Ampsen, Olden
IN BEWERKING [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Ampsen, Olden
Ampsen, Olden
Locatie
Adres: Laan Ampsen 8
Lochem
Gemeente Gemeente Lochem,
Provincie Gelderland
Olden Ampsen was gelegen ten noorden van de kern van Lochem, ten zuiden van de huidige boerderij Olden Ampsen.
Adres: Laan Ampsen 8
Lochem
Gemeente Gemeente Lochem,
Provincie Gelderland
Olden Ampsen was gelegen ten noorden van de kern van Lochem, ten zuiden van de huidige boerderij Olden Ampsen.
Typologie
De typologie van het middeleeuwse huis Olden Ampsen is nog steeds onbekend. Het terrein van de hoofdburcht heeft een onregelmatige vorm.
De typologie van het middeleeuwse huis Olden Ampsen is nog steeds onbekend. Het terrein van de hoofdburcht heeft een onregelmatige vorm.
Etymologie
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 29-11-2000
Van Huis Oud Ampsen is nog slechts een deel van de gracht zichtbaar. De gracht heeft nog een noord-zuid lopend en een oost-west lopend deel, dat op het eerstgenoemde deel aansluit. Zij vormden de oostelijke en zuidelijke begrenzing van een kasteelcomplex. Momenteel staat ten noordwesten van de kasteelplaats van kasteel Ouden Ampsen een boerderij.
Laatst bijgewerkt: 29-11-2000
Van Huis Oud Ampsen is nog slechts een deel van de gracht zichtbaar. De gracht heeft nog een noord-zuid lopend en een oost-west lopend deel, dat op het eerstgenoemde deel aansluit. Zij vormden de oostelijke en zuidelijke begrenzing van een kasteelcomplex. Momenteel staat ten noordwesten van de kasteelplaats van kasteel Ouden Ampsen een boerderij.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar: (?)
Grondgebruik:
Het vermoedelijk veertiende-eeuwse 'huse Ampse', dat nu niet meer bestaat, heeft mogelijk ten zuiden van de huidige boerderij Oud-Ampsen gestaan. Deze boerderij ligt weer ten zuidoosten van het huidige kasteel Ampsen. In 1886 heeft men bij het graven van vier proefsleuven aangepunte palen gevonden, die dienden als beschoeiing van de gracht, een zestiende-eeuwse stenen zonnewijzer, fragmenten Langewehe-aardewerk, schotel- en bordfragmenten van Wanfried-aardewerk, veertiende-eeuwse kogelpotfragmenten en zestiende-eeuwse pijpenkopjes (De Graaf 1986, 6-8).
Zichtbaar:
Zichtbaar: (?)
Grondgebruik:
Het vermoedelijk veertiende-eeuwse 'huse Ampse', dat nu niet meer bestaat, heeft mogelijk ten zuiden van de huidige boerderij Oud-Ampsen gestaan. Deze boerderij ligt weer ten zuidoosten van het huidige kasteel Ampsen. In 1886 heeft men bij het graven van vier proefsleuven aangepunte palen gevonden, die dienden als beschoeiing van de gracht, een zestiende-eeuwse stenen zonnewijzer, fragmenten Langewehe-aardewerk, schotel- en bordfragmenten van Wanfried-aardewerk, veertiende-eeuwse kogelpotfragmenten en zestiende-eeuwse pijpenkopjes (De Graaf 1986, 6-8).
Afmetingen
De gracht rond de hoofdburcht was aan de noordzijde 10 tot 15 meter en aan de zuidzijde 15 tot 20 meter breed. De gracht rond de voorburcht was in 1830 nog 8 tot 10 meter breed.
De gracht rond de hoofdburcht was aan de noordzijde 10 tot 15 meter en aan de zuidzijde 15 tot 20 meter breed. De gracht rond de voorburcht was in 1830 nog 8 tot 10 meter breed.
Oudste vermelding
Datum: 1389, 29 mei
Bron: Van Doorninck en van Veen 1908, 233.
