Heijen

IN BEWERKING [?]

Object
Heijen

Locatie
Adres: Hoofdstraat 38-42, 6598 AE
Gennep
Gemeente Gennep
Provincie Limburg

Het huis ligt ten zuidwesten van Heijen in de uiterwaarden van de Maas, tussen de provinciale weg N271 en de Maas. De hoekpunten van het complex gebouwen zijn vastgesteld op basis van de combinatie van plattegrond uit 'Mialaret, J.H.A., 1937, De nederlandsche Monumenten van Geschiedenis en Kunst, Deel V' en Google Earth.

Typologie

Gezien de status van het geslacht van de bouwheer, zal er bij de bouw van het huidige kasteel begin 16e eeuw waarschijnlijk sprake zijn geweest van een riddermatig huis.

Etymologie
Het huis werd vernoemd naar de plaats, waarbij het gebouwd werd.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: februari 2012

Huidige functie:

Na de Tweede Wereldoorlog is het kasteel, nu in gebruik als pension, terug gerestaureerd naar de 18e-eeuwse staat.

Oudste vermelding
Datum: Onbekend
Bron: Onbekend

Onbekend

Bezitsgeschiedenis
In de door de monnik Alperus van Metz omstreeks 1023 geschreven kroniek wordt beschreven de strijd tussen graaf Wichman en graaf Balderik inzake de prefectuur over de Neder Rijn/Maasstreek. Hierin is er sprake van een door graaf Wichman begin elfde eeuw op een moeilijk toegankelijke kleine heuvel langs de Maas gebouwde vesting. Deze vesting werd korte tijd later door graaf Balderik belegerd en na overgave vernietigd. Naar men aanneemt is de locatie van deze vesting dezelfde als die van het later gebouwde en thans nog aanwezige kasteel Heijen. Omstreeks 1437 is er sprake van een heer van Heijen, als de hertog van Kleef aan Hendrik van Spannerbock (Spaenrebock), heer van Heijen, toestemming geeft om een hem waardige hofstad te Heijen te bouwen. Het braakliggende stuk grond, dat hij voor de bouw ervan kreeg, is evenwel op een andere locatie in Heijen gelegen (het huidige Langeven). Gezien de gelijkenis van de familiewapens, moet er van oudsher een verwantschap hebben bestaan tussen de Heren van Heijen en de Heren van Gennep. Omstreeks 1500 werd op de plaats van het huidige Huis Heijen door een van de erfgenamen van Hendrik van Spannerbock een geheel nieuw kasteel gebouwd. Via vererving blijft het kasteel tot 1577 binnen de familie Van Spannerbock. In dat jaar sneuvelt de laatste mannelijke telg uit de familie, Arnt Spannerbock, bij het beleg van het kasteel Boxmeer. Door zijn overlijden gaat het kasteel over naar zijn dochter Elisabeth Spannerbock, die na kort getrouwd te zijn geweeest met graaf Hendrick van Eickel, omstreeks 1582 trouwde met Alter Knipping. Via het huwelijk van hun dochter ging kasteel Heijen over naar de familie Von Boenen en vervolgens via het huwelijk van hun kleindochter naar de familie Van Vittinghof genaamd Schell. Gedurende het bewind van deze familie ging het hertogdom Kleef over naar de marktgraven van Brandenburg en vervolgens naar de koning van Pruissen. In samenhang hiermee werd in 1647 Heijen verheven tot zelfstandige heerlijkheid. Via vererving in de vrouwelijke lijn kwam kasteel Heijen vervolgens in handen van de familie Von Diepenbrock tot Buldern. De laatste telg van deze familie, Louise Friederika von Diepenbrock was getrouwd met Casper Adolf von Romberg tot Brünninghausen. In het midden van de 19e eeuw heeft dit echtpaar het kasteel laten moderniseren. In 1852 trouwde hun kleindochter met Friederich graaf Wolff-Metternich tot Vinsebeck. In 1914 heeft hun erfgenaam het kasteel verkocht aan zijn rentmeester Egbert Otten, de latere burgemeester van de gemeente Bergen. Na het overlijden in 1940 van Egbert Otten gaat het kasteel over naar zijn broer en zus. In 1948 werd het inmiddels door het oorlogsgeweld van de Tweede Wereldoorlog tot ruïne gedegradeerde kasteel verkocht aan de kunstenaar Peter Roovers en zijn vrouw, die het kasteel weer hebben laten restaureren.

