Object
Nieuwenbroek

Locatie
Adres: Kasteel Nieuwenbroeck 1, 5954 CL
Beesel
Gemeente Beesel
Provincie Limburg

Het kasteel is gelegen aan de rand van het dorp Beesel ten oosten van het centrum ervan. De aangegeven coördinaten betreffen de hoekpunten van het oorspronkelijk omgrachte kasteelterrein bestaande uit kasteel, nederhof en de westelijke moestuin en zijn ingeschat op basis van de kadastrale minuutkaart gemeente Beesel, 1811-1832, Limburg, sectie F, blad 01 in combinatie met Google Earth.

Typologie

Het huidige huis betreft een omgrachte adellijke woning, bestaande uit een L-vormig woonhuis met binnen de omgrachting aan de westzijde een neerhof met een U-vormige bebouwing.

Etymologie
Naar men aanneemt duidt het onderdeel "Nieuwen" in de naam van het huidige Huis Nieuwenbroek, op het feit dat er sprake moet zijn van een voortzetting/nieuwbouw van een ouder Huis of boerderij. Broek komt van de beek het Broek, die de oorspronkelijke grachten voedde.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: mei 2012

Het huidige gebouwencomplex bestaat uit een door een gracht omgeven rechthoekig terrein met aan de zuid-oostzijde het kasteel en aan de noord-weszijde het nederhof. Het in witgekalk metselwerk uitgevoerde kasteel heeft een U-vormige plattegrond, waarvan de woonvleugels aan de zuid- en oostzijde bestaan uit twee woonlagen onder een zadeldak. De daken worden afgesloten door trapgevels, waarin nog een deel van opmerkelijke natuurstenen vensteromkleding aanwezig is. De westelijke kopgevel is voorzien van een oeil-de-boeuf-venster. De derde vleugel van het kasteel betreft een met een zadeldak afgedekt eenlaags bijgebouw. Het nederhof bestaat rondom een binnenterrein gesitueerde U-vormige eenlaagse bebouwing met aan de zuid-westzijde een tweelaagse toegangspoort. De met een leien schilddak afgedekte toegangstoren is voorzien van geblokte pilasters met daarboven een fraai gekleurd timpaan waarin het familiewapen van de bewoners van omstreeks 1900 is opgenomen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:  (Landgoed)

Afgezien van de lage aanbouw stamt het huidige L-vormige woonhuis grotendeels nog uit de 16e eeuw. Een oorspronkelijk mogelijk tussen woonhuis en nederhof aanwezige gracht is gedempt. Er zijn geen aanwijzingen, dat in het huidige complex delen van de eerder op deze locatie aanwezige boerderij zijn opgenomen.

Afmetingen
De totale afmetingen (ca. 67x145m) betreffen de afmetingen van het omgrachte kasteelterrein bestaande uit hoofdburcht (ca. 30x45m), nederhof (ca. 40x45m) en siertuin. Hoofdburcht en nederhof zijn momenteel niet meer door een gracht gescheiden. De afmetingen zijn ingeschat op basis van de kadastrale minuutkaart gemeente Beesel, 1811-1832, Limburg, sectie F, blad 01 in combinatie met Google Earth.

Oudste vermelding
Datum: 1325
Bron: leenakte vermeld in het cijnsboek Huis Nieuwenbroek

