Object
Groot-Buggenum / Oud-Buggenum

Locatie
Adres: Loorderstraat 3, 6096 NE
Grathem
Gemeente Leudal
Provincie Limburg

Het huis ligt circa een kilometer ten zuiden van het dorp Grathem, ten noord-oosten van de A2 en ten noord-westen van de N273, aan de zuidzijde van de Uffelse Beek. De aangegeven coördinaten betreffen de hoekpunten van het omgrachte en bebouwde kasteelterrein, welke zijn ingeschat op basis van de kadastrale minuutkaart van de gemeente Grathem, Limburg, 1811-1832, sectie D, blad 01 in combinatie met Google Earth.

Typologie

Hoe het oorspronkelijke kasteel er heeft uitgezien is niet bekend. Daarna is het oorspronkelijke huis meerdere malen herbouwd en/of verbouwd en heeft het een geheel andere vorm gekregen.

Etymologie
Aangenomen wordt, dat de naam een verbastering is van de oude benamingen Buckenheim, Bigenheim, Biggenhem en Bugkinghen, maar waar die benamingen vanaf zijn geleid is niet bekend.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: oktober 2012

Via een vaste brug over de omgrachting bereikt met het door een tuinmuur omgeven terrein van kasteel Groot-Buggenum, waarop naast het kasteel zijn ondergebracht een vazentuin, een watertuin en een kruidentuin. De huidige kasteelgebouwen zijn gesitueerd aan de noordwestzijde van het terrein en bestaan uit een onderkelderde hoektoren met vier bouwlagen voorzien van een bijzonder gevormde leien spits. Tegen deze toren zijn drie rechthoekige gebouwen aangebouwd met twee resp. drie bouwlagen en afgedekt door een pannen zadeldak, dat aan één zijde eindigt in een trapgevel. Via een laagbouw is dit gebouwencomplex in zuidelijke richting verbonden met twee haaks op elkaar staande rechthoekige gebouwen met één resp. twee bouwlagen en afgedekt door een pannen zadeldak. Alle gebouwen zijn wit geschilderd. De oorsponkelijke omgrachting is nog steeds aanwezig. Het kasteel is inwendig afgewerkt en ingericht met behulp van uit diverse landen afkomstige onderdelen, die soms ouder zijn dan het gebouw zelf.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:  (betreffen deel kelder en deel ringmuur)
Zichtbaar:  (betreft het uit de 19e eeuw stammende en in 1975 gerestaureerde huis)
Grondgebruik:  (trouwerijen en besloten bijeenkomsten)

Van het oorspronkelijke huis uit de veertiende eeuw resteren alleen nog een deel van de kelder en een stuk van de ringmuur.

Afmetingen
De aangegeven afmetingen (ca. 60x65m) betreffen die van het omgrachte kasteelterrein, zonder de oorspronkelijk ten westen ervan aanwezige omgrachte tuin en het ten oosten ervan aanwezige omgrachte boerenhof.

Oudste vermelding
Datum: 1423
Bron: oorkonde

In een oorkonde van 2 juni 1423 verleende Willem heer van Horne en Altena aan Johan de Wilde en zijn opvolgers toestemming om het "leen tot Buckingen, dat hy van ons haldende is", geheel of gedeeltelijk in erfpacht te geven.