Historische betekenis
Kasteel Heijen en haar bewoners hebben geen rol van betekenis gespeeld in de locale politieke situatie.

Bouwgeschiedenis
Volgens de door de monnik Alperus van Metz geschreven kroniek zou er al in de eerste helft van de elfde eeuw sprake zijn geweest van een door graaf Wichman gebouwd kasteel. Hoe dat kasteel er heeft uitgezien, is niet bekend. Na een beleg door graaf Balderik in dezelfde eeuw zou het al weer zijn vernietigd. Begin zestiende eeuw hebben erfgenamen van Hendrik van Spannerbock hier een nieuw kasteel gebouwd. Onbekend is of hierin onderdelen van het eerdere kasteel zijn opgenomen. De oudste gedeelten van dit kasteel bestaan uit de rechthoekige woonvleugel aan de westzijde en het poortgebouw met naastliggende bergplaats/gevangenis aan de noordwestzijde. De kleine rechthoekige woonvleugel bestaat uit een kelder met erboven twee woonlagen en een zolderverdieping. Het geheel wordt afgedekt door een steil zadeldak, dat zowel aan de voorzijde als aan de achterzijde wordt afgesloten door een trapgevel. De horizontale delen van de trapgevel aan de noordwestzijde zijn afgedekt met ezelsruggetjes, terwijl de sprongen bij de naar het dorp gerichte kopgevel rond zijn uitgevoerd en voorzien van pinakeltjes. Van de woonvleugel is de kelder met de er bovenliggende woonlaag het oudste deel. De 2e woonlaag en de zolderverdieping zijn omstreeks 1600 uitgebreid gerestaureerd of er dan pas aan toegevoegd. De nog in zijn orginele staat aanwezig kelderruimte wordt overkluisd met acht bakstenen, middels gordelbogen onderverdeelde ribloze kruisgewelven. In het midden van de ruimte wordt deze overkluizing ondersteund door drie achthoekige, van kapitelen en basementen voorziene, natuurstenen pijlers. Op de begane grond bevindt zich in de westwand de oorspronkelijk schouw met daarin opgenomen een bewaard gebleven latei met de wapens van Elisabeth van Spaaerbock en Alter Knipping. In het derde kwartaal van de zestiende eeuw is de woonvleugel uitgebreid met een tweetal uitbouwtjes loodrecht op de naar de binnenplaats gerichte langszijde. Het meest oostelijke uitbouwtje omvat extra woonruimte en bestaat uit een kelderruimte en twee woonlagen. Het geheel wordt afgedekt met een zadeldak, dat aan de voorzijde is afgesloten door een trapgevel voorzien van holle en bolle afrondingen. Het tweede uitbouwtje betreft een trappenhuis, dat eveneens is afgedekt door een zadeldak. De gevel hiervan ligt iets terug ten opzichte van die van het eerste uitbouwtje en is voorzien van een halsgeveltje. Het rechthoekige iets buiten de gevel uitstekende poortgebouw heeft boven de toegangspoort twee bouwlagen en wordt afgedekt door een tentvormig dak. De overige zijden van het binnenplein waren waarschijnlijk afgesloten middels een muur van metselwerk. Het geheel was oorspronkelijk omgeven door het water van de Maas. In het begin van de achttiende eeuw zijn aan de zuidzijde van de hoofdburcht een bijgebouw en twee schuren toegevoegd. Aan de noordwest zijde van de hoofdburcht bevindt zich het voorhof, met daarop de boerderij inclusief pachterswoning, de rentmeesterwoning, stallen, karrenloods en schuur. Ook dit voorhof was oorspronkelijk omgeven door het water van de Maas. . Op een tweetal plaatsen is in gebouwen een steen ingemetseld met het alliantiewapen "Diepenbroick-Vittinghof genaamd Schell" en de jaartallen resp. 1705 en 1716. Dit betekent, dat het voorhof in die periode is gebouwd of aanzienlijk verbouwd. In het midden van de negentiende eeuw heeft het echtpaar Louise Friederika von Diepenbrock en Casper Adolf von Romberg tot Brünninghausende het kasteel en het voorhof laten verbouwen en aanpassen aan de wooneisen van die tijd. Hierbij werden o.a. de bestaande vensters vervangen door grotere vensters. Na de Tweede Oorlog is het zwaar beschadigd en sterk vervallen kasteel gerestaureerd door de beeldhouwer/eigenaar Peter Roovers, waarbij gebruik werd gemaakt, van stenen die vrijkwamen bij de afbraak van het eeneens zwaar beschadigde kasteel Blijenbeek te Afferden.