Bezitsgeschiedenis
De bezitters van het Huis Nieuwenbroek en de voorloper ervan waren leenplichtig aan de graven van Bentheim. Op basis van de beschikbare leenakten uit 1325 waren Tilman van der Broek en Helwich van Holthausen de oudst bekende leenmannen en bezitters. Naar men aanneemt heeft dit bezit dan betrekking op de boerderij Tgen Broick of Broekerhof, de dertien-eeuwse maar pas in 1410 voor het eerst vermelde voorloper van het Huis Nieuwenbroek. Begin 15e eeuw komt dit goed in het bezit van de familie Van Holtmeulen, die woonachtig waren op het goed Ter Horst, het latere kasteel Holtmühle. Aangenomen wordt, dat ter gelegenheid van het huwelijk van Helwig van Holtmeulen met Johan van Holthuysen omstreeks 1550 het huidige kasteel Nieuwenbroek is gebouwd. De eerste vermelding van het kasteel Nieuwenbroek dateert uit een akte van 30 november 1563, waaruit blijkt dat het kasteel als onderpand diende voor een lening. Via het huwelijk van de dochter van Johan Holthuysen met Willem van Baexen komt Nieuwenbroek in het bezit van de familie Van Baexen. In het tweede gedeelte van de 17e eeuw lukte het Athoin van Baexen om Nieuwenbroek als riddermatig erkend te krijgen. Als gevolg van het kinderloos overlijden van de laatste telg uit de familie van Baexen werd Nieuwenbroek in 1712 publiekelijke verkocht aan de weduwe van Gerardus Franciscus Bosman. Via vererving en verkoop kwam Nieuwenbroek in 1749 in handen van Johan François de Collignon. Na beslaglegging als gevolg van grote schulden kwam Nieuwenbroek in 1775 in handen van Ernest Joseph François van Aefferden, raad en landrentmeester van het Overkwartier. Via het huwelijk van zijn dochter met Hendrik Ruys kwam Nieuwenbroek omstreeks 1787 in handen van de familie Ruys, die tot 1938 op het kasteel hebben gewoond. Na het overlijden van Gabrielle Ruys in 1938 gaat Nieuwenbroek over naar Otto von Kempis. Sinds 1972 wordt Nieuwenbroek bewoond door zijn dochter Barbara von Kempis met haar man Peter Ghyczy.

Historische betekenis
Waarschijnlijk heel gering.

Bouwgeschiedenis
Voorzover men kan nagaan is het huidige kasteel Nieuwerbroek omstreeks 1550 door Johan van Holthuysen gebouwd. Zowel uit het voorvoegsel "Nieuwer" in de naam als uit de beschikbare leenakten kan worden opgemaakt dat er een voorloper moet hebben bestaan. Naar men aanneemt moet dat de in 1410 voor het eerst vermelde boerenhof Broekerhof zijn geweest. Wanneer dat hof is gebouwd, door wie en hoe dat er heeft uitgezien, is niet bekend. Verder is er geen informatie beschikbaar, waaruit zou kunnen worden opgemaakt of de gebouwen van de oorspronkelijke boerderij onderdeel zijn gaan uitmaken van het daarna gebouwde kasteel Nieuwerbroek. Het omstreeks 1550 gebouwde kasteel, bestaande uit een woongebouw met bijbehorende bijgebouwen, is gelegen binnen een rechthoekig met een brede gracht omgeven terrrein. Onderdeel van dit terrein vormt tevens de ten westen van de bijgebouwen aanwezige voormalige moestuin, thans grasland. In de zuid-oosthoek van het omgrachte terrein is het woonhuis gesitueerd. In zijn oorspronkelijke vorm bestond dit woonhuis uit een L-vormig gebouw bestaande uit twee haaks op elkaar staande woonvleugels van twee bouwlagen afgedekt door zadeldaken. De daken worden afgesloten door trapgevels, plaatselijk voorzien van op fratskoppen uitkragende overhoeksgeplaatste pinakels. In een deel van de kopgevels is nog opmerkelijke natuurstenen vensteromkleding aanwezig, terwijl ter hoogte van de dakgoot in de westelijke kopgevel een oeil-de-boeuf-venster aanwezig is. Het woonhuis is uitgevoerd in witgekalkt metselwerk. In de 18e eeuw is het woonhuis aan de noordzijde uitgebreid met een eenlaagse dienstvleugel, zodat een U-vormig complex ontstond. Ten westen van het woonhuis ligt het nederhof, dat bestaat uit een aan drie zijden door eenlaagse bijgebouwen omringd voorterrein. Gezien de afstand tussen voorterrein en woonhuis lijkt het waarschijnlijk, dat beide delen in het verleden gescheiden waren door een gracht. Deze gracht is in de loop der tijd gedempt. Middels het aan de zuidzijde van het voorterrein aanwezige poortgebouw en de daarvoor aanwezige brug is het nederhof bereikbaar. Deze klassiek ogende in 1731 door Arnolf Bosman gebouwde toegangspoort, is twee bouwlagen hoog en wordt afgedekt door een van leien voorzien schilddak. De toegang wordt geflankeerd door geblokte pilasters met daarboven een fraai gekleurd timpaan met het familiewapen van de bewoners van omstreeks 1900. In de negentiende eeuw zijn de dienstgebouwen gedeeltelijk vernieuwd en uitgebreid. Zoals blijkt uit een vergelijking van een tekening van het woonhuis uit 1798 en foto's van het woonhuis uit het begin van de 20e eeuw is in de tussenliggende periode de indeling van de gevels aangepast en zijn de vensters gewijzigd. Mogelijk dat deze wijzigingen eveneens door Arnolf Bosman omstreeks 1731 zijn doorgevoerd. Bij een nieuwe verbouwing van omstreeks 1800 zijn stucplafonds en een bordes-steektrap met een balusterleuning in Lodewijk XIV aangebracht.