Bezitsgeschiedenis
Hoewel er sinds de twaalfde eeuw in diverse oorkonden sprake is van "Buckenheim", "Bugenheim", "Buggenhem", "Bugkinghen" ontstaat er pas eind veertiende eeuw meer duidelijkheid omtrent het kasteel. Voorzover bekend, werd in 1399 voor het eerst ene Dederick de Wilde van Mersen als leenman van Horn genoemd. Verder werd in een oorkonde van 2 juni 1423 vermeld, dat Willem heer van Horne en Altena aan Johan de Wilde en zijn opvolgers toestemming verleende om het "leen tot Buckingen, dat hy van ons haldende is", geheel of gedeeltelijk in erfpacht te geven. Via vererving bleef Groot-Buggenum in het bezit van de familie de Wilde van Mersen tot 1632. Door het huwelijk van Josina de Wilde van Mersen met jonker Philip Wynand van Kerckhem gaat het huis in 1632 over naar de familie Van Kerckhem. Leden van deze familie, waarvan de mannelijke erfgenamen in 1639 tot baron werden verheven, bleven tot de tweede helft van de achttiende eeuw bezitters en bewoners van het huis. Een van de laatste bezitters was Hans Willem van Kerckhem. Op grond van een in het huidige gebouw opgenomen hardstenen timpaanvulling met hun alliantiewapen kan worden afgeleid, dat hij, samen met zijn vrouw Anna Barbara van Gulpen tot Bombay, omstreeks 1700 het kasteel hebben laten verbouwen. Hun zoon Jan Willem van Kerckhem verwierf in 1733 de graventitel. Na zijn kinderloos overlijden in 1769 ging huis Buggenum via vererving over naar de kleinzoon van zijn zuster graaf Jean Guillaume Michel Pascal de Borchgrave d'Altena. In de jaren daarna werd het huis steeds verhuurd. Via vererving en huwelijk kwam het huis eind negentiende eeuw in het bezit van Theodore Marice Constantin Charles de Geloes, die het in 1880 verkocht. De koper was Willem Verbruggen, een boterhandelaar te Luik, die het inmiddels door brand verwoeste huis in 1889 geheel liet afbreken en vervangen door een neogotisch jachtkasteel. Na Willem Verbruggen en zijn dochter is het huis diverse malen overgegaan in handen van particuliere kopers, om in 1971 te zijn gekocht door professor Helmuth Hentrich, een architect uit Düsseldorf. Deze liet het door oorlogshandelingen zwaar beschadigde huis grondig restaureren en inrichting. Om het huis met inrichting en bijbehorende tuin voor de toekomst te kunnen bewaren droog hij zijn bezit voor 1 gulden over aan de Provincie Limburg, die het na zijn overlijden in 2001 laat exploiteren door een beheersstichting. Sindsdien vinden er trouwerijen plaats en worden er conferenties gehouden en rondleidingen gegeven.

Historische betekenis
Noch het adellijke huis met bijbehorende laatbank van Ass noch haar bewoners hebben een rol van betekenis gespeeld.

Bouwgeschiedenis
Hoewel de naam Buggenum in verschillende vormen als sinds de twaalfde eeuw in diverse oorkonden wordt vermeld, is het onduidelijk wanneer het oudste kasteel werd gebouwd en hoe het er toen moet hebben uitgezien. Mogelijk dat Dederick de Wilde van Mersen, die in 1399 als leenman van Horn werd vermeld, of zijn vader Johan, die in 1355 als schout van Roermond werd vermeld, de bouwers ervan zijn geweest. Op grond van een nog aanwezige steen met het jaartal 1600 moet omstreeks die tijd een verbouwing of uitbreiding van het kasteel hebben plaats gevonden. Aangenomen wordt, dat er op dat ogenblik sprake is van een door een gracht omgeven kasteelterrein met vergelijkbare afmetingen als het huidige kasteelterrein. Betreffende gracht werd gevoed door de aan de noordzijde van het kasteelterrein aanwezige Uffelse Beek. Uit het nog aanwezige alliantiewapenen van Hans Willem van Kerkhem en zijn vrouw Anna Barbara van Gulpen tot Bombay kan worden afgeleid, dat omstreeks 1700 het kasteel nogmaals werd verbouwd. Omstreeks 1745 werd om het kasteel een tweede gracht gegraven, waarmee tevens de westelijk gelegen boerderij en de oostelijk gelegen tuin werden omgeven. Op grond van de kadastrale minuutkaart van de gemeente Grathem, Limburg, 1811-1832, sectie D, blad 01 kan worden afgekleid, dat het kasteel in die tijd moet hebben bestaan uit een verzameling gebouwen die rondom een binnenterrein waren gegroepeerd. Het uit twee verdiepingen bestaande hoofdgebouw aan de westzijde had afmetingen van 42x12m met op de beide uiteinden een uitspringende hoektoren. Op deze hoektorens sloten de dienstvleugels aan met afmetingen van 32x8m, waarin stallen, remise, keuken en personeelsvertrekken waren ondergebracht. Het binnenterrein was bereikbaar via een brug over de gracht en een poortgebouw aan de oostzijde. In 1793 brandde het kasteel, waarin op dat ogenblik Franse troepen waren gelegerd, grotendeels af. Alleen een deel van het hoofdgebouw en van de dienstgebouwen bleef gespaard. Na de brand volgde slechts een provisorisch herstel. In 1880 werden door Willem Verbruggen de restanten van het kasteel gesloopt en werd op de noordwestelijke hoek een nieuw neogotisch jachtslot gebouwd met bijgebouwen op de zuidwestelijke hoek. Deze gebouwen werden in 1944 door oorlogshandelingen zwaar beschadigd. Vanaf 1975 is het gebouw door de architect- eigenaar Helmut Hentrich grondig gerestaureerd en ingericht. Hierbij werd de structuur van het gebouw gehandhaafd, maar werd het uiterlijk en de inrichting aanzienlijk gewijzigd. Hierbij werd gebruik gemaakt van bouwkundige elementen uit slooppanden en vervallen monumenten. Bij de inrichting is gebruik gemaakt van elementen die ouder zijn dan het gebouw zelf.

