie er echter voor gezorgd dat unieke bouwelementen, zoals ramen deuren en authentieke stucplafonds, verloren zijn gegaan (Glaudemans 1992, 4-6).

Afbeeldingen
- Kadastrale minuut, 1882, Gemeente 's-hertogenbosch, Noord Brabant. Sectie G, blad 1, nr. 1649 (http://watwaswaar.nl/#XI-Lo-7-ed-1v-1-3LV2-1T1s---pe, geraadpleegd op 07-04-2011).- Google Earth foto, 2011, locatie Hof van Zevenbergen (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Becx, E. e.a., 1999, Kastelen van Noord-Brabant, Utrecht, 100.- Boselie, H., P.J. van der Heijden, 1975, Bossche Monumenten in beeld, ’s-Hertogenbosch- Glaudemans, R., 1992, 'Het hof van Zevenbergen te ’s-Hertogenbosch', Nieuwsbrief Stichting bouwhistorie Nederland, nr. 2, Utrecht, 4-8.- Sasse van Ysselt, A.F.O., z.j.,De voorname huizen en gebouwen van s‘-Hertogenbosch, alsmede hunne eigenaars of bewoners in vroeger eeuwen, dl. II, ’s-Hertogenbosch, 23-43.- Weve, W.F., 1984, Hof van Zevenbergen ’s-Hertogenbosch dl. I en II, Delft.

Documentatie
N.v.t.

Coördinaten
Coordinaten: 51°41'9.36''N, 5°18'10.17''O
Kaartblad: 45C , x: 149.163, y: 410.802, precisie 3

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 21671
 ODB Beschrijving (www.kich.nl): 'Voormalig Roomsch Weeshuis. Gevestigd in het voormalige Hof van Zevenbergen (XVI A), in 1662 en 1695 verbouwd en in 1778 tot weeshuis ingericht, waartoe opnieuw verbouwd en vereenvoudigd: trapgevels der hoekpaviljoens gesloopt, middendeel verhoogd. Kelder met vlakke kruisgewelven. Gerestaureerd in 1991-92. Zijgevels met zadeldaktrappen; aan de achterzijde van de grote zaal produkt van de restauratie van 1991-92. Twee bogen aan de binnenplaats hoogstwaarschijnlijk afkomstig van het bordes van het voormalige stadhuis (1533) en later van nieuwe sluitstenen voorzien. Bij de restauratie van 1991-92 met een derde boog aangevuld. In de rechter achtervleugel fijn gesneden 17e-eeuwse sleutelstukken met acanthusbladeren. Vele regentenportretten'.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / Marloes Vrancken
Beschrijving gemaakt: 21-04-2003 / 25-06-2008

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|h Bebouwing