Afbeeldingen
- Google Earth datum beeldmateriaal 2005, geraadpleegd mei 2012; - kadastrale minuutkaart gemeente Beesel, 1811-1832, Limburg, sectie F, blad 01, geraadpleegd mei 2012; - Vogelvlucht kasteel Nieuwenbroek, Linssen, D., Rottier, H., Salden, H., 1980, Limburgse Kastelen in vogelvlucht, Heerlen, 81; - Afb. 20. Tekening omgracht Huis Nieuwenbroeck te Beesel, Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 21; - Tekening Kasteel Nieuwenbroek, Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 182; -Kasteelvleugel vanuit zuid-oosten, Loosjes, A., 1932, Limburg in Beeld, Amsterdam, 183; - Kasteelvleugel vanuit zuid-westen, Loosjes, A., 1932, Limburg in Beeld, Amsterdam, 183; - Poortgebouw kasteel Nieuwenbroek, Loosjes, A., 1932, Limburg in Beeld, Amsterdam, 182;

Bronnen
-http://watwaswaar.nl/#eG-Bc-6-1-1v-1-44jA-oCm, geraadpleegd mei 2012; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd mei 2012; - http://www.kich.nl/#a=1;b=1, geraadpleegd mei 2012; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd mei 2012; - http://portal.prvlimburg.nl/gisviewer/viewer.do?appCode=2b7ef4d2aba6c0c2163d6d9b2ad6a8f3; geraadpleegd mei 2012.

Literatuur
- Beurden, A.F. van, 1912, Het Huis Nieuwenbroeck onder Beesel, Buiten, geïllustreerd weekblad, 354-355; - Flament, A.J.A., 1907, Het Cijnsboek van het huis Nieuwenbroeck, grafelijk Bentheimsch leen onder Beesel in : Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Limbourg, 43, Maastricht, - Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 181-183; - Linssen, D., Rottier, H., Salden, H., 1980, Limburgse Kastelen in vogelvlucht, Heerlen, 80-81; - Loosjes, A., 1932, Limburg in Beeld, Amsterdam, 182-184; - Overvoorde, J.C., 1926, Voorlopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, 's- Gravenhage,17; - Stenvert, R., Kolman, C., Ginkel-Meester, S. van, Broekhoven, S., Stades- Vischer, E., 2003, Monumenten in Nederland, Limburg, Zwolle, 77; - Vemer, J.C.,1967, Kastelen in het land van Midden- en Noord-Limburg, Maastricht, 90; - Vemer, J.C., 2003, Kastelen in Limburg, het verleden in steen, Tilburg, 95-96; - Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 21 en 69;

Coördinaten
Coordinaten: 51°16'2.09'N,  6° 2'33.82'O
Kaartblad: 58E , x: 200,75, y: 364,42, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 509868
 OMSCHRIJVING UIT ODB: Complexomschrijving Omschrijving De buitenplaats NIEUWENBROEK bestaat uit een gaaf bewaard edelmanhuis uit de 16e eeuw en een poortgebouw met rijke middenpartij op een omgracht terrein; het park bestaat uit nieuw ingerichte tuinen binnen en buiten de gracht, een kleine aanleg in landschapsstijl (XIX), en verder agrarische gronden en bos. Het geheel is met name utilitair-agrarisch van karakter. Het complex ligt aan de zuidoostzijde van het dorp Beesel tegen de kern en wordt aan de noordzijde begrensd door de Huilbeek, aan de oostzijde door agrarische gronden van derden, aan de zuidzijde door een smalle asfaltweg (Bakheide genaamd) en aan de westkant door de Ruys van Splintersingel (dorpszijde). Het complex bestaat uit: HOOFDGEBOUW (1), PARKAANLEG (2), BIJGEBOUWEN (3) en BRUG (4).Binnen de grenzen van het complex bevinden zich de volgende onderdelen, die niet beschermenswaard zijn vanwege hun geringe leeftijd: de paardenstal in de wei naast de oprijlaan, de aanbouw/uibreiding (jaren 50) van het poortgebouw, de glazen serre aan de oostgevel van het huis plus de hiernaast gelegen houten brug, alle priëlen, het zwembad en het ommuurde rozentuintje. Ook de veldkapel aan het begin van de oprijlaan is niet beschermenswaardig: maakt geen deel uit van de parkaanleg; bovendien heeft het gebouwtje geen overtuigende monumentale waarde. Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding der onderdelen aangegeven. Waardering De historische buitenplaats NIEUWENBROEK is van algemeen cultuurhistorisch belang vanwege de ouderdom en vanwege de vrijwel ongestoorde ligging van het complex in het landschap in samenhang met het dorp.

