Object
Douve / de Bovenste Hof / Merkelbeek

Locatie
Adres: Akkerweg 5A, 6441LG Brunssum
Brunssum
Gemeente Brunssum
Provincie Limburg

In het leenregister van de Leenen van Valkenburg is aangegeven: "het huis en hoef van Merkelbeek van oudsher genoemd de Douve of de Bovenste hof....... was een groot leen der mankamer van Valkenburg". Hieruit zou kunnen worden afgeleid, dat Merkelbeek heeft bestaan uit de adellijke woning De Douve en het hof De Bovenste Hof, of dat de namen Merkelbeek, de Douve en de Bovenste hof op hetzelfde huis betrekking hebben. Vooralsnog wordt van het laatste uitgegaan. Momenteel is alleen de locatie van het huidige Huis De Bovenste Hof in Brunssum bekend. Indien De Bovenste Hof van oudsher een hoeve behorende bij het adellijke huis De Douve was, dan zou de locatie van dit laatste huis waarschijnlijk meer gezocht moeten worden in de omgeving van het buurtschap Douvergenhout, het voormalige gehucht Hout en Douve, waar bij graafwerkzaamheden mogelijk de restanten van een kasteel zijn gevonden.

Typologie
 (De Douve)
Hoe het adellijke Huis Douve er heeft uitgezien en waar het heeft gestaan is niet bekend. Indien de benamingen "Huis en hoef Merkelbeek", "De Douve" en "De Bovenste Hof" betrekking hebben op hetzelfde huis, dan is de meest waarschijnlijke locatie ervan die van de huidige hoeve "De Bovenste Hof" in Brunssum.

Etymologie
Mogelijk is de naam Douve afgeleid van de kwaliteit van de grond ter plaatse. Douve zou slechte grond kunnen betekenen.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: Januari 2015

Huidige functie:

In de thans op de plaats van het oorspronkelijke huis aanwezige boerderij uit de achttiende eeuw is een paardenfokkerij en zorgboerderij gevestigd.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:  (Betreft het oorspronkelijke huis De Douve)
Zichtbaar:  (Betreft de huidige hoeve De Bovenste Hof)
Grondgebruik:

Voor zover bekend zijn van het oorspronkelijke Huis Douve geen restanten meer aanwezig. Van het huis De Bovenste Hof stamt het huidige hoofdgebouw uit de achttiende eeuw. In de twintigste eeuw hebben diverse verbouwingen plaatsgevonden.

Afmetingen
Er zijn geen gegevens beschikbaar waaruit de afmetingen van de huizen kunnen worden afgeleid. In het Leenregister wordt aangegeven, dat het adellijke huis de Douve in 1772 een oppervlakte van 77 morgen en 103 roeden had.

Oudste vermelding
Datum: 1381
Bron: Leenregister Valkenburg

Omstreeks 1381 werd "Huis en hoef van Merkelbeek" (De Douve en/of De Bovenste Hof) als groot leen verheven door Reinart zoon van Servatius Huyn van Amstenrade

Bezitsgeschiedenis
Door wie en wanneer het de adellijke Huis De Douve is gebouwd, is niet bekend. De oudst bekende eigenaar van het huis is Reinart Huyn van Amstenrade, die in 1381 als zoon van Servaas Huyn van Amstenrade, het oudst bekende lid van de familie Huyn van Amstenrade, ermee werd beleend. Hoe en waarom het huis vervolgens over is gegaan in andere handen is niet bekend, maar in 1471 werd Werner van den Horrich er mee beleend. Via het huwelijk van zijn erfgename Elisabeth van den Horrich met Hendrik van Randerade ging het huis in 1542 over naar de familie Van Randerade. Omstreeks 1565 droeg hun kleinzoon Herman het huis over naar Johan Willem van Hanxeler, die er in 1570 mee werd beleend. Via het huwelijk van diens dochter Elisabeth met Johan van Vlodrop ging het huis eind zestiende eeuw over naar de familie Van Vlodrop, die het huis vervolgens in 1607 verkochten aan Werner Huyn van Amstelrade. Hiermee was het Huis weer in het bezit van familieleden van de oudst bekende bezitters. Door vererving ging het huis als onderdeel van de Amstenraadse bezittingen achtereenvolgens over naar de families Von Salm, Von Dieteichtstein en De ligne. In 1779 werd het huis door leden van de familie De Ligne verkocht aan de schatrijke Luikse bankierszoon Nicolaas Willems. Na diens overlijden in 1788 is het huis via vererving overgegaan naar de Luikse adellijke familie De Marchant et d'Ansembourg en werd het goed een pachtboerderij. Het huidige bedrijf is sinds 1996 in het bezit van de familie Reumkens, die er een paardenfokkerij en zorgboerderij houden.