"'dat ick nimmermeer scade en sall doen noch laten gescien van mynen huse Ampse'"
Op 29 mei 1389 verklaarde Hendrik van Ampsen dat hij hertog Willem van Gelre, zijn erfgenamen en hun bezittingen vanuit 'huse Ampse' geen schade zou toebrengen.(Olde Meierink, 1981, p. 79). Er bestaat een oorkonde, die vervaardigd zou zijn in 1105 en melding maakt van een Ulricus van Ampsen. Onderzoek heeft echter uitgewezen dat die omstreden oorkonde waarschijnlijk dateert uit de veertiende eeuw. Het jaartal 1105 kan dus niet worden opgevoerd als oudste vermelding van Oud Ampsen (Olde Meierink, 1981, p. 75).
Datum: 1389, 29 mei
Bron: Van Doorninck en van Veen 1908, 233.
"'dat ick nimmermeer scade en sall doen noch laten gescien van mynen huse Ampse'"
Op 29 mei 1389 verklaarde Hendrik van Ampsen dat hij hertog Willem van Gelre, zijn erfgenamen en hun bezittingen vanuit 'huse Ampse' geen schade zou toebrengen.(Olde Meierink, 1981, p. 79). Er bestaat een oorkonde, die vervaardigd zou zijn in 1105 en melding maakt van een Ulricus van Ampsen. Onderzoek heeft echter uitgewezen dat die omstreden oorkonde waarschijnlijk dateert uit de veertiende eeuw. Het jaartal 1105 kan dus niet worden opgevoerd als oudste vermelding van Oud Ampsen (Olde Meierink, 1981, p. 75).
Bezitsgeschiedenis
De eerste eigenaren van Olden Ampsen vormden leden van het geslacht Van Ampsen. Al in de twaalfde eeuw worden Ulricus en Othelricus van Ampsen genoemd in een omstreden bron, maar de Van Ampsens verschijnen met zekerheid in de veertiende eeuw ten tonele (Olde Meierink, 1981, p. 75). Het landgoed Ampsen was tot 1379 een allodiaal goed. In dat jaar werd het goed in leen opgedragen aan de hertog van Gelre. In 1392 wordt er voor het eerst melding gemaakt van Alden-Ampsen of Old-Ampsen. Dit betekent dat er toen waarschijnlijk ook al een nieuw Ampsen bestond. Vanuit Oud Ampsen waren leden van het geslacht Van Ampsen in de veertiende eeuw actief als roofridders. In 1412 werd Bertha van Ampsen, na de dood van haar vader, beleend met Alden-Ampsen. Zij was getrouwd met Jacob van Heeckeren. Dit echtpaar kreeg geen kinderen. Toen Bertha in 1430 stierf, kwam Oud Ampsen in handen van Griet en Mija. Dat waren de twee dochters van haar broer Seyne van Ampsen. In hetzelfde jaar werd Griet beleend met Oud Ampsen. Zij was toen de echtgenote van Berndt van Broeckhuyzen. Hierna vond kennelijk een boedelscheiding plaats, want iets later dat jaar werd Derck van Keppel van de Cloese, echtgenoot van Mija beleend met het goed. Mija stierf eerder dan Derck. Rond 1450 hertrouwde Derck van Keppel met Aleyt van Herwen. In 1465 werd hij tenslotte met Oud Ampsen beleend. Oud Ampsen zou in handen blijven van de familie Van Keppel tot 1546. In dat jaar stierf de laatste mannelijke Van Keppel. Anna van Keppel erfde het goed en bracht het in handen van de familie Nagell, doordat zij in 1539 met Joost Nagell getrouwd was. In 1928 erfde Gerardina Cornelia Ampsen. Zij was getrouwd met Mr. Dr. Frederik Alexander Carel Graaf van Lynden van Sandenburg. Hun tweede dochter Maria Jaqueline gravin van Sandenburg was eigenaresse van Ampsen tot 1981. Op 16 januari van dat jaar droeg zij kasteel Ampsen over aan haar neef Jhr. Mr. R.E.W. van Weede.
