Object
Etzenrade

Locatie
Adres: Etzenrade 11, 6454 AT
Etzenrade (Jabeek)
Gemeente Onderbanken
Provincie Limburg

Het voormalige kasteelterrein is gelegen tussen Sittard en Schinveld, ten westen van de N274 in het bij Jabeek behorende gehucht Etzenrade, dat onderdeel is van de huidige gemeente Onderbanken. Het kasteelterrein bevindt zich ten noorden van de nog aanwezige boerderij Etzenraderhuuske, de voormalige bouwhoeve van het kasteel. De coördinaten van de vier hoekpunten van het voormalige kasteelterrein zijn ingeschat op basis van de kadastrale minuutkaart gemeente Jabeek, 1811-1832, Limburg, sectie B, blad 01, in combinatie met Google Earth.

Typologie

De thans nog aanwezige boerderij is gesitueerd op de locatie van de bij het kasteel Etzenrade behorende oorspronkelijke bouwhoeve.

Etymologie
Het huis werd genoemd naar de plaats waarbij het Huis werd gebouwd.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: februari 2015

Huidige functie:

De tot het oorspronkelijke kasteel Etzenrade behorende boerderij Etzenraderhuuske is in 1972 door de huidige bewoners gerestaureerd en als woning met atelier in gebruik genomen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:  (Het voormalige kasteelterrrein)
Zichtbaar:  (De gerenoveerde boerenhoeve)
Grondgebruik:

Van het oorspronkelijke kasteel met de ten zuiden ervan gelegen boerenhoeve is thans alleen nog aanwezige de omstreeks 1710 na een brand gerenoveerde/herbouwde boerenhoeve. Deze huidige boerderij staat thans bekend onder de naam Etzenraderhuuske.

Afmetingen
De aangegeven totale afmetingen (ca. 100x125m) hebben betrekking op het door een dubbel omgrachting omgeven kasteelterrein zonder de ten zuiden ervan gelegen bouwhoeve. De aangegeven afmetingen van de hoofdburcht (ca. 38x27m) resp. van de voorburcht (ca. 63x45m) betreffen de afmetingen van de binnen de omgrachtingen aanwezige eilanden, zoals aangegeven op de kadastrale minuutkaart gemeente Jabeek, 1811-1832, Limburg, sectie B, blad 01. Niet duidelijk is, of er op het grootste van de twee eilanden sprake is geweest van een voorburcht, of dat het alleen in gebruik is geweest als een omgrachte tuin of boomgaard.

Oudste vermelding
Datum: 1299
Bron:

Hoewel het kasteel pas in 1386 voor het eerst wordt vermeld in het leenregister van Valkenburg, wordt het kasteel al in 1299 vermeld in verband met de stichting van een slotkapel.

Bezitsgeschiedenis
Wanneer en door wie het kasteel werd gesticht is niet bekend. De eerste bekende vermelding stamt uit 1299, toen de toenmalige, en volgens Habets de oudste, eigenaar en bewoner Dirk van Einighausen er een slotkapel in stichtte. Vervolgens ging het goed over naar Arnold van Dobbelsteyn, die in 1386 als eerst leenman van Etzenrade in het leenregister van Valkenburg wordt vermeld. Omstreeks 1390 ging Etsenrade over naar Johan van Reymerstock, waarna het tot 1528 via vererving binnen zijn familie bleef. Via het huwelijk van een vrouwelijke erfgename Elisabeth van Reymerstock met Jacob van Brempt ging Etsenrade vervolgens over naar de familie Van Brempt (genaamd Lieck), die tot 1682 eigenaar van het goed bleven. Leden van deze familie bewoonden niet zelf het huis, maar verhuurden het gedurende het grootste gedeelte van die periode. Na het overleiden van Willem Reiner van Brempt genaamd Lieck werd het goed in 1682 door zijn erfgenamen verkocht aan Gerard Hartmans. Op dat ogenblik is het totale goed in drie delen onderverdeeld. Begin achttiende eeuw is het gedeelte van het goed met het kasteelterrein in het bezit van de familie Duykers, waarna het via de dochters van drossaard Gerard Duyckers in 1788 overgaat naar Coenraad Joseph Duyckers. Begin negentiende eeuw verkocht Coenraad Joseph Duyckers het goed aan zijn schoonzuster Anna Gertrudis Catharina Ververs, die het via haar testament in 1835 vermaakte aan notaris Jan Godfried Ouisthoudt. Kort daarna is het goed in het bezit van Philip Ohlenforst. In de jaren daarna zijn diverse families eigenaar geweest van het goed en werd de op dat ogenblik nog aanwezige boerderij daarbij verpacht. In 1972 werd de op dat ogenblik sterk vervallen boerderij verkocht aan de huidige eigenaar de familie Schoffelen, die het huis hebben laten restaureren.

Historische betekenis
Hoewel uit de stichting van een slotkapel een zekere betekenis van de eigenaar ervan zou kunnen worden afgeleid, wijst verder niets erop, dat het huis een rol van betekenis heeft gespeeld.