Historische betekenis
Het Huis heeft geen rol van betekenis gespeeld.

Bouwgeschiedenis
Wanneer het huis is gebouwd is, is niet bekend, maar gezien de datum van de oudst bekende belening, moet het huis voor 1381 zijn gebouwd. Hoe het huis er moet hebben uitgezien is niet bekend. Het onderkelderd hoofdgebouw van het huidige boerderijcomplex is in de achttiende eeuw gebouwde in Lodewijk XVI-stijl en heeft in hardsteen uitgevoerde segmentvormige boogvensters. In 1930 is het huis na een brand ingrijpend verbouwd. In de twintigste eeuw zijn de stallen vernieuwd.

Afbeeldingen
- Google Earth, datum beeldmateriaal 2009, geraadpleegd januari 2015; - kadastrale minuutkaart gemeente Merkelbeek, 1811-1832, Limburg, sectie B, blad 02, geraadpleegd januari 2015; - Ferrariskaart 1777, nr. 209, Schinnen, http://www.kbr.be/collections/cart_plan/ferraris/ferraris_nl.html, geraadpleegd januari 2015;

Bronnen
- http://watwaswaar.nl/#ds-4e-8-1-1v-1-3zSK-JSa---2gU, geraadpleegd januari 2015; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd januari 2015; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd januari 2015; - http://www.limburg.nl/e_Loket/Atlas_Limburg/Thematische_viewers/Kunst_en_Cultuur/ geraadpleegd januari 2015; - http://www.archeologiestichtingstein.nl, geraadpleegd januari 2015; - http://ruimtelijkeplannen.nl, geraadpleegd januari 2015; - http://www.kbr.be/collections/cart_plan/ferraris/ferraris_nl.html, geraadpleegd januari 2015;

Literatuur
- Habets, J., 1884, Geschiedenis van het Leenhof en de Leenen van Valkenburg, Roermond, 384-388; - Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 313; - Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 94;

Coördinaten
Coordinaten: 50°57'3.01''N,  5°56'59.40''O
Kaartblad: 60D; , x: 194,54, y: 329,17, precisie onbekend;

Bescherming gebouw
Status:  (Betreft de huidige gebouwen van De Bovenste Hof)

Monumentnummer: 40450
 OMSCHRIJVING UIT RCE: Bovenste Hof, van baksteen om een gesloten binnenplaats, XVIII; segmentboogomlijstingen van Naamse steen. Stallen vernieuwd.

Bescherming terrein
Status:  (Mogelijke locatie huis Douve)

Bestemming
Bestemmingsplan: N (Op het huidige terrein van De Bovenste Hof is van toepassing het door de gemeenteraad van Brunssum september 2013 vastgestelde bestemmingsplan Buitengebied met als enkelbestemming "Agrarisch bedrijf" en als dubbelbestemming "Archeologie 2 en 3". )
Bestemming:  (met als dubbelbestemming Archeologie 2 en 3.)

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: Januari 2015

Geomorfologische codering
13/12A2/2S4: Afbraakwand/ Beekdalbodem, laaggelegen

Bodemkundige codering
Ld6: Ooivaaggronden met roest beginnend dieper dan 80cm; siltige leem.