Object
Erenstein

Locatie
Adres: Oud Erensteinerweg 6, 6468 PC
Kerkrade
Gemeente Kerkrade
Provincie Limburg

Het kasteelterrein is gelegen in het parkgebied ingesloten tussen de wijken Kerkrade Noord, Kerkrade Oost/Noord en Kerkrade West.

Typologie

Het bestaande huis is een deel van de oorspronkelijke u-vormige eenvoudige door een schildmuur omgeven adellijke woning uit de 13e of 14e eeuw, waarvan de afmetingen en de vorm in de loop der tijd zijn aangepast.

Etymologie
De oorspronkelijke naam van het huis, Ederstein, was een verwijzing naar een van de eerste bewoners van het kasteel en mogelijke bouwer ervan Adam van Ederen. Deze naam werd later gewijzigd in Erenstein.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: augustus 2018

Even buiten de bebouwde kom van Kerkrade ligt kasteel Erenstein in een bosachtig park. Het L-vormige huis huis bestaat uit een tweetal bestaande uit twee verdiepingen boven een kelderlaag. Beide vleugels worden afgedekt door een van leien voorzien schilddak. De aan de zuidzijde gelegen hoofdvleugel heeft aan de zijde van de binnenplaats een in metselwerk uitgevoerde buitenmuur met vier traveeën vensters voorzien van een segmentvormige natuurstenen omlijsting en luiken. De ingang tot het huis bevindt zich op de binnenplaats in de twee travee van links en is bereikbaar via een bordes met een dubbele trap. De buitenmuur aan de zijde van de omgrachting is opgebouwd uit breuksteen en heeft vier ongelijke raamtraveeën en een iets uit het midden staande uitbouw uit 1708 waarin de kapel is ondergebracht. Op de hoekpunten van de in 1708 verlaagde ringmuur bevinden zich twee in metselwerk uitgevoerde torens voorzien van klokvormige torenhelmen. De oostvleugel heeft aan de zijde van de binnenplaats een in metselwerk uitgevoerde buitenmuur met drie traveeën vensters voorzien van een segmentvormige natuurstenen omlijsting en luiken. De buitenmuur aan de zijde van de omgrachting is opgebouwd uit breuksteen en heeft vijf raamtraveeën.
In de hal van het kasteel bevindt zich een eikenhouten trap met Lodewijk XV-leuning en rijk versierde wangen en lusachtige spijlen. Verder hebben een aantal vertrekken paneeldeuren met een rijke omlijstingen en marmeren Lodewijk XV-schoorsteenmantels. In de aanwezige kelder zijn nog de oorspronkelijke schietgaten aanwezig.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:  (Bestaande bebouwing vormde onderdeel van het middeleeuwse kasteel. )
Zichtbaar:  (Betreffen de fundering van het overge gedeelte van het middeleeuwse kasteel )
Grondgebruik:

Het huidige huis vindt zijn oorsprong in de dertiende of veertiende eeuw, toen er sprake moet zijn geweest van een rondom een kleine binnenplaats gelegen u-vormig gebouw. Dit gebouwencomplex werd omringd door een dubbele gracht met daartussen een hoge ringmuur. In het huidige L-vormige gebouw, dat onderdeel uitmaakte van de oorspronkelijke bebouwing, is thans het restaurant van hotel-restaurant Kasteel Erenstein ondergebracht.

Afmetingen
...

Oudste vermelding
Datum: 12e eeuw
Bron: Annales Rodenses van abdij Kloosterrade (Rolduc)

Uit de Annales Rodenses van de abdij Kloosterrade (Rolduc) zou kunnen worden afgeleid, dat het daarin vermelde "stenen huis" van Ansfridus van Anstel een voorloper is van het latere kasteel Erenstein.
De oudst bekende bewoner en eigenaar van het toenmalige kasteel Erenstein is echter Adam van Ederen, die volgens het leenregisters van de hertog van Brabant omstreeks 1360 het kasteel in bezit had.