Coördinaten
Coordinaten: 51°40'19.42'N, 05°58'34.35'O
Kaartblad: , x: 195,75, y: 409,35, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 526594
OMSCHRIJVING UIT ODB: Omschrijving complex Inleiding Heijen, ooit als versterkt huis nabij de Maas gebouwd, is een eenvoudige historische buitenplaats in een zeer markante landschappelijke omgeving. Het huis HEIJEN is ter plaatse van een ouder, vermoedelijk 11de-eeuws kasteel gebouwd; vanaf de 16de eeuw werd het huidige complex gebouwd. Het oudste deel bestaat uit een vroeg 16de-eeuwse kelder met ribloze kruisgewelven en gedrongen natuurstenen middenzuilen. Aan het einde van de 16de eeuw verrees hierop de hoofdvleugel met zadeldak tussen twee topgevels; een daarvan is een in- en uitgezwenkte gevel met overhoekse pinakels. Uit dezelfde tijd dateert de haaks aangebouwde, smallere vleugel met in het midden een vierkante poorttoren. Vermoedelijk rond 1630 lieten Margaretha van Boenen en Gisbert van Vittinghoff gen. Schell in de binnenhoek van deze vleugels een trappenhuis bouwen, voorzien van een rolwerkgevel met fronton, en daarnaast een bouwdeel met pilasterloze gezwenkte top. Begin 18de eeuw kwamen aan de zuidoostzijde enkele bijgebouwen en een poort tot stand, die met het hoofdgebouw een kleine hof omsluiten. Aan de noordwestzijde verrees in dezelfde tijd een nederhof met stallen en schuren alsmede een rentmeestershuis en een pachterswoning. Boven de poort van de nederhof zitten de jaarstalstenen "1706" en "1715" ingemetseld. Het in 1945 sterk beschadigde huis is in de jaren '50 van de 20ste eeuw in oorspronkelijke toestand herbouwd. Heijen is gelegen ten westen van het dorp Heijen, dat circa drie kilometer ten zuiden van Gennep op de oostelijke Maasoever ligt. Naar het westen strekt zich het open landschap van het Maasdal uit. Het beschermde complex bestaat uit een HOOFDGEBOUW met bijgebouwen, poort en tuinmuur rond de binnenplaats (1), BOERDERIJ met schuren, poort en een keermuur rond de voorhof (2) en TUINAANLEG en weilanden (3). Het complex heeft altijd een utilitair karakter gehad. Deze historische constante zet zich voort tot in de 21ste eeuw en verschaft het complex een opmerkelijke historische kwaliteit. De natuurlijk-geaccidenteerde infrastructuur vertegenwoordigt een zeker belang want deze fungeert als drager van aanleg en opstallen, zijnde het complex. De historische buitenplaats Heijen ligt in het Maasheggenlandschap.Aan de oostkant wordt het complex begrensd door de Hoofdstraat, aan de noordzijde door tuinen en weilanden van derden, aan de westkant door de Maasuiterwaarden en ten zuiden door een groot manegeterrein.Op de bij de registeromschijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de verschillende onderdelen aangegeven.Waardering De historische buitenplaats Heijen is van algemeen cultuurhistorisch belang wegens de sinds eeuwen ongestoorde ligging in het Maasheggenlandschap en de nog duidelijk bewaard gebleven landschappelijk-strategische kenmerken en waarden met de daarmee nauw verbonden rechthoekige, geometrische infrastructuur. De gebouwde elementen vertegenwoordigen architectuur- en bouwhistorisch belang en vormen mèt de aanleg en ligging voor een gevarieerd scala aan historische belevings- en ervaringswaarden.Voor de bescherming zijn de volgende onderdelen van ondergeschikt belang: de dienstwoning aan de Hoofdstraat 44 inclusief de houten opstallen nabij de dienstwoning; de houten loods aan de noordgrens van het complex; het inrijhek; de nieuwe brug die aansluit op de zuidpoort; het houten gebouwtje; de fontein en het beeldhouwwerk op de voorhof; de parkeerplaats pal ten oosten van de boerderij; de houten bergingen en fietsstallingen in de moestuin; de vogelkooi in de voorhof; het inrijhek met bakstenen pijlers in het weiland; het gasstation in het weiland; de parkeerlocatie, bedekt met grind.

