Genhoes / Kasteel van Brunssum

IN BEWERKING [?]

Object
Genhoes / Kasteel van Brunssum

Locatie
Adres: Hoogenboschweg 276, 6442 PT
Brunssum
Gemeente Brunssum
Provincie Limburg

De gerestaureerde resterende bouwdelen van het grotendeels in de twintigste eeuw gesloopte kasteel Genhoes zijn gelegen ten oosten van de N274 aan de noordzijde van Brunssum op de grens met het dorp Schinveld (gemeente Onderbanken).

Typologie

De in de zeventiende eeuw gebouwde adellijke woning bestond uit een, rondom een binnenterrein gebouwd omgracht complex gebouwen, dat een herenhuis met diverse bijgebouwen omvatte.

Etymologie
Genhoes betekent letterlijk 'het huis'. De naam Kasteel van Brunssum is waarschijnlijk ontstaan, omdat het in de zeventiende eeuw de zetel was van het laathof van Brunssum.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: april 2015

Het thans nog aanwezige rechthoekige gebouw van twee verdiepingen omvat de voormalige complexonderdelen, het poortgebouw, de poortwachterswoning en de pachterswoning. Deze gebouwdelen zijn bij de restauratie begin eenentwintigste eeuw samengevoegd onder een doorgaand zadeldak. Door middel van materiaalgebruik in de gevel zijn de drie oorspronkelijke gebouwonderdelen herkenbaar gemaakt.

Oudste vermelding
Datum: ca.1381
Bron: Leenregister Valkenburg

Over de ouderdom van de bouwwerken die op deze locatie aanwezig zijn geweest bestaat nog veel onduidelijkheid. Bekend is dat in de zeventiende eeuw op deze locatie de kasteelboerderij Genhoes is gebouwd. Wat er daarvoor op deze locatie stond is niet bekend. Het terrein vormde waarschijnlijk onderdeel van het Valkenburgse leengoed Rossgoed, later beter bekend onder de naam Cluttenleen, waarmee omstreeks 1381 ene Matthijs Roist van Bronshem werd beleend.

Bezitsgeschiedenis
Ervan uitgaande dat het Genhoes is gebouw op het grondgebied van het Valkenbugse leengoed het Cluttenleen, zou de oudst bekende leenman ervan Matthijs Roist van Bronshem moeten zijn, die er omstreeks 1381 mee werd beleend. Of er toen der tijd al gebouwen op aanwezig waren is niet bekend. Bij de aanpassing van het leenregister van Valkenburg in 1537 blijkt het goed in handen te zijn van Johan Cluth, lid van het gelijknamige adellijke familie. In de tussenliggende periode is het leengoed via verkoop of vererving in de eerste plaats overgegaan naar een lid van de familie Hoen. Vervolgens ging het leengoed in de vijftiende eeuw door het huwelijk van Margaretha Hoen met Jan II van Werst over naar de familie Werst. In 1534 ging het leengoed vervolgens via het huwelijk van Anna van Werst met Jan Clutt over naar de familie Clutt om in 1563 via het huwelijk van Maria Clutt met Jan van Vos over te gaan naar de familie Van Vos. Hun kleinzonen Hans Willem en Jan Godard zijn begin zeventiende eeuw gestart met de bouw van de in 1930 gesloopte kasteelboerderij Genhoes. Dit goed bleef vervolgens, via vererving binnen de familie tot eind zeventiende eeuw, in het bezit van de familie Van Vos. Door het huwelijk van de erfdochter Anna Barbara van Vos met baron Carl Anseld de Negri eind zeventiende eeuw ging goed met het dan aanwezige huis Genhoes over naar de familie de Negri. Leden van deze adellijke familie hebben tot 1872 op Genhoes gewoond en gedurende die periode zijn diverse leden van deze familie burgemeester van Brunssum geweest. Vanaf 1875 is het huis enige tijd verhuurd geweest aan Duitse franciscanen. In 1925 werd het toen bouwvallige huis verkocht aan de familie Frijns, die het grootste gedeelte van de gebouwen in 1930 lieten slopen en een nieuw woonhuis lieten bouwen. Tot ca. 1960 zijn de resterende gebouwen als onderdeel van de boerderij in gebruik geweest. Daarna hebben de gebouwen een tijdelijke bestemming als garage en autospuiterrij gehad. Vanaf 1989 zijn de gebouwen verlaten.