Monumentnummer: 509867
 OMSCHRIJVING UIT ODB: HOOFDGEBOUW, midden XVI: twee haaks op elkaar staande vleugels (twee bouwlagen plus kapverdieping) en een lagere haakse aanbouw op U-plattegrond met trapgevels; daartussen zadeldaken met grijze leibedekking; in de noordelijke trapgevel boven elkaar drie blindvensters -oorspronkelijk met kruiskozijnen- met rijke renaissance-omlijstingen, die geel geverfd zijn; het gehele gebouw in witgekalkte baksteen; alle vensters nu met empire-indeling, zes- en achtlichten. In de westelijke trapgevel op goothoogte in het midden een oeil-de-boeuf-venster; daarboven restanten van een renaissance-vensteromlijsting van hetzelfde type als in de noordgevel. Het hoofdgebouw ligt samen met de bijgebouwen binnen de gracht. Inwendig onder meer rijke stucplafonds, XVIII, en een bordes-steektrap met balusterleuning, XVIII.Waardering: HOOFDGEBOUW van algemeen belang - vanwege de ouderdom - vanwege de hoge mate van oorspronkelijkheid van vorm en plattegrond - vanwege de markante ligging in het landschap en in relatie tot het dorp.

Monumentnummer: 509869
 OMSCHRIJVING UIT ODB: PARKAANLEG, bestaande uit a. lanen b. terrein binnen de gracht c. siertuin d. parkdriehoek e. weiden f. bos ad a.: er zijn twee lanen, n.l. de oprijlaan en de laan langs de noordgrens van de buitenplaats; tracées XVIII of ouder. De oprijlaan voert van de Ruys van Splintersingel direct langs de zuidzijde van de gracht naar de brug over de gracht en heeft een klinkerverharding; er is geen regelmatige laanbeplanting: er staan o.a. een paar eiken, linden en coniferen. De noordlaan loopt van de Ruys van Splintersingel langs de noordzijde van de gracht en de siertuin en gaat na een bocht over in een bospad; de laan heeft een puinverharding en aan weerszijden een enkelvoudige rij Amerikaanse eik. ad b.: het terrein binnen de gracht bestaat uit twee delen: de binnenplaats en het grasveld ten westen van het poortgebouw. De binnenplaats wordt ingesloten door het hoofdgebouw, het poortgebouw en de remise (zie onder 3) en heeft een grindverharding; voor de remise staan twee oude tamme kastanjes. Vanuit de oostgevel van het huis zijn er twee zichtassen: een over de siertuin in oostelijke richting tot aan het ophaalbruggetje (zie onder 4) en een in zuidoostelijke richting over het weiland, die verder loopt als smal bospad; de beëindiging hiervan is onduidelijk. Het grasveld heeft langs de grachttaluds een ongestructureerde moderne beplanting; in de zuidwesthoek staat een oude solitaire beuk. ad c.: de siertuin is het terreingedeelte dat direct ten oosten aan het grachteiland grenst; de tuin heeft een moderne inrichting, die niet beschermenswaard is; vroeger waren hier de boomgaard en de moestuin; hiervan resteert niets. ad d.: tegenover de toegangsbrug (zie onder 4) ligt een driehoekig terrein, waarvan twee zijden gevormd worden door brede sloten; de derde zijde is een deel van de oprijlaan en het verlengde daarvan. De parkdriehoek heeft een landschappelijke aanleg, XIXa-b, met veel oude solitairen en open grasvlaktes; vanaf de binnenplaats is er tussen hoofd- en poortgebouw door een gezicht in het parkje; er is sprake van een -zwakke- zichtas. ad e.: de parkdriehoek is aan west-, zuid- en oostzijde omringd door weilanden, die de open ruimtes vormen tussen de gebouwen binnen de gracht en de parkdriehoek enerzijds en het overige bos anderzijds; het meest oostelijke weiland is een onregelmatige vijfhoek, waarvan vier zijden begrensd worden door een brede sloot; de vijfde (noord)zijde grenst aan de siertuin. ad f.: iets minder dan de helft van het totale oppervlak van het complex bestaat uit bos, dat geconcentreerd is in het zuiden en oosten van het complex; er lopen diverse wandelpaden; met name het zuidelijk deel bevat veel oud hout en is nogal geaccidenteerd. In de strook bos langs de oostgrens staan veel oude eiken.Waardering: PARKAANLEG van algemeen belang - vanwege de ouderdom - vanwege de visueel-landschappelijke waarde - vanwege de cultuurhistorische waarden op zich en in relatie tot de andere complexonderdelen.

