Object
Prickenis / Klein Geitsbach

Locatie
Adres: Prikkenis 1, 6412 PT
Heerlen
Gemeente Heerlen
Provincie Limburg

Het voormalige kasteelterrein is gelegen in de gemeente Heerlen tussen de A76 en de N281 ten noorden van de spoorlijn van Maastricht naar Heerlen.

Typologie

Het huis was waarschijnlijk een eenvoudige edelmanswoning met bijbehorende hoeve.
Op de beschikbare kaarten uit de 19e eeuw is er sprake van een gecomplceerde plattegrond van gebouwen, die rondom een drietal binnenplaatsen zijn gegroepeerd. Niet duidelijk is waar de locatie van het oorsprokelijk woongebouw was.

Etymologie
De naam van het huis is afgeleid van de familie Prick, een van de eerste eigenaren van het huis. Prickenis betekent: Huis van Prick.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: november 2017

Het huidige in metselwerk uitgevoerde woongebouw heeft twee bouwlagen onder een met pannen gedekte wolfsdak. De smalle voorgevel is onderverdeeld in twee venstertraveeën. De van luiken voorziene vensters zijn aangebracht in de negentiende eeuw. Het woonhuis is witgepleisterd. Rechts van het woongebouw bevindt zich een dwarse vleugel met de toegang naar de achter het woonhuis aanwezige binnenplaats. Rondom deze binnenplaats bevinden zich nog de overgebleven bedrijfsgebouwen van het oude huis, dat oorspronkelijk uit drie verschillende door gebouwen omgeven binnenplaatsen was samengesteld. Een nog aanwezige gevelsteen toont de afbeelding van een ridder met de tekst 'Prickenis 1381'

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:  (De gebouwen die de meest noordelijke binnenplaats omsluiten. )
Grondgebruik:

Van het voormalige huis zijn alleen nog maar aanwezige de bouwdelen die de meest noordelijke binnenplaats omsloten. De ouderdom van deze bouwdelen is moeilijk vast te stellen, maar in ieder geval stammen ze van vóór de achttiende eeuw. Ook van de oorspronkelijke omgrachting zijn nog maar enkele sporen aanwezig.

Afmetingen
De aangegeven totale afmetingen (ca. 100x125m) betreffen de afmetingen van het door grachten omgeven gebouwencomplex. De onder hoofdburcht aangegeven afmetingen (ca. 42x70m) betreffen de afmetingen van het op de kadastrale minuutkaart uit 1811 aangegeven complex gebouwen die destijds aaneengeschakeld rondom een drietal binnenplaatsen waren gesitueerd. Mogelijk dat het destijds nog aanwezige grote gebouw (ca. 11x21m) gelegen aan de zuidelijke binnenplaats de plek van het oorspronkelijke Huis Prickenis is geweest.

Oudste vermelding
Datum: ca. 1381
Bron: Leenakten

De oudste vermelding van het Wickrader leen "De Hoef Prickenis of klein Geitsbach" betreft de registratie van de belening ervan omstreeks 1381 voor het leenhof van Valkenburg door Konraad Prick.

Bezitsgeschiedenis
De oudst bekende vermelding van het Wickrader leen "De Hoef Prickenis of klein Geitsbach" betreft de belening ervan in 1381 voor het leenhof van Valkenburg door Konraad Prick. Hoewel er al in 1300 sprake is van leden van de familie Prick, is er geen informatie beschikbaar waaruit kan worden afgeleid dat er toen reeds sprake was van een Huis en dat betreffende Huis toen reeds in het bezit van deze familie was.
Via vererving bleef het goed tot in de vijftiende eeuw in het bezit van de familie Prick.
Omstreeks 1475 is het goed overgegaan naar Herman Muylken en vervolgens omstreeks 1489 naar Peter van den Nieuweborch.
Begin 16e eeuw is Prickenis in het bezit van Aert van Hoeghsteden, die er in 1537 mee werd beleend. Na het overlijden van Aert van Hoeghsteden ging Prickenis over naar Lambert van Bentzenraad, die destijds schepen van Aken was. Via vererving bleef Prickenis vervolgens tot begin 17e eeuw binnen de familie van Bentzenraad. Door het huwelijk van de kleindochter van Lambert, Anna Hoen van Hoensbroek met Johan Spies ging het goed in 1615 over naar haar man. In de achttiende en negentiende eeuw verwisselde Prickenis regelmatig van eigenaar. Halverwege de negentiende eeuw werd het gekocht door de eigenaar van het nabijgelegen landgoed Terworm. In 1917 werd Prickenis samen met het goed Terworm door de toenmalige eigenaar van Terworm baron de Loë verkocht aan de Oranje-Nassau Mijnen. In 1988 ging Terworm over naar de familie van der Valk. Momenteel is de familie Boomsma- van Dort eigenaar van het goed Prickenis.
In 2000 heeft men bij graafwerkzaamheden in de voormalige omgrachting een zegelmatrijs teruggevonden van Peter Prick van Geysbach, die als zodanig in een akte van 1476 voorkomt.

Historische betekenis
Hoewel de omvang van de op de kadastrale minuut 1811 aangegeven bebouwing aanzienlijk kan worden genoemd, is de betekenis van het Huis Prickenis en haar bewoners waarschijnlijk gering geweest.

