Born
IN BEWERKING [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Born
Born
Locatie
Adres: Kasteelpark 38, 6121 XK
Born
Gemeente Sittard-Geleen
Provincie Limburg
De ruïne van het kasteel is gelegen in het centrum van Born, ten zuidoosten van de sluis in het Julianakanaal, binnen een wandelpark dat tevens als dierentuin is ingericht. De hoekpunten van het omgrachte kasteelterrein, waarop kasteel, voorburcht en kasteelboerderij waren gesitueerd zijn ingeschat op basis van de combinatie van de kadastrale minuutkaart gemeente Born, 1811-1832, Limburg, sectie C, blad 02 en Google Earth.
Adres: Kasteelpark 38, 6121 XK
Born
Gemeente Sittard-Geleen
Provincie Limburg
De ruïne van het kasteel is gelegen in het centrum van Born, ten zuidoosten van de sluis in het Julianakanaal, binnen een wandelpark dat tevens als dierentuin is ingericht. De hoekpunten van het omgrachte kasteelterrein, waarop kasteel, voorburcht en kasteelboerderij waren gesitueerd zijn ingeschat op basis van de combinatie van de kadastrale minuutkaart gemeente Born, 1811-1832, Limburg, sectie C, blad 02 en Google Earth.
Typologie
(Mogelijk het oorspronkelijke kasteel Born, dat circa 1200 ten zuidoosten was gelegen t.p.v. het huidige kasteel Grasbroek )
(De mogelijke voorganger van het in de zeventiende eeuw gebouwde kasteel)
(Het in de zeventiende eeuw gebouwde kasteel waarvan de ruine thans nog aanwezig is.)
In de literatuur wordt gespeculeerd dat de huidige locatie van kasteel Born niet de eerste is. Er zou een voorloper zijn geweest die was gesitueerd even ten zuiden van het huidige kasteel Grasbroek (archeologisch monument 8399) en deze locatie zou in de veertiende eeuw verlaten zijn. Hoe dat kasteel er heeft uitgezien is niet bekend. Ook zijn er geen gegevens bekend omtrent het kasteel dat, mogelijk daarna, bij Born is gebouwd. Het kasteel waarvan thans nog een ruïne aanwezig is, stamt uit de zeventiende eeuw en bestond uit een rechthoekig kasteel met vier hoektorens en een voorburcht aan zowel de noord-westzijde als aan de zuid-oostzijde.
(Mogelijk het oorspronkelijke kasteel Born, dat circa 1200 ten zuidoosten was gelegen t.p.v. het huidige kasteel Grasbroek )
(De mogelijke voorganger van het in de zeventiende eeuw gebouwde kasteel)
(Het in de zeventiende eeuw gebouwde kasteel waarvan de ruine thans nog aanwezig is.)
In de literatuur wordt gespeculeerd dat de huidige locatie van kasteel Born niet de eerste is. Er zou een voorloper zijn geweest die was gesitueerd even ten zuiden van het huidige kasteel Grasbroek (archeologisch monument 8399) en deze locatie zou in de veertiende eeuw verlaten zijn. Hoe dat kasteel er heeft uitgezien is niet bekend. Ook zijn er geen gegevens bekend omtrent het kasteel dat, mogelijk daarna, bij Born is gebouwd. Het kasteel waarvan thans nog een ruïne aanwezig is, stamt uit de zeventiende eeuw en bestond uit een rechthoekig kasteel met vier hoektorens en een voorburcht aan zowel de noord-westzijde als aan de zuid-oostzijde.
Etymologie
Het kasteel werd vernoemd naar de oorspronkelijke bewoners ervan, de Heren van (de heerlijkheid) Born, waarvan de naam werd ontleend aan het bronnengebied in de directe omgeving.
Het kasteel werd vernoemd naar de oorspronkelijke bewoners ervan, de Heren van (de heerlijkheid) Born, waarvan de naam werd ontleend aan het bronnengebied in de directe omgeving.
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: juni 2014
Huidige functie:
In de voormalige moestuin en siertuin van het kasteel is een wandelpark aanwezig en is een dierentuin ingericht, welke thans wordt beheerd door de Stichting kasteelpark Born. De eind twintigste eeuw gerestaureerde gebouwen van de voorburcht hebben tot 2001 dienstgedaan als stadhuis van de gemeente Born. Door de gemeentelijke herindeling is Born in 2001 onderdeel geworden van de gemeente Sittard-Geleen en worden deze gebouw sindsdien gebruikt als gemeentelijk archief.