Monumentnummer: 526593
OMSCHRIJVING UIT ODB: Omschrijving onderdeel 1: Onderkelderd HOOFDGEBOUW met bijgebouwen, poort en tuinmuur. Haakvormig hoofdgebouw: hoofdvleugel met zadeldak (grijze leien) tussen twee topgevels, waarvan een met trappen en een met gezwenkte contour en pinakels, en twee zijwaartse uitbouwen aan de kant van de binnenplaats, respectievelijk met een gezwenkte gevel en een klokgevel; meerruits vensters. Inwendig o.m. kelder met ribloze kruisgewelven en natuurstenen middenzuilen, verschillende haardpartijen, eikenhouten vloeren en deuren, historische kapconstructie. Smallere vleugel haaks op hoofdvleugel (rode oud-Hollandse pannen) met vierkante poorttoren in het midden (rode leien), XVI-midden XVII, meerruitsvensters. Om de binnenplaats verder een op het hoofdgebouw aansluitend bijgebouw, twee schuren (rode pannen) waartussen de zuidpoort (vroeger de toegang tot het complex) en een tuinmuur die de moestuin scheidt van de binnenplaats; XVIII en later. Binnenplaats met grind.Waardering Het onderkelderde HOOFDGEBOUW met bijgebouwen, poort en tuinmuur vertegenwoordigt het algemeen belang wegens: - de ouderdom; - de mogelijkheid van archeologische waarden; - de bouwhistorische waarden; - de aanwezige interieurwaarden; - de karakteristieke historische architectuur; - de markante ongestoorde landschappelijke situering; - de historische belevings- en ervaringswaarden die uit het hoofdgebouw c.a. voortvloeien.

Monumentnummer: 526595
OMSCHRIJVING UIT ODB: Omschrijving onderdeel 2: BOERDERIJ met schuren, poort en keermuur. Om de voorhof ten noorden van het hoofdgebouw: boerderij met dienstwoning en stallen (rode oud-Hollandse pannen), de noordpoort (huidige toegang), een grote schuur in de noordwesthoek (rode pannen; nu atelier) met remise en - daarop aansluitend - een keermuur, aan de westkant van de voorhof; XVIII e.v. Boven de noordpoort een steen met alliantiewapen Diepenbroick/Vittinghof genoemd Schel, 1706; boven een ingang dezelfde wapens. De circa 15 meter lange keermuur aan de westzijde van de boerderij is omstreeks 1995 gerestaureerd en loopt (volgens mededeling van de eigenaar) ondergronds door in de vorm van funderingsresten.Waardering De BOERDERIJ, schuren, poort en keermuur zijn van algemeen belang wegens: - de ouderdom; - als voorbeelden van karakteristieke, landelijke historische bouwkunst;- als substantiële onderdelen van het complex Heijen.

