Heel

IN BEWERKING [?]

Object
Heel

Locatie
Adres: Monseigneur Savelbergweg 104, 6097 AE
Heel
Gemeente Maasgouw
Provincie Limburg

Het terrein van het voormalige kasteel Heel is gelegen aan de zuidelijke rand van het gelijknamige dorp. De coördinaten van de hoekpunten van het oorspronkelijk omgrachte kasteelterrein zijn ingeschat op basis van de kadastrale minuutkaart gemeente Heel en Panheel, 1811-1832, Limburg, sectie C, blad 02 in combinatie met Google Earth.

Typologie

Het uit een hof voortgekomen kasteel bestond in de zeventiende eeuw uit een door een brede gracht omgeven terrein met daarop een complex gebouwen, die rondom een binnenplaats waren gegroepeerd.

Etymologie
Het huis werd vernoemd naar het dorp waarbij het gebouwd werd.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: december 2012

Huidige functie:

De gebouwen, die oorspronkelijk in gebruik waren als onderdeel van een zorginstelling staan momenteel leeg. Mogelijk dat ze voor bewoning verbouwd zullen worden.

Oudste vermelding
Datum: 1243
Bron: oorkonde leenverhouding Horn en Loon

Middels bedoelde oorkonde verklaarde Willem I, heer van Altena en Horn, dat hij in leen hield de gehele wereldlijke en rechtsmacht alsmede alle rechtsmacht en gezag en heerschappij over de tussen Geistingen en Maschenberge gelegen dorpen, te weten de versterkingen en het dorp Horn, Heel, etc,

Bezitsgeschiedenis
Het vrijdorp Heel was een allodiale bezittingen van het kapittel van St. Lambertus van Luik, dat de heren van Horn in de voogdij hadden. Middels een oorkonde uit 1243 gaf Willem, heer van Horn en Altena aan, dat hij van zijn heer, de graaf van Loon, de gehele wereldlijke en rechtsmacht in leen hield over onder andere het dorp Heel. Niet duidelijk is of er dan al sprake is van een verdedigbare woning. Uit een binnen het archief van de gemeente Maasgouw beschikbaar document zou kunnen worden afgeleid, dat in die jaren al sprake geweest moet zijn van een hoeve, omdat Willem, heer van Horn en Altena in 1264 een hoeve te Heel in leen op zou hebben gedragen aan de graaf van Loon. In de vijftiende eeuw is Heel in het bezit gekomen van de adellijke familie Van Ghoor, de bezitters van de kastelen Nienghoor em Aldenghoor te Neer. Leden van deze familie hebben het hof uitgebouwd tot een kasteel. De bekendste leden van de familie Van Ghoor, die het kasteel in de loop van de vijftiende eeuw in bezit hebben gehad waren Willem van Ghoor en zijn zoon Arnold. Het ridderlijke slot Heel blijft in het bezit van de familie Van Ghoor tot omstreeks omstreeks 1540, toen Barbara van Ghoor, de achterkleindochter van Arnold, trouwde met Willem de Horion, burgemeester van Luik. Via dit huwelijk ging kasteel Heel over naar de familie de Horion, die het tot 1804 in bezit hebben gehouden. De bekendste bezitters uit deze familie waren Gerard Assuerus, baron de Horion en zijn vrouw Charlotte Hyacinthe Florence Rollingen de Raville. Tijdens hun beheer zijn grote verbouwingswerkzaamheden aan het kasteel uitgevoerd, getuige het nog aanwezige alliantiewapen uit 1686. Het laatste lid van de familie de Horion, die het kasteel Heel heeft bewoond, was Maria Charlotte gravin de Horion. Zij verkocht het kasteel met bijbehorende grond en boerderijen in 1804 aan de schatrijke Maastrichtenaar Hubert Frans Hermans. Van wege financiële problemen was zijn kleinzoon in 1879 gedongen om het kasteel te verhuren aan de Heilige Joseph Stichting om het vervolgens een half jaar later aan hen te verkopen. Deze organisatie heeft het kasteel met bijbehorende gebouwen aanzienlijk verbouwd en uitgebreid om zwakzinnigen en andere hulpbehoevende op te kunnen vangen en te helpen. In 1910 werd de naam gewijzigd in het Sint Anna Gesticht. Sinds 2007 staan de gebouwen van het voormalige kasteel leeg.

