Hartelstein

IN BEWERKING [?]

Object
Hartelstein

Locatie
Adres: Hartelstein 204, 6223 HV
Itteren
Gemeente Maastricht
Provincie Limburg

Het kasteelterrein is gelegen binnen de gemeente Maastricht,in het gebied tussen de Maas en het Julianakanaal, ten noordoosten van Itteren en ten westen van Bunde.

Typologie
(Betreft de niet meer aanwezige hoofdburcht)
(Betreft de thans nog aanwezige kasteelhoeve)
Het oorspronkelijke huis bestond uit een door een gracht omgeven hoofdburcht met aan de oostzijde ervan een door een gracht omgeven voorburcht met daarop een pachtboerderij.

Etymologie
Mogelijk dat de naam Hartelstein is ontstaan uit de samenvoeging van 'kasteel (stein) bij het bos (hartel)'.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: september 2015

Huidige functie:

De thans nog aanwezige gebouwen van de pachtboerderij zijn in het bezit van de Stichting Emmaus, die er de Woon en Werkgemeenschap Hartelstein in heeft gevestigd.

Oudste vermelding
Datum: 1381
Bron: leenregister Valkenburg

De oudst bekende vermelding betreft de vermelding in het leenregister van Valkenburg dat Engelbert van Schoonvorst in 1381 met Hartelstein werd beleend.

Bezitsgeschiedenis
De oudst bekende vermelding van Hartelstein is die in het leenregister van Valkenburg uit 1381, toen Engelbert van Schoonvorst met het huis en hof werd beleend. De eerst volgende bekende eigenaar is Reiner van Berghe, die het goed in 1441 in bezit heeft. In de tweede helft van de vijftiende eeuw is Hartelstein in het bezit van Herman van Horion, een kleinzoon van de achternicht van Engelbert van Schoonvorst. Via het huwelijk van zijn dochter Philippa ging Hartelstein in 1537 over naar Gerard van Ghoor, waarna het goed middels vererving tot 1570 binnen de familie Van Ghoor bleef. In dat jaar werd Hartelstein afgenomen van Maria van Ghoor, de kleindochter van Gerard, omdat zij de protestantse zaak had gesteund. In 1598 werd Hartelstein door de erfdochter van Philips II geschonken aan Charles baron de Billehé. Via vererving blijft het goed dan tot 1694 binnen de familie De Billehé, toen de erfgenamen Hartelstein verkochten aan een lid van de familie Dumont. Op hun beurt verkochten de erfgenamen Dumont het goed in 1696 aan Jean Bernard van Volckershoven, kwartiermeester-generaal van de Staten-Generaal. In 1750 werd Hartelstein door de erfgenamen van Bernard van Volkershoven verkocht aan Willem van Mewen, heer van Leuth, Meeswijk en Eijsden. Korte tijd daarna is de hoofdburcht waarschijnlijk door oorlogshandelingen vernield en bestond Hartelstein alleen nog maar uit de kasteelboerderij. Via het huwelijk van Georgina de Billehé, de achterkleindochter van Willem van Mewen, ging het goed naar Adriaan baron de Brigode. Hun kinderen verkochten in 1916 Hartelstein, dat op dat ogenblik nog 114 hectare groot was, aan Almédée Tielens. Gedurende het grootste gedeelte van het bestaan van Hartelstein zijn grond en gebouwen door de eigenaren verpacht. De laatste pachter was de familie L'Homme, die tot 1984 op de hoeve heeft gewoond. Sinds 1985 is de hoeve in het bezit van de Stichting Emmaus, die er de Woon en Werkgemeenschap Hartelstein in heeft gevestigd.

Historische betekenis
Uit het gegeven, dat op het huis een slotkapel aanwezig was en dat er meerdere keren op het kasteelterrein een garnizoen werd ondergebracht, zou kunnen worden afgeleid, dat het kasteel een rol van betekenis heeft gespeeld.

Bouwgeschiedenis
Op grond van de oudst bekende vermelding kan worden afgeleid dat het kasteel al voor 1381 moet hebben bestaan. Hoe het kasteel er toen moet hebben uitgezien is niet bekend. Aan de hand van de nog aanwezige funderingsrestanten zou kunnen worden afgeleid, dat er sprake moet zijn geweest van een L-vormig gebouw, bestaande uit een noordoost vleugel en een noordwest vleugel. De ingesloten binnenplaats werd aan de beide overige zijde waarschijnlijk door een muur omgeven. Omtrent de afmetingen en het aantal bouwlagen van de bouwdelen zijn geen gegevens beschikbaar. Deze hoofdburcht werd omgeven door een brede gracht. Ten zuidoosten van de hoofdburcht bevond zich de door een gracht omgeven voorburcht, waarvan het zuidelijk gedeelte werd ingenomen door de thans nog aanwezige besloten pachthoeve. Dat het kasteel een zekere sterkte moet hebben gehad, moge blijken uit het feit dat er in de zestiende en zeventiende eeuw diverse malen soldaten werden ingekwartierd. Verder is er tot eind zeventiende eeuw nog een slotkapel in het hoofdgebouw aanwezig geweest. De hoofdburcht is waarschijnlijk bij het beleg van Maastricht door de Fransen omstreeks 1672 vernield. De thans nog aanwezige pachtboerderij betreft een gesloten hoeve, waarbij de gebouwen rondom een binnenplaats zijn gegroepeerd complex gebouwen. In de zuidvleugel is een woning opgenomen, terwijl de overige vleugels bedrijfsgebouwen zijn ondergebracht. De oudste vleugel, de zuidwest vleugel, had tot 1928 op beide buitenhoeken een gedeeltelijk buiten het gebouw geplaatste ronde toren met schietgaten. Momenteel is alleen die op de zuidoosthoek nog aanwezig. Van de huidige gebouwen stamt de noordwestelijke en de zuidwestelijke vleugel uit de eerste helft van de zeventiende eeuw. De overige gebouwen stammen uit de achttiende eeuw. Onder de woonhuisvleugel bevindt zich een van tongewelven voorziene kelder. In de buitengevel zijn nog de oorspronkelijke schietgaten aanwezig. Hoe de voorafgaande pachtboerderij er heeft uitgezien is niet bekend.