Monumentnummer: 526596
OMSCHRIJVING UI ODB: Omschrijving onderdeel 3: De TUINAANLEG en weilanden. De aanleg bestaat uit de volgende onderdelen: a. oprijlaan; b. binnenplaats en voorhof; c. moestuin en boomgaarden; d. weilanden.Ad. a. De oprijlaan is geasfalteerd en loopt van de Hoofdstraat tot aan de noordpoort (ingang tot de voorhof); ter weerszijden een enkele bomenrij, bestaande uit populieren (naar schatting geplant omstreeks 1950); het inrijhek met bakstenen pijlers is nieuw en valt buiten de bescherming. Ad. b. De inrichting wat betreft de beplanting op de binnenplaats en voorhof is recent en vertegenwoordigt een ondergeschikt belang; vanuit historisch standpunt zijn drie oude bomen op de voorhof van belang: walnoot, taxus en tamme kastanje. De binnenplaats is bedekt met grind, de voorhof met gras en grind. Ad. c. De moestuin ligt pal ten oosten van de binnenplaats, een poortje in de tuinmuur vormt de verbinding. De moestuin wordt omgeven door een meidoornheg; er staan enkele oude fruitbomen. Er zijn twee boomgaarden: de eerste pal ten zuiden van de oprijlaan, omgeven door een meidoornhaag; de tweede sluit direct ten zuiden aan op de eerste. De houten bergingen en fietsenstallingen in de moestuin vertegenwoordigen geen monumentaal belang.Ad. d.: In het geval van HEIJEN zijn de weilanden in visueel-landschappelijke zin zeer belangrijk; zij dragen als het ware het gehele historische complex, met name doordat er aanzienlijke niveauverschillen zijn, als gevolg van fluviale terrassenvorming door de millennia heen. Het weiland pal ten westen van het huis is eigenlijk een laaggelegen oude Maasarm die tot ver in de 19de eeuw nog watervoerend was, het Meer genoemd. Het midden van dit weiland is het laagste punt van het complex en ligt ongeveer vier meter lager dan het complexdeel pal langs de Hoofdstraat. Het Meer heeft pal ten zuiden van het huis een kort in een halve cirkelvorm uitlopende arm: een droge gracht waarover ooit een brug lag, die de binnenplaats via de zuidpoort verbond met het terreindeel (nu weiland) waarop de vroegere toegangsweg lag. De terreinen ten noorden van de oprijlaan en het gebouwencomplex zijn eveneens graslanden. Behalve langs de Hoofdstraat staat thans langs de grenzen van het totale complex een onregelmatige, enkelvoudige rij populieren. Dijk van de oude Maasarm met meidoornhagen en populieren ten zuiden en ten westen van het hoofdgebouw. Aan de westzijde van het complex loopt een erfscheidende sloot.

Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Van toepassing is het op 7 april 2008 in werking getreden bestemmingsplan "Kern Heijen 2007". Hierin is voor kasteel Heijen met de daaromheen liggende grond als bestemming aangegeven "Landgoed"en "Tevens waterbergend rivierbed van de Maas". Bovendien heeft het enkele nadere aanduidingen, zoals: "beschermde buitenplaats", "rijksmonument", archeologisch waardevol terrein" en "uitsluitend recreactie toegestaan". )
Bestemming: (Beschermde buitenplaats)
Bestemming: (Waterbergend rivierbed van de Maas)

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: februari 2012

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
4E9: Dalvlakteterras

Bodemkundige codering
bEZ30/ Rd10C: Hoge bruine enkeerdgronden; grof zand / Kalkloze ooivaaggronden; lichte zavel