De eerste eigenaren van Olden Ampsen vormden leden van het geslacht Van Ampsen. Al in de twaalfde eeuw worden Ulricus en Othelricus van Ampsen genoemd in een omstreden bron, maar de Van Ampsens verschijnen met zekerheid in de veertiende eeuw ten tonele (Olde Meierink, 1981, p. 75). Het landgoed Ampsen was tot 1379 een allodiaal goed. In dat jaar werd het goed in leen opgedragen aan de hertog van Gelre. In 1392 wordt er voor het eerst melding gemaakt van Alden-Ampsen of Old-Ampsen. Dit betekent dat er toen waarschijnlijk ook al een nieuw Ampsen bestond. Vanuit Oud Ampsen waren leden van het geslacht Van Ampsen in de veertiende eeuw actief als roofridders. In 1412 werd Bertha van Ampsen, na de dood van haar vader, beleend met Alden-Ampsen. Zij was getrouwd met Jacob van Heeckeren. Dit echtpaar kreeg geen kinderen. Toen Bertha in 1430 stierf, kwam Oud Ampsen in handen van Griet en Mija. Dat waren de twee dochters van haar broer Seyne van Ampsen. In hetzelfde jaar werd Griet beleend met Oud Ampsen. Zij was toen de echtgenote van Berndt van Broeckhuyzen. Hierna vond kennelijk een boedelscheiding plaats, want iets later dat jaar werd Derck van Keppel van de Cloese, echtgenoot van Mija beleend met het goed. Mija stierf eerder dan Derck. Rond 1450 hertrouwde Derck van Keppel met Aleyt van Herwen. In 1465 werd hij tenslotte met Oud Ampsen beleend. Oud Ampsen zou in handen blijven van de familie Van Keppel tot 1546. In dat jaar stierf de laatste mannelijke Van Keppel. Anna van Keppel erfde het goed en bracht het in handen van de familie Nagell, doordat zij in 1539 met Joost Nagell getrouwd was. In 1928 erfde Gerardina Cornelia Ampsen. Zij was getrouwd met Mr. Dr. Frederik Alexander Carel Graaf van Lynden van Sandenburg. Hun tweede dochter Maria Jaqueline gravin van Sandenburg was eigenaresse van Ampsen tot 1981. Op 16 januari van dat jaar droeg zij kasteel Ampsen over aan haar neef Jhr. Mr. R.E.W. van Weede.
Bouwgeschiedenis
In 1389 is er sprake van een versterkt huis Ampsen. Waarschijnlijk bestond dit kasteel uit een hoofdburcht en een voorburcht, elk met een eigen omgrachting. Hoe dit kasteel er precies heeft uitgezien is onbekend. Oud Ampsen werd vernietigd tijdens de langdurige belegering van Lochem door Verdugo in 1582. Van de grachten was in 1832 het gehele grachtenstelsel nog aanwezig. Na 1832 werden de grachten telkens stukje bij beetje gedempt, omdat ze een belemmering vormden bij het bebouwen van het land. Op dit moment is nog een gedeelte van de grachten aanwezig ten zuiden van de boerderij Ouden Ampsen.Nieuwen Ampsen wordt voor het eerst genoemd in 1450 in een huwelijksovereenkomst (Harenberg 1989, 45), maar hierbij is onduidelijk of het een versterkt huis betreft. Volgens een verklaring uit 1642 bezat dit tweede huis een toren, die in 1543 werd afgebeeld door Nicolaas Geelkercken. Ook dit tweede huis werd verwoest, mogelijk door een brand na 1610.Rond 1650 liet Gerrit Jan van Nagell een nieuw huis bouwen, ten westen van het kasteelterrein van Oud Ampsen. Het is onbekend of dit kasteel werd gebouwd op de plek van het tweede huis Ampsen. Dit huidige kasteel Ampsen had de vorm van een winkelhaak met een traptoren. Het voorplein werd geflankeerd door twee bouwhuizen. Begin achttiende eeuw werden plannen gemaakt het kasteel te vergroten. De plannen voor een nieuwe voorgevel, gesierd met Ionische pilasters, werd niet uitgevoerd. Rond 1760 bouwde men aan de rechterzijde van het kasteel een vleugel, die zowel naar voren als naar achteren uitstak. Hierdoor kreeg het huis aan de voorkant een u-vorm. De voorgevel kreeg een zandstenen middenpartij, bekroond met de wapens van Van Nagell en Le Leu de Wilhelm. Er werden nieuwe vensters geplaatst en de voorgevels werden nieuw ommetseld. De gracht rond het huis werd gedempt. In 1935 werd een torentje aan de achterzijde gebouwd. Het voorplein werd afgesloten met een smeedijzeren hek uit ca. 1760.