Bezitsgeschiedenis
In de Annales Rodenses van de abdij Kloosterrade (Rolduc) is sprake van een "stenen huis" van Ansfridus van Anstel.
Deze Ansfridus was in de twaalfde eeuw woonachtig op het voormalige kasteel 's Heren-Anstel, gelegen ten zuiden van Erenstein.
Middels de tot nu toe beschikbare summiere gegevens zou afgeleid kunnen worden dat betreffende "stenen huis" een voorloper zou kunnen zijn geweest van kasteel Erenstein, dat onderdeel vormde van de bezittingen van de heren van Anstel. Als gevolg van financiële problemen was de toenmalige eigenaar, Nicolaas van Anstel in 1331 genoodzaakt om zijn bezittingen incl. kasteel Erenstein te verkopen aan Willem Nase. Tussen 1350 en 1360 is kasteel Erenstein, volgens de leenregisters van de hertog van Brabant, in het bezit gekomen van de Gulikse ridder Adam van Ederen. Hiermee is Adam van Ederen de oudst bekende bewoner van het toenmalige kasteel Erenstein. Mogelijk heeft Adam op de plaats van het oude kasteel een nieuw huis gebouwd, waarvan het huidige huis deel uit maakte. Dat huis werd toen Ederenstein genoemd. Pas later werd de naam veranderd in Erenstein. Deze Adam heeft zich in dit gebied een aanzienlijke positie opgebouwd tot hij in 1375 overleed..
Zijn gelijknamige zoon en erfgenaam stak zich, door zijn deelname in de strijd tegen Aken, diep in de schulden. Deze financiële situatie heeft er waarschijnlijk toe geleid, dat het kasteel in de tweede helft van de vijftiende eeuw door Diederik, de zoon van Adam II, werd verkocht aan Hendrik III van Gronsveld. Via het huwelijk van de dochter van Hendik II van Gronsveld, Johanna Catharina van Gronsveld, met Johan Huyn van Amstelrade omstreeks 1412, ging kasteel Erenstein over naar de familie van haar man.
Een eeuw later omstreeks 1530 ging het kasteel vervolgens door het huwelijk van hun achterkleindochter Catharina Huyn van Amstenrade over naar de familie van haar man, Daniel Spies von Büllesheim. Via vererving bleef het kasteel tot 1689 binnen de familie Spies von Büllesheim. In dat jaar was de toenmalige erfgenaam Frans Willen Spies von Büllesheim als gevolg van grote schulden genoodzaakt het goed te verkopen aan barones Maria Schellart van Obsinnich.
Deze barones verkocht in 1707 Erenstein aan Hendrik Poyck jr. die het goed tot dan in beheer had gehad. Via vererving ging het goed over naar zijn zoon Willem Hendrik en vervolgens naar diens zoon Peter Caspar. Deze laatste droeg zorg voor aflossing van de schulden en voor de nodige verbouwing van het kasteel. Verder liet hij halverwege de achttiende eeuw op korte afstand van het kasteel de pachtboerderij Nieuw Erenstein bouwen. Zijn erfgenamen verkochten in 1802 Erenstein aan Dominicus en Michael Colen. Via vererving in de vrouwelijke lijn kwam Erenstein daarna in bezit van de adellijke familie De Grand Ry, die het vervolgens in 1903 verkochten aan de Franse paters franciscanen.
Ten behoeve van hun klooster lieten deze paters het kasteel verbouwen en uitbreiden.
In 1952 werd het kasteel gekocht door de gemeente Kerkrade, die het kasteel daarna heeft laten restaureren en terugbrengen tot de status van voor 1900 Sinds ca. 1980 is het kasteel in gebruik als hotel-restaurant.

Historische betekenis
Hoewel Adam van Ederen, de oudst bekende bewoner van kasteel Erenstein, in de 14e eeuw een van de belangrijkste heren in het Land van Rode was en het kasteel strategisch gelegen was aan de handelsweg van Vlaanderen naar Keulen, heeft het kasteel waarschijnlijk geen grote betekenis gehad.

Bouwgeschiedenis
Hoewel het grondgebied van kasteel Erenstein al in de 12e eeuw eigendom was van de familie van Anstel, is het niet zeker, dat er op de plek van het huidige kasteel destijds al een kasteel aanwezig was. Het "stenen huis" van Ansfridus van Anstel, waarvan in de Annales Rodenses van de abdij Kloosterrade (Rolduc) sprake is, zou ook betrekking kunnen hebben op het voormalige kasteel 's Heren-Anstel, gelegen ten zuiden van Erenstein.
De oorsprong van de huidige bebouwing stamt uit de veertiende eeuw en is waarschijnlijk gerealiseerd door Adam van Ederen, de Gulikse ridder, die volgens de leenregisters van de hertog van Brabant, het kasteel in 1360 in bezit moet hebben gehad.
Op grond van onderzoek aan de nog aanwezige fundamenten, moet het kasteel in de veertiende eeuw een rechthoekige plattegrond hebben gehad van ca. 20x23,5m met een u-vormige bebouwing rondom een kleine binnenplaats. Het toenmalige kasteel werd omringd door een dubbele omgrachting met op ca. 3m afstand van het kasteel tussen beide grachten een hoge ringmuur. De kleine ommuurde binnenplaats was aan de noordzijde over beide grachten via een brug en een eenvoudige poort bereikbaar.
Voor zover bekend, moet er aan het einde van de veertiende eeuw ook sprake zijn geweest van een door grachten omgeven voorburcht aan de noordzijde van het kasteel en een aantal vijvers.
Hoe het kasteel zich mogelijk in de periode daarna heeft ontwikkeld is niet bekend.
Aanpassingen aan het kasteel, waarvan kan worden nagegaan wanneer die hebben plaatsgevonden zijn uitgevoerd in de achttiende eeuw en later, nadat de familie Poyck het goed hadden verkregen.
Begin achttiende eeuw is het gedeelte van de omgrachting tussen het kasteel en de ringmuur gedempt, zijn de beide ronde hoektorens aangebracht en is de tussenliggende uitbouw aan het kasteel gerealiseerd met daarin de kapel. Verder is de van oorsprong hoge ringmuur vervangen door een lage ommuring van breuksteen. Van de oorspronkelijke u-vormige bebouwing is de westvleugel halverwege de achttiende eeuw gesloopt.
Het hoofdgebouw bestaat thans uit een L-vormige bebouwing met vleugels aan de oostzijde en aan de zuidzijde. De beide vleugels hebben twee verdiepingen boven een kelderlaag en worden afgedekt door een schilddak. De buitenmuren hebben nog hun oorspronkelijke opbouw en indeling. De buitenmuren aan de zijde van de binnenplaats zijn in de achttiende eeuw vervangen door nieuwe baksteenmuren voorzien van segmentvormige hardstenen vensters.
In de achttiende eeuw zijn ook de gebouwen van de u-vormige voorburcht grotendeels verbouwd of vervangen.
Nadat het kasteel in 1903 door de Franse fransciscanen monniken als klooster in gebruik was genomen werd het kasteel uitgebreid met een vleugel aan de noordzijde van de binnenplaats. Bij de restauratie van de gemeente Kerkrade in 1960 werd deze vleugel weer gesloopt.

