Genneperhuis, 't / Immelhagen

IN BEWERKING [?]

Object
Genneperhuis, 't / Immelhagen

Locatie
Adres: Einde Genneperhuisweg 6591 BS
Gennep
Gemeente Gennep
Provincie Limburg

De restanten van het Genneperhuis liggen in de uiterwaarde aan de oostzijde van de Maas op een afstand van circa 3,5 km ten noordwesten van het centrum van Gennep ter hoogte van de uitmonding van de Niers in de Maas. De hoekpunten van de vesting zijn ingeschat op basis van de combinatie van de kadastrale minuutkaarten: gemeente Gennep,1811-1832, Limburg, sectie B, blad 01, gemeente Ottersum, 1811-1832, Limburg, sectie A, blad 04 en Google Earth.

Typologie
(Woning van de door de Duitse keizer benoemde prefect)
(In de loop der tijd uitgebreide versterking )
(Verdere versterking met grachten, bastions, hoornwerken en kroonwerk tot vesting)
De oorspronkelijke ronde toren werd uitgebouwd tot een kasteel met voorburcht, waaraan in de loop der tijd diverse grachten, aarden wallen met bastions, een hoornwerk en kroonwerk werden toegevoegd zodat een vesting ontstond.

Etymologie
Het huis werd genoemd naar de plaats waarbij het gebouwd werd.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: februari 2012

Van de ooit zo sterke en omvangrijke vesting zijn in de rechter uiterwaarde van de Maas alleen nog contouren in het landschap waar te nemen met hier en daar nog wat restanten baksteen. Voor het geoefende oog zijn nog zichtbaar de contouren van geulen en bulten van de voormalige grachten en verdedigingswerken. Dit geld met name aan de noordzijde van de Niers voor de contouren van het voormalige grote kroonwerk.

Oudste vermelding
Datum: ca. 1012
Bron: 'Vesting 't Genneperhuys'

Omstreeks het jaar 1000 werd door de Duitse keizer een perfect aangesteld als regionaal opperbestuurder in het Nedermaas- en Rijngebied. Hierbij behoorde een versterking aan de Maas nabij Gennep die toegang gaf tot de Niers, een "municiunculam Ganipe".