In 1389 is er sprake van een versterkt huis Ampsen. Waarschijnlijk bestond dit kasteel uit een hoofdburcht en een voorburcht, elk met een eigen omgrachting. Hoe dit kasteel er precies heeft uitgezien is onbekend. Oud Ampsen werd vernietigd tijdens de langdurige belegering van Lochem door Verdugo in 1582. Van de grachten was in 1832 het gehele grachtenstelsel nog aanwezig. Na 1832 werden de grachten telkens stukje bij beetje gedempt, omdat ze een belemmering vormden bij het bebouwen van het land. Op dit moment is nog een gedeelte van de grachten aanwezig ten zuiden van de boerderij Ouden Ampsen.Nieuwen Ampsen wordt voor het eerst genoemd in 1450 in een huwelijksovereenkomst (Harenberg 1989, 45), maar hierbij is onduidelijk of het een versterkt huis betreft. Volgens een verklaring uit 1642 bezat dit tweede huis een toren, die in 1543 werd afgebeeld door Nicolaas Geelkercken. Ook dit tweede huis werd verwoest, mogelijk door een brand na 1610.Rond 1650 liet Gerrit Jan van Nagell een nieuw huis bouwen, ten westen van het kasteelterrein van Oud Ampsen. Het is onbekend of dit kasteel werd gebouwd op de plek van het tweede huis Ampsen. Dit huidige kasteel Ampsen had de vorm van een winkelhaak met een traptoren. Het voorplein werd geflankeerd door twee bouwhuizen. Begin achttiende eeuw werden plannen gemaakt het kasteel te vergroten. De plannen voor een nieuwe voorgevel, gesierd met Ionische pilasters, werd niet uitgevoerd. Rond 1760 bouwde men aan de rechterzijde van het kasteel een vleugel, die zowel naar voren als naar achteren uitstak. Hierdoor kreeg het huis aan de voorkant een u-vorm. De voorgevel kreeg een zandstenen middenpartij, bekroond met de wapens van Van Nagell en Le Leu de Wilhelm. Er werden nieuwe vensters geplaatst en de voorgevels werden nieuw ommetseld. De gracht rond het huis werd gedempt. In 1935 werd een torentje aan de achterzijde gebouwd. Het voorplein werd afgesloten met een smeedijzeren hek uit ca. 1760.
Afbeeldingen
- Kaart met afbeelding Olt Amschen. Vervaardigd door Jacob van Geelkercken in 1643 (Olde Meierink, 1981, p. 10). - Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Laren, sectie A, blad 4, uit 1832 met de grachten van het middeleeuwse huis Oud Ampsen.(Olde Meierink, 1981, p. 32). - Kasteel Ampsen, gewassen pentekening door Jan de Beyer, 1734 (Olde Meierink 1981, 12). - Kaart van landgoed Ampsen, waarop ook de boerderij Oud Ampsen en het grachtenrestant zijn aangegeven. Gemaakt door dr. F.P. Arens in 1945 (Olde Meierink, 1981, p. 70). - Situatietekening van de ligging van Oud Ampsen, de boerderijen Oud Ampsen en Nieuw Ampsen en het huidige kasteel Ampsen (Harenberg, 1989, p. 45).