Historische betekenis
Het kasteel en zijn bewoners hebben geen rol van betekenis gespeeld.

Bouwgeschiedenis
Voor zover bekend is omstreeks 1250 voor het eerst sprake van een hof op de locatie van het latere kasteel Heel, als Willem, heer van Horn en Altena in 1264 deze hoeve in leen op zou hebben gedragen aan de graaf van Loon. Hoe dit hof er moet hebben uitgezien is niet bekend. Nadat de goederen in Heel waren overgegaan naar de familie Van Ghoor, zijn Willem van Ghoor en zijn zoon Arnold in de vijftiende eeuw gestart met het verbouwen en uitgebreid van het tot een imposant kasteel. Hoewel er uit die tijd geen beschrijvingen of afbeeldingen van het kasteel bekend zijn, kan een en ander worden afgeleid uit de tekeningen van Jan de Beijer en Remarcle le Loup van omstreeks 1740 en de kadastrale minuutkaart gemeente Heel en Panheel, 1811-1832, Limburg, sectie C, blad 02, kan een beeld worden gevormd van de bebouwing die in de loop der tijd is gerealiseerd. In zijn uiteindelijke vorm bestond het kasteel uit een hoofdburcht en voorburcht, die stonden op een omgracht trapeziumvormig kasteelterrein met de hoofdburcht aan de zuidzijde en de voorburcht aan de noordzijde. Op de tekening van Jan de Beijer is aan de westzijde van de hoofdburcht nog een deel te zijn van de oorspronkelijke bebouwing uit de zestiende eeuw bestaande uit diverse bouwdelen en torens met een verdedigbaar uiterlijk en zware steunberen. Ten tijde van de bewoning door Gerard Assuerus, baron de Horion en zijn vrouw Charlotte de Raville is omstreeks 1680 een groot deel van de bebouwing uit de vijftiende eeuw gesloopt en vervangen door de op vernoemde tekeningen aangegeven bebouwing. De nieuwe hoofdburcht bestond daarbij uit een vierkante vierlaagse toren voorzien van een ingesnoerde spits met ten westen ervan een rechthoekige tweelaagse vleugel en ten oosten ervan een rechthoekige gedeeltelijk eenlaagse en gedeeltelijk tweelaagse vleugel. Beide vleugels werden afgedekt door een van pannen voorzien schilddak. In die periode werden ook de gebouwen van de voorburcht uitgebreid en vervangen door een drietal haaks op elkaar staande tweelaagse rechthoekige vleugels. Op de hoekpunten van deze drie vleugels stond een grotendeels buiten de gebouwen uitstekende vierlaagse vierkante toren. Halverwege de noordelijke langsvleugel bevond zich een in hardsteen uitgevoerd poortgebouw met een fronton waarin het alliantiewapen Horion- de Raville en het jaartal 1686 was opgenomen. In de achttiende en negentiende eeuw werden de dan nog aanwezige restanten van de hoofdburcht uit de vijftiende eeuw gesloopt en vervangen door twee rechthoekige eenlaagse gebouwen afgedekt door een mansardedak, die loodrecht op de langsvleugel uit de zeventiende eeuw werden geplaatst. Zowel deze bouwdelen, als de vierkant toren met aansluitende westvleugel van de bebouwing uit de zeventiende eeuw zijn thans nog aanwezig. De gebouwen van de voorburcht zijn in die periode mogelijk door brand verwoest en daarna met behoud van het oorspronkelijke poortgebouw vervangen door eenlaagse bebouwing. Nadat het kasteel eind negentiende eeuw was overgenomen door de Heilige Joseph Stichting werden alle vervallen gebouwen, behoudens de hiervoor genoemde thans nog aanwezige bouwdelen, gesloopt en vervangen door nieuwe tweelaagse dienstgebouwen. De rondom het complex aanwezige omgrachting werd daarbij gedempt.