Bouwgeschiedenis
Wanneer kasteel Etzenrade werd gebouwd, is niet bekend. Uitgaande van de vermelding dat in 1299 de toenmalige eigenaar Dirk van Einighausen op het kasteel een slotkapel liet bouwen, moet het kasteel uit de periode van vóór 1299 stammen. Daar, volgens Habets, Dirk van Einighausen de eerste eigenaar zou zijn geweest, zou het kasteel dan omstreeks de tweede helft van de dertiende eeuw gebouwd kunnen zijn. Hoe het kasteel er dan moet hebben uitgezien is niet bekend. Op grond van de kadastrale minuutkaart gemeente Jabeek, 1811-1832, Limburg, sectie B, blad 01 en de Ferrariskaart uit 1777 kan worden afgeleid, dat er sprake moet zijn geweest van een tweetal door een dubbele omgrachten omgeven terreinen met ten zuiden ervan een boerderij. Op het kleinste en zuidelijkste van de twee terreinen zal waarschijnlijk het huis hebben gestaan. Niet duidelijk is, of op het grotere en noordelijk gelegen terrein een voorburcht heeft gestaan, of dat er alleen sprake is geweest van een boomgaard of tuin. Zowel uit de kadastrale minuutkaart als de Ferrariskaart kan worden afgeleid, dat in de achttiende eeuw alleen de boerderij nog voor bewoning geschikt was. Op grond van de in de boerderij aanwezige gevelsteen uit 1710 zou kunnen worden afgeleid, dat kasteel en boerderij mogelijk eind zeventiende, begin achttiende eeuw bij de oorlogshandelingen zwaar zijn beschadigd en dat daarna alleen de boerderij is gerenoveerd of opnieuw is opgebouwd. Van de in de negentiende eeuw nog aanwezige kasteelruïne zijn zonder nader onderzoek de restanten in 1880 gesloopt en afgevoerd. Demping van de omgrachting heeft in de jaren erna plaats gevonden, met uiteindelijk het laatste gedeelte omstreeks 1930. Bij de renovatie van de boerderij, het huidige Etzenradehuuske, in 1710 is waarschijnlijk gebruikgemaakt van materialen die uit de kasteelruïne werden verkregen.

Afbeeldingen
- Google Earth, datum beeldmateriaal 2009, geraadpleegd februari 2015; - kadastrale minuutkaart gemeente Jabeek, 1811-1832, Limburg, sectie B, blad 01, geraadpleegd februari 2015; - Ferrariskaart 1777, nr. 209, Schinnen, http://www.kbr.be/collections/cart_plan/ferraris/ferraris_nl.html, februari 2015; - Aanzicht poortgebouw Etzenraderhuiske, Heynen. L., 2005, Kastelen in Zuid-Limburg, In hernieuwde glans, Zutphen, 145;

Bronnen
http://watwaswaar.nl/#ds-5E-8-1-1v-1-3zt2-MBE---2DY, geraadpleegd februari 2015; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd februari 2015; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd februari 2015; - http://www.limburg.nl/e_Loket/Atlas_Limburg/Thematische_viewers/Kunst_en_Cultuur/, geraadpleegd februari 2015; - http://www.archeologiestichtingstein.nl, geraadpleegd februari 2015; - http://ruimtelijkeplannen.nl, geraadpleegd februari 2015; - http://www.kbr.be/collections/cart_plan/ferraris/ferraris_nl.html, geraadpleegd februari 2015;

Literatuur
- Habets, J., 1884, Geschiedenis van het Leenhof en de Leenen van Valkenburg, Roermond, 413-420; - Heynen. L., 2005, Kastelen in Zuid-Limburg, In hernieuwde glans, Zutphen, 145; - Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (r ed.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 313-314; - Overvoorde, J.C., 1926, Voorlopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, deel VIII, de provincie Limburg, 's Gravenhage, 160; - Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 40,84;

Coördinaten
Coordinaten: 50°58'40.13''N,  5°57'54.51''O
Kaartblad: 60D , x: 195,59, y: 332,18, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:  (Betreft alleen de nog aanwezige boerderij)

Monumentnummer: 22801
 OMSCHRIJVING UIT RCE: Het Huisken; bouwhoeve van het voormalige kasteel Etzenrade. Opgetrokken uit baksteen om een binnenhof. Hogere ingangspartij met klokgevel, 1710.

Bescherming terrein
Status:  (Betreft het gebied van de boerenhoeve)

Bestemming
Bestemmingsplan: N (Op het voormalige kasteelterrein is van toepassing het door de gemeenteraad van Onderbanken juli 2015 vastgestelde bestemmingsplan "Buitengebied Onderbanken", met enkelbestemming wonen, agrarisch gebied en als dubbelbestemmingen erosie, beekdal, ecologische structuur. )
Bestemming:  (met als dubbelbstemmingen erosie, beekdal, ecologische structuur. )

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: februari 2015

Geomorfologische codering
3S4/ 3G5: Beekdaldodem (laaggelegen) / Daluitspoelingswaaier; bedekt met dekzand/loss;

Bodemkundige codering
Rn15C: Kalkloze poldervaaggronden; lichte zavel. profiel 5;