- Kaart met afbeelding Olt Amschen. Vervaardigd door Jacob van Geelkercken in 1643 (Olde Meierink, 1981, p. 10). - Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Laren, sectie A, blad 4, uit 1832 met de grachten van het middeleeuwse huis Oud Ampsen.(Olde Meierink, 1981, p. 32). - Kasteel Ampsen, gewassen pentekening door Jan de Beyer, 1734 (Olde Meierink 1981, 12). - Kaart van landgoed Ampsen, waarop ook de boerderij Oud Ampsen en het grachtenrestant zijn aangegeven. Gemaakt door dr. F.P. Arens in 1945 (Olde Meierink, 1981, p. 70). - Situatietekening van de ligging van Oud Ampsen, de boerderijen Oud Ampsen en Nieuw Ampsen en het huidige kasteel Ampsen (Harenberg, 1989, p. 45).
Bronnen
Literatuur
Van Doorninck, P.N. en J.S. van Veen, 1908, Acten betreffende Gelre en Zutphen 1107-1415, Haarlem, 233. De Gaaf, Ben, 'Werkgroep archeologie', Scholtampt van Lochem. Tijdschrift van de historische vereniging Lochem-Laren 7(1986), 6-8. Harenberg, J., 1969, De kastelen van Graafschap en Liemers. Zutphen, nr. 10. Harenberg, J., 1989, Kastelen en landhuizen rond Lochem. Zutphen, p. 39-48. Olde Meierink, L.H.M., 1981, Ampsen. De geschiedenis van een Gelders kasteel en zijn bewoners. Lochem. Olde Meierink, L.H.M., 'Kasteel Ampsen bij Lochem', in: De Woonstede door de eeuwen heen 56(1982), 44-67). Stenvert, R., C. Kolman, S. Broekhoven en B. Olde Meierink, 2000, Monumenten in Nederland. Gelderland. Zwolle, p. 224-225. Zandstra, E., W. van Heusden en D.J.G. Buurman, 1958, Kastelen. Het kwartier Zutphen. Arnhem, p. 86.
Van Doorninck, P.N. en J.S. van Veen, 1908, Acten betreffende Gelre en Zutphen 1107-1415, Haarlem, 233. De Gaaf, Ben, 'Werkgroep archeologie', Scholtampt van Lochem. Tijdschrift van de historische vereniging Lochem-Laren 7(1986), 6-8. Harenberg, J., 1969, De kastelen van Graafschap en Liemers. Zutphen, nr. 10. Harenberg, J., 1989, Kastelen en landhuizen rond Lochem. Zutphen, p. 39-48. Olde Meierink, L.H.M., 1981, Ampsen. De geschiedenis van een Gelders kasteel en zijn bewoners. Lochem. Olde Meierink, L.H.M., 'Kasteel Ampsen bij Lochem', in: De Woonstede door de eeuwen heen 56(1982), 44-67). Stenvert, R., C. Kolman, S. Broekhoven en B. Olde Meierink, 2000, Monumenten in Nederland. Gelderland. Zwolle, p. 224-225. Zandstra, E., W. van Heusden en D.J.G. Buurman, 1958, Kastelen. Het kwartier Zutphen. Arnhem, p. 86.
Documentatie
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: Wendy Landewé
Beschrijving gemaakt: 29-11-2000
Auteur: Wendy Landewé
Beschrijving gemaakt: 29-11-2000
Bouwhistorisch onderzoek RCE
Archeologisch onderzoek RCE
Overig onderzoek
In 1986 werden door de Werkgroep archeologie van het Historisch Genootschap Lochem-Laren 4 proefsleuven gegraven.
In 1986 werden door de Werkgroep archeologie van het Historisch Genootschap Lochem-Laren 4 proefsleuven gegraven.
Geomorfologische codering
Bodemkundige codering
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.