Historische betekenis
Hoewel het huis in de zeventiende eeuw het centrum was van een tweetal leengoederen (Cluttenleen en Vossenleen), was het historisch gezien waarschijnlijk van weinig belang.

Bouwgeschiedenis
Op de locatie van het nog bestaande tot woningen verbouwde poortgebouw is begin zeventiende eeuw door de gebroeders Hans Willem en Jan Godard gestart met de bouw van een omgrachte verdedigbare kasteelboerderij, als opvolger van een tweetal nabij gelegen hoeven: Het Rosgoed of Het Houten Kasteel wat gelegen was langs de Dorpstraat ter hoogte van de voormalige kerk en het Huis Rozengaard dat ca. 100m ten zuiden van Genhoes was gelegen. Niet duidelijk is, of er op deze locatie reeds bouwwerken hebben gestaan, omdat bij in 1983 uitgevoerd bodemonderzoek sporen van vroegere bewoning werden aangetroffen. De hoeve, die in het begin van de zeventiende eeuw werd gebouwd, bestond uit een complex van gebouwen, dat in een vijfhoek rondom een binnenplein was gerangschikte. Het gehele complex was door een brede gracht omgeven. De binnenplaats was bereikbaar via het aan de zuidwestzijde gelegen poortgebouw, die was voorzien van een ophaalbrug. Aansluitend aan de zuidzijde van het poortgebouw bevond zich de poortwachterswoning en aan de noordzijde de pachterswoning. Het oorspronkelijke herenhuis was gelegen aan de zuidzijde van het complex en sloot aan op de woning van de poortwachter. In de overige vleugels van het complex waren stallen en schuren ondergebracht. Op grond van de aanwezige ankerjaartallen is afgeleid, dat het herenhuis in twee fasen is gebouwd. Omstreeks 1622 zou het eerste gedeelte zijn gebouwd, terwijl de uitbreiding ervan omstreeks 1678 moet hebben plaats gevonden. Dit omstreeks 1930 gesloopte rechthoekige in baksteen uitgevoerde herenhuis bestond uit twee bouwlagen boven een souterrain en werd afgedekt door een met pannen gedekt schilddak. De oorspronkelijke vensters bestonden uit omblokte kruis- en tussendorpelvensters voorzien van een natuurstenen omlijsting. Voor zover kan worden nagegaan is het poortgebouw met de aanliggende poortwachterswoning het oudste gedeelte van het complex. Volgens onderzoekers van de TU-Delft moet het gebouw stammen van voor de zeventiende eeuw en dan waarschijnlijk dienst hebben gedaan als verdedigbare toegang van een eerder op deze locatie aanwezige omgrachte boerderij. Omstreeks 1648 werd het poortgebouw aan de noordzijde uitgebreid met een pachterswoning. Poortgebouw met poortwachterswoning en pachterswoning vormden een in twee bouwlagen boven een kelder uitgevoerd rechthoekig gebouw met dikke metselwerk muren, dat was voorzien van een met pannen afgedekt zadeldak. De aan de noordwestzijde aanwezige stalvleugel bestond uit een rechthoekig in metselwerk uitgevoerd gebouw van een bouwlaag, voorzien van een met muldenpannen afgedekt zadeldak. Het metselwerk van de buitenmuren was ca. 600mm dikt en was voorzien van schietgaten. De muren van de eenlaagse schuren aan de noordzijden waren uitgevoerd als vakwerkwanden. Bij de bouw van deze schuren is waarschijnlijk gebruik gemaakt van het bij de sloop van het Huis Rozengaard vrijkomende materiaal. Met uitzondering van het poortgebouw met aanpandende woningen zijn in de loop van de twintigste eeuw successievelijk de verschillende gebouwen van het complex gesloopt. Het poortgebouw zelf is begin eenentwintigste eeuw gerestaureerd.