Afbeeldingen
- Google Earth datum beeldmateriaal 2005, geraadpleegd oktober 2012; - kadastrale minuutkaart gemeente Grathem, 1811-1832, Limburg, sectie D, blad 01, geraadpleegd oktober 2012; - Luchtfoto vijftigerjaren vorige eeuw, Hentrich, H., Dressel, H.J., Schwartzenberg, B. von, en Konnertz, W., 1992, Kasteel Groot Buggenum, Köln, 22,23; - Luchtfoto huidige kasteel, Linssen, D.,Rottier, H. en Salden, H., 1980, Limburgse kastelen in vogelvlucht, Heerlen, 49; - Huidige indeling kasteelterrein, Hentrich, H., Dressel, H.J., Schwartzenberg, B. von, en Konnertz, W., 1992, Kasteel Groot Buggenum, Köln, 71; - Plattegrond begane grond huidige kasteel, Hentrich, H., Dressel, H.J., Schwartzenberg, B. von, en Konnertz, W., 1992, Kasteel Groot Buggenum, Köln, 82; - Plattegrond bovenverdieping huidige hoofdgebouw, Hentrich, H., Dressel, H.J., Schwartzenberg, B. von, en Konnertz, W., 1992, Kasteel Groot Buggenum, Köln, 83; - Aanzicht hoofdgebouw vanuit noordoosten, Hentrich, H., Dressel, H.J., Schwartzenberg, B. von, en Konnertz, W., 1992, Kasteel Groot Buggenum, Köln, 93; - Aanzicht hoofdgebouw vanuit zuidoosten, Hentrich, H., Dressel, H.J., Schwartzenberg, B. von, en Konnertz, W., 1992, Kasteel Groot Buggenum, Köln, 106;

Bronnen
- http://watwaswaar.nl/#cq-AC-8-1-1v-1-3t7I-ga8---2Sv, geraadpleegd oktober 2012; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd oktober 2012; - http://www.kich.nl/#a=1;b=1, geraadpleegd oktober 2012; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd oktober 2012; - http://portal.prvlimburg.nl/gisviewer/viewer.do?appCode=2b7ef4d2aba6c0c2163d6d9b2ad6a8f3; geraadpleegd oktober 2012.

Literatuur
- Hentrich, H., Dressel, H.J., Schwartzenberg, B. von, en Konnertz, W., 1992, Kasteel Groot Buggenum, Köln; - Houtmortels, J., 1962, Thorn het witte stadje, deel II zetel van een rijksvorstendom, uitgave stichting tot insandhouding van voortbrenselen der gewestelijke bouwkunst in Limburg, Roermond, 53; - Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 209-212; - Linssen, D.,Rottier, H. en Salden, H., 1980, Limburgse kastelen in vogelvlucht, Heerlen, 48-49; - Stenvert, R., Kolman, C., Ginkel-Meester, S. van, Broekhoven, S., Stades-Vischer, E., 2003, Monumenten on Nederland, Limburg, Zeist, 125; - Timmers, J.J.M.J., 1976, Kijk op Limburg, Amsterdam, afb. 181-183; -Vemer, J.C., 1967, Kastelen in het land van Midden- en Noord-Limburg, Maastricht, 76-78; - Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 76;

Coördinaten
Coordinaten: 51°11'16.73'N,  5°51'10.02'O
Kaartblad: 58C , x: 187,55, y: 355,50, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N (Op het betreffende gebied is van toepassing het nog vigerende "Bestemmingsplan buitengebied Heythuysen 1999".)
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: oktober 2012

Geomorfologische codering
3E10/2R5: Dalvlakteterras, bedekt met dekzand, vlak/ Beekdalbodem, zonder veen, laaggelegen

Bodemkundige codering
pZg23: Beekeerdgronden; lemig fijn zand