Bezitsgeschiedenis
Op grond van een naamsvermelding uit 1012 kan worden afgeleid, dat er op betreffende locatie in die tijd reeds sprake was van een kleine burcht, die als woning diende voor Godfried II de perfect van de Duitse Keizer voor het Nedermaas- en Rijngebied. In een kroniek van de monnik Alpertus van Metz uit ca.1025 wordt de burcht te Gennep vermeld in relatie tot de onderlinge strijd van de erfgenamen van Godfried II. Wie in de jaren de burcht hebben bewoond is niet bekend. Mogelijk dat dit de voorouders waren van de, later heilig verklaarde, Norbertus van Gennep, die omstreeks 1085 op het Genneperhuis zou zijn geboren. Waar zij vandaan kwamen en of zij zich mogelijk naar de burcht zijn gaan vernoemen, is niet bekend. Voor zover kan worden nagegaan bleef het Genneperhuis tot 1365 via vererving binnen de fam. Van Gennep. Gedurende deze periode was het Genneperhuis regelmatig betrokken bij oorlogshandeling tussen o.a. Gelre en Brabant, met grote financiële consequenties voor de fam. van Gennepgrote als gevolg. Na het overlijden van de laatste mannelijke telg Jan II van Gennep in 1365 gaan heerlijkheid Gennep en het Genneperhuis naar zijn, met Reinoud van Brederode getrouwde, erfdochter Johanna van Gennep. Gedurende hun bewind werd het Genneperhuis meerdere malen belegerd en veroverd en verkeerde de familie regelmatige in financiële problemen. Na hun overlijden werd de heerlijkheid en het Genneperhuis vanaf 1412 beheerd door hun drie zonen en de zuster van Johanna met haar man. Als gevolg van financiële problemen werd de heerlijkheid Gennep met alle daaraan verbonden rechten in 1424 voor de helft verpand aan de hertog van Kleef om vervolgens in 1442 geheel aan hem te worden verkocht. Het Genneperhuis werd daarna de zetel van ambtsman van Kleef, waarvan velen kwamen uit de familie Van Wylich. Gedurende het bewind van de hertog van Kleef waren Kleef, Gelre, Brabant, Bourgondie, Frankrijk en Habsburg op diverse tijdstip in verschillende combinaties regelmatig met elkaar in oorlog. In 1538 werden Gelre, Kleef en Gulik samengevoegd onder hertog Willem van Kleef, die in de jaren daarna strijd leverde tegen Karel V. Bij het beëindigen van deze oorlog in 1543 bleven Gennep en het Genneperhuis bij de hertog van Kleef. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd het Genneperhuis regelmatig belegerd, veroverd en weer heroverd door de elkaar bestrijdende Spaanse en Staatse troepen. Nadat het Genneperhuis, tijdens de Kleefse successieoorlog, in 1602 door Maurits was veroverd, werd het aanzienlijk versterkt. In 1614 werd de heerlijkheid Gennep inclusief het Genneperhuis middels het verdrag van Xanten overgedragen aan de keurvorst van Brandenburg. Na het Twaalfjarige Bestand werden de sterk verwaarloosde en vervallen vestingwerken gerestaureerd en verder versterkt. Tijdens zijn tocht langs de Maas werd het Genneperhuis in 1632 veroverde door Frederik Hendrik. In 1636 werd de vesting echter weer door de Spanjaarden herveroverd en daarna weer verder verstrekt. In 1641 werd het Genneperhuis door Frederik Hendrik veroverd, waarna de zwaar beschadigde vesting opnieuw werd gerestaureerd. Tijdens de oorlog met Frankrijk in 1672 werd het Gennerperhuis veroverd en grotendeels verwoest door het Franse leger onder leiding van Lodewijk XIV. In 1675 keerden de Staatse troepen weer terug in de restanten van het Genneperhuis. Tijdens de Spaanse successieoorlog veroverden de Fransen het Genneperhuis opnieuw, waarna de vesting verder verwoest. en de . Na het wegtrekken van de Fransen in 1714 was militaire betekenis van de vesting uitgespeeld en werd het grondgebied ervan verpand en werden er agrarische gebouwen neergezet. Het grondgebied bleef tot 1844 eigendom van het Koninkrijk der Nederland, waarna het terrein met de aanwezige restanten van de vesting werd verkocht aan particulieren, om tot 1972 regelmatig in andere handen over te gaan. In 1972 werd het terrein van de voormalige vesting door het Rijk gekocht en werd het in het monumentenregister opgenomen.

Historische betekenis
In verband met de strategische ligging ter hoogte van de uitmonding van de Niers in de Maas, in het grensgebied van een aantal belangrijke vorsten en de in de directe omgeving aanwezige kruisende verkeerswegen (Kleef, Xanten, Geldern), (Tongeren, Blerick, Cuijk) en de weg naar Brabant, heeft de versterking lange tijd een belangrijke rol gespeeld bij het machtsspel tussen diverse lokale en landelijke heersers.