Monumentnummer: 509872
 OMSCHRIJVING UIT ODB: BIJGEBOUWEN, bestaande uit het poortgebouw, de remise en de duiventoren. Evenwijdig aan de zuidzijde van de gracht staat het poortgebouw, een langgerekt bakstenen gebouw onder schilddak met rode pannen, XVIII; in het midden een torenvormig paviljoen met toegangspoort, die een bouwkundig geheel vormt met de toegangsbrug; de toren heeft een met leien gedekt schilddak met twee windvanen (1731). Boven de poort een driehoekig fronton met gebeeldhouwd alliantiewapen, Ruys x Van Aefferden (sporen van polychromie); het fronton rust op pilasters, die naar boven toe versmallen; op de pilasters iets uitspringende zandstenen banden, die geelgeverfd zijn. De baksteen is, evenals bij het hoofdgebouw, witgekalkt. Na W.O.II is het poortgebouw uitgebreid met een L-vormige vleugel, die -vooralsnog- niet beschermenswaard is. Tussen het hoofdgebouw en de nieuwe vleugel aan het poortgebouw staat een kleine remise, XVIII, thans in gebruik als woning. Naast de remise een lage ronde duiventoren; witgeschilderde baksteen; zeskantig helmdak met leien; vlieggaten in de dakvlakkenWaardering BIJGEBOUWEN van algemeen belang - vanwege de ouderdom - vanwege de markante architectuur van met name de duiventoren en de omlijsting van de poort aan de grachtzijde - als cultuurhistorisch onderdeel van het totale complex.

Monumentnummer: 509873
 OMSCHRIJVING UIT ODB: BRUG; de toegangsbrug, XVII-XVIII, over de zuidzijde van de gracht verbindt de binnenplaats via de poort met de oprijlaan, onder een haakse hoek; baksteen met -gedeeltelijk- hardstenen dekplaten op de borstwering; de brug heeft drie togen, waartussen steunberen, die risalerend uitlopen in de borstwering; genoemde dekplaten risaleren mee. Aan de zuidkant lopen de beide borstweringen via kwartronde vormen uit in forse bakstenen pijlers, die op de hoeken dubbele rechthoekige insnijdingen hebben; de pijlers zijn gedekt door hardstenen dekplaten; de baksteen is witgekalkt. Aan de poortzijde sluiten de borstweringen van de brug aan op de poortpilasters. Waardering: BRUG van algemeen belang - vanwege de ouderdom - vanwege de markante architectuur, zeker in samenhang met de omlijsting van de inrijpoort - als wezenlijk cultuurhistorisch en functioneel onderdeel van het complex

Status:

Monumentnummer: Complex: O5954BM1


Monumentnummer: HOOFDGEBOUW: O5954BM1/1


Monumentnummer: POORVLEUGEL: O5954BM1/2

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N (Op het betreffende gebied is van toepassing het door de gemeente Beesel in 1999 vastgestel bestemmingsplan "Buitengebied" met bijbehorende detailkaart van plankaart 1. )
Bestemming:  (Landgoed met bestemmingsdoeleinden Wonen)

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: mei 2012

Geomorfologische codering
2R10: Geul van vlechtend afwateringsstelsel;

Bodemkundige codering
KRn2: Poldervaaggronden; zware zavel.