Bouwgeschiedenis
Wie het oorspronkelijke huis heeft gebouwd, wanneer dat heeft plaatsgevonden en hoe dat er destijds moet hebben uitgezien is niet bekend. Op grond van de vermelding ervan in het leenregister van Valkenburg kan worden afgeleid, dat de bouw van het huis moet hebben plaats gevonden vóór het jaar van de eerst bekende belening in 1381.
De enige beschikbare informatie kan worden afgeleid uit de Tranchotkaart uit 1803 en de kadastrale kaart uit 1822. Hierop is aangegeven dat er begin 19e eeuw sprake was van een door een brede gracht omgeven gecompliceerd complex gebouwen, die zijn gelegen rondom een drietal binnenplaatsen. Op dat ogenblik is het oostelijk deel van de omgrachting al verdwenen. Bij het vergelijken van beide kaarten, blijkt dat in 1822 de lange westelijk vleugel reeds is verdwenen, waardoor alleen nog maar de noordelijke binnenplaats geheel is omsloten. In de jaren daarna is de overige bebouwing van de beide zuidelijke binnenplaatsen gesloopt. Alleen van de meest noordelijke binnenplaats is de bebouwing nog aanwezig. Het huidige woongedeelte bevindt zich in het uitstekende gedeelte van de zuidoostelijke vleugel hiervan. Wat de ouderdom hiervan is, kan niet worden ingeschat. Van de oorspronkelijk omgrachting is vrijwel niets meer aanwezig.

Afbeeldingen
- Google Earth, datum beeldmateriaal 2016, geraadpleegd oktober 2017;
- kadastrale minuutkaart gemeente Voerendaal, 1811-1832, Limburg, sectie A, blad 01A, (MIN11119A01), geraadpleegd oktober 2017;
- De Tranchotkaart 74 Oost Valkenburg- 75 Heerlen, onderdeel van de Tranchotkaart van het gebied tussen Maas en Rijn, 1803-1820, geraadpleegd oktober 2017;
- Ferrariskaart 1777, nr. 210, Fauquemont, geraadpleegd oktober 2017;
- diverse foto's bestaande bebouwing, http://beeldbank.cultureelerfgoed.nl/alle-afbeeldingen/?q=Prikkenis&mode=gallery&view=horizontal&page=1&reverse=0;

Bronnen
- http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd oktober 2017;
- https://zoeken.cultureelerfgoed.nl, voor het zoeken naar archeologisch informatie, geraadpleegd oktober 2017;
- http://www.limburg.nl/e_Loket/Atlas_Limburg/Thematische_viewers/Kunst_en_Cultuur/ geraadpleegd oktober 2017;
- http://ruimtelijkeplannen.nl, geraadpleegd oktober 2017;
- http://www.kbr.be/collections/cart_plan/ferraris/ferraris_nl.html, geraadpleegd oktober 2017;
- http://imagebase.ubvu.vu.nl/cdm/deepzoom/collection/krt/id/5629, Tranchotkaarten, geraadpleegd oktober 2017;
- http://archeologieinnederland.nl/bronnen-en-kaarten/amk-en-ikaw, geraadpleegd oktober 2017;
- http://www.landvanherle.nl/, geraadpleegd oktober 2017;
- http://www.rijckheyt.nl/cultureel-erfgoed/prickenis-huis-klein-gitsbach, geraadpleegd november 2017;
- http://beeldbank.cultureelerfgoed.nl/alle-afbeeldingen/?q=Prikkenis&mode=gallery&view=horizontal&page=1&reverse=0
- http://www.topotijdreis.nl/, geraadpleegd november 2017;
- https://www.natuurmonumenten.nl/sites/default/files/Natuurvisie-Terworm.pdf, geraadpleegd november 2017;
- http://voerendaal.reubsaet.net/thema/tenesschen.htm, geraadpleegd november 2017;

Literatuur
- Braad, R., 2000, Opmerkelijke vondst bij Prickenis, Land van Herle, jaargang nr. 50 (2000), 29-37;
- Corten, A., 1984, Terworm gebied van monumenten en geschiedenis, Land van Herle, jaargang nr. 34 (1984), 29-37;
- Haberts, J., 1884, Geschiedenis van het leenhof en de leenen van Valkenburg, Roermond, 449-450;
- Hommerich, L. van, 1961, Over kastelen in het historische Heerlener land, Land van Herle, jubileumboek 1950-1960, Heerlen, 24-25;
- Hupperetz, W., B., Olde Meierink en Rommes, R., (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 428;
- Krull, W.J., 1985, Kasteelnamen uit het gebied van Terworm, Land van Herle, jaargang nr. 35 (1985), 53-62;

Coördinaten
Coordinaten: 50°53'36.46''N,  5°56'35.35"O
Kaartblad: 62B , x: 194,11, y: 322,79, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N (Het voormalige kasteelterrein vormt onderdeel van het door de gemeente Heerlen in 2005 vastgestelde bestemmingsplan Terworm-Prickenis. Momenteel (2017) wordt het bestemmingsplan gewijzigd. In het bestemmingsplan is het resterende gedeelte van het voormalige kasteelterrein vastgelegd als erf met woonfunktie omgeven door natuurgebied.
In betreffende bestemmingsplan wordt de bestaande bebouwing aangegeven als affectief monument.
)
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: november 2017