Bouwgeschiedenis
Gezien de strategische ligging mag ervan worden uitgegaan, dat op betreffende locatie al vanaf de Romeinse tijd hier een versterking is geweest t.b.v. grensverdediging en het controleren en beheersen van het scheepvaartverkeer en het wegverkeer. Of deze versterking onderdeel is gaan vormen van de in 1012 aanwezige versterkte woning van de perfect van de Duitse Keizer is niet bekend. Hoe en wanneer deze versterking werd uitgebreid tot het kasteel Genneperhuis met voorburcht en vervolgens in fase tot de vesting Genneperhuis, zoals in 1602 door Maurits werd ingenomen, is niet bekend. Dit geldt eveneens voor de vormgeving van het Gennerperhuis in de verschillende fase van ontwikkeling. Op grond van de beschikbare tekeningen, de locale omstandigheden ter plaatse van het Genneperhuis door de eeuwen heen en de bewoners ervan, kan in grote lijnen echter wel een beeld worden verkregen van de ontwikkeling van het Genneperhuis. Op grond van deze informatie mag worden aangenomen, dat de op de verschillende tekeningen zichtbare zware toren op de zuidoosthoek van het kasteel de oorspronkelijke versterkte woning van de perfect van begin 11e eeuw betreft. Tijdens het bewind van de familie Van Gennep, in de periode tussen 1080 en 1424, is deze zware woontoren uitgegroeid tot een omgracht kasteel bestaande uit een hoofdburcht aan de Maaszijde en een voorburcht ten noorden ervan. De hoofdburcht was via een ophaalbrug over de tussenliggende gracht vanaf de voorburcht bereikbaar. De voorburcht zelf was toegankelijk via een poortgebouw en een ophaalbrug over de gracht aan de oostzijde van de voorburcht. De oorspronkelijke woontoren is daarbij opgenomen in de zuidoosthoek van de ommuring. Aan de zuidzijde en de westzijde van de hoofdburcht zijn diverse woon- en bedrijfsgebouwen te herkennen. Uit een inventarisatie ten tijde van de overdracht van het Genneperhuis aan de hertog van Kleef kan worden opgemaakt, dat er sprake moet zijn geweest van ten minste drie torengebouwen. Mogelijk dat twee van deze torens de hoektorens aan de noordzijde van de voorburcht betreffen, die bij de latere uitbreiding van het kasteel tot vesting zijn verlaagd en tot bastions zijn verbouwd. Verder blijkt uit voornoemde inventarisatie, dat het kasteel in die tijd zodanig was ingericht, dat het voor een zekere tijdsduur tot er hulp van de hertog van Kleef kwam, bijna geheel op zelfverzorging was ingesteld. In de loop van de 16e eeuw was de vuurwapens zodanig ontwikkeld, dat de middeleeuwse kastelen hiertegen onvoldoende bestand waren. Gezien de regelmatig optredende oorlogssituaties in dit gebied mag worden aangenomen, dat men in die periode is gestart met het uitbreiden van het oorspronkelijke kasteel tot een volledige vesting. Deze werkzaamheden zijn afwisselend uitgevoerd door de Staatse en de Spaanse troepen. De eerste uitbreiding bestond uit het in de tweede helft van de zestiende eeuw aanbrengen van een extra omgrachting en het versterken van de tussenliggende aarden wal met behulp van ravelijnen en bastions. Naast het regelmatig moeten restaureren van verwoeste onderdelen aan de bestaande vesting, werd begin zeventiende eeuw door de Staatse troepen een derde omgrachting toegevoegd en werd de tussenliggende aarden wal weer versterkt met behulp van ravelijnen en bastions. Omstreeks 1635 werd door de Spanjaarden aan de overzijde van de Niers aan de noordwestzijde een kroonwerk aangebracht. Omstreeks 1640 werd deze versterking uitgebreid met een hoornwerk aan de westzijde van het kroonwerk, waarvoor het verloop van de mond van de Niers werd aangepast. Bij het beleg en de verovering ervan door Frederik Hendrik in 1641 werd de vesting Genneperhuis zwaar beschadigd en werden weer omvangrijke herstelwerkzaamheden uiygevoerd. Na de verovering van het Genneperhuis in 1672 door de Fransen werden grote delen van de vesting opgeblazen. Na in 1701 nogmaals door de Fransen te zijn veroverd, werden bij hun vertrek in 1714 de op dat ogenblik nog aanwezige restanten opgeblazen en was de militaire betekenis van de vesting voorgoed voorbij. In de jaren daarna werd veelvuldig materaal van de ruïne gebruikt als bouwmateriaal voor bouwwerking in de stad Gennep en voor het versterken van de oevers van de Maas. Verder hebben zich op het zuidelijk deel van de voormalige vesting begin achttiende eeuw een aantal protestantse families gevestigd, die hier hun bedrijfs- en woongebouwen hebben gebouwd met behulp van materialen vanuit de ruïne van het Genneperhuis.