Afbeeldingen
- Google Earth, datum beeldmateriaal 2016, geraadpleegd augustus 2018;
- kadastrale minuutkaart gemeente Kerkrade, 1811-1832, Limburg, sectie A, blad 02, (MIN11050A02), geraadpleegd augustus 2018;
- De Tranchotkaart 76 Herzogenrath, onderdeel van de Tranchotkaart van het gebied tussen Maas en Rijn, 1803-1820, geraadpleegd augustus 2018;
- Ferrariskaart 1777, nr. 230, Rolduc, geraadpleegd augustus 2018;
- Tekening reconstructie middeleeuwse plattegrond kasteel Erenstein, Marres, W. en J.J.F.W. van Agt, 1962, De Nederlandse monumenten voor geschiedenis en kunst, Deel V: De provincie Limburg, 3e stuk: Zuid-Limburg (uitgezonderd Maastricht), Den Haag, 313;
- Situatie en plattegrond met bouwfasering kasteel Erenstein, Marres, W. en J.J.F.W. van Agt, 1962, De Nederlandse monumenten voor geschiedenis en kunst, Deel V: De provincie Limburg, 3e stuk: Zuid-Limburg (uitgezonderd Maastricht), Den Haag, 311;
- Foto hoofdvleugel kasteel Erenstein vanuit het zuiden gezien, Hupperetz, W., B., Olde Meierink en Rommes, R., (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 445;
- diverse foto's kasteel Erenstein, Beeldbank RCE;

Bronnen
- http://beeldbank.cultureelerfgoed.nl/alle-afbeeldingen/?q=erenstein&mode=gallery&view=horizontal

Literatuur
- Augustus, L., 1976, Het geslacht Ederenstein op het gelijknamige kasteel te Kerkrade, Het land van Herle, historisch tijdschrift voor oostelijk Zuid-Limburg, 26(1976) nr. 3, 51-60;
- Augustus, L., 1983, De Brughof te Kerkrade, Het land van Herle, historisch tijdschrift voor oostelijk Zuid-Limburg, jaargang 33, juli-sept. 1983, 78 - 84;
- Augustus, L., 1984, Kasteel Erenstein 875 jaar?, Het land van Herle, historisch tijdschrift voor oostelijk Zuid-Limburg, 34(1984) nr. 3, 71 - 80;
- Hupperetz, W., B., Olde Meierink en Rommes, R., (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 445- 447;
- Janssen de Limpens, K.J.Th., 1974, Leen- en Laathoven in de Maaslandse Territoria voor 1795, Maastricht, 41;
- Linssen, D., Rottier, H. en Salden, H., 1980, Limburgse kastelen in vogelvlucht, Heerlen, 82-83;
- Marres, W. en J.J.F.W. van Agt, 1962, De Nederlandse monumenten voor geschiedenis en kunst, Deel V: De provincie Limburg, 3e stuk: Zuid-Limburg (uitgezonderd Maastricht), Den Haag, 310-314;
- Negri, W. von, 1938, Ehrenstein und die Herren von Ehrenstein, De Maasgouw, tijdschrift van het Limburgs geschied- en oudheidkundig genootschap, jaargang 58, afl. 6, november en december 1938. 64-66;
- Stenvert, R., Kolman, C., Ginkel-Meester, S. van Broekhoven, S., Stades-Vischer, E., 2003, Monumenten in Nederland, 176-177;
- Vemer, J.C., 1966, Kastelen in Limburg, het verleden in steen, uitgave ter gelegenheid 50-jarig bestaan Vroom en Dreesman Heerlen N.V., Tilburg, 47-48;
- Vemer, J.C., 1966, Zuid-Limburg, land vol kastelen, Maastricht, 112-113;
- Win, J.Th.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 51;

Coördinaten
Coordinaten: 50°52'17.11"N,  6° 3'16.83"O
Kaartblad: 62E , x: 201,96, y: 320,42, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N (Op het kasteelterrein is van toepassing het door de gemeenteraad van Kerkrade in november 2017 vastgestelde bestemmingsplan Buitengebied met als ënkelbestemming: gemengd/groen" en als "dubbelbestemming waarde: archeologie 2/4".)
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: augustus 2018