Laatst bijgewerkt: juni 2014
Huidige functie:
In de voormalige moestuin en siertuin van het kasteel is een wandelpark aanwezig en is een dierentuin ingericht, welke thans wordt beheerd door de Stichting kasteelpark Born. De eind twintigste eeuw gerestaureerde gebouwen van de voorburcht hebben tot 2001 dienstgedaan als stadhuis van de gemeente Born. Door de gemeentelijke herindeling is Born in 2001 onderdeel geworden van de gemeente Sittard-Geleen en worden deze gebouw sindsdien gebruikt als gemeentelijk archief.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar: (Mogelije vroegere locatie kasteel Born bij kasteel Grasbroek)
Zichtbaar: (door brand verwoeste kasteel uit 17e eeuw)
Zichtbaar: (voorburcht aan noord-westzijde)
Zichtbaar: (Oorspronkelijke omgrachting)
Grondgebruik: (wandelpark en diergaarde)
De ruïne van het in 1930 afgebrande kasteel uit de zeventiende eeuw omvat nog de fundering, delen van het opgaande werk en de gebouwen van de voorburcht aan de noord-oostzijde. Daarnaast is het grootste gedeelte van de oorsprokelijke omgrachting nog aanwezig. Mogelijk dat de bestaande funderingen nog een restant is van de fundering van een voorgaand kasteel.
Zichtbaar: (Mogelije vroegere locatie kasteel Born bij kasteel Grasbroek)
Zichtbaar: (door brand verwoeste kasteel uit 17e eeuw)
Zichtbaar: (voorburcht aan noord-westzijde)
Zichtbaar: (Oorspronkelijke omgrachting)
Grondgebruik: (wandelpark en diergaarde)
De ruïne van het in 1930 afgebrande kasteel uit de zeventiende eeuw omvat nog de fundering, delen van het opgaande werk en de gebouwen van de voorburcht aan de noord-oostzijde. Daarnaast is het grootste gedeelte van de oorsprokelijke omgrachting nog aanwezig. Mogelijk dat de bestaande funderingen nog een restant is van de fundering van een voorgaand kasteel.
Afmetingen
De afmetingen van het huidige kasteelterrein inclusief bijbehorende omgrachting van hoofdburcht en voorburcht (ca. 120x150m) zijn ingeschat op basis van de combinatie van de kadastrale minuutkaart gemeente Born, 1811-1832, Limburg, sectie C, blad 02 en Google Earth. Hiervan zijn de afmetingen van de gewezen hoofdburcht 42,5 x 25,5 meter, die van de nog aanwezige voorburcht incl. deel omgrachting aan de noord-westzijde ca. 120x40m en die van de voormalige voorburcht incl. deel omgrachting aan de zuid-oostzijde ca. 60x40m.
De afmetingen van het huidige kasteelterrein inclusief bijbehorende omgrachting van hoofdburcht en voorburcht (ca. 120x150m) zijn ingeschat op basis van de combinatie van de kadastrale minuutkaart gemeente Born, 1811-1832, Limburg, sectie C, blad 02 en Google Earth. Hiervan zijn de afmetingen van de gewezen hoofdburcht 42,5 x 25,5 meter, die van de nog aanwezige voorburcht incl. deel omgrachting aan de noord-westzijde ca. 120x40m en die van de voormalige voorburcht incl. deel omgrachting aan de zuid-oostzijde ca. 60x40m.
Oudste vermelding
Datum: 1154
Bron: Vermelding van prins-bisdom van Luik.
"castrum Borne "
Door Hendrik van Leyen, prins-bisschop van Luik werd in 1154 vermeld, dat hij voor de Luikse kerk o.a. heeft verworven 'castrum Borne'.
Datum: 1154
Bron: Vermelding van prins-bisdom van Luik.
"castrum Borne "
Door Hendrik van Leyen, prins-bisschop van Luik werd in 1154 vermeld, dat hij voor de Luikse kerk o.a. heeft verworven 'castrum Borne'.
Bezitsgeschiedenis
De oudst bekende bezitter van kasteel Born is Goswin I, die in 1150 in een oorkonde als heer van Borne wordt vermeld. Voor de stelling, dat het eerste kasteel van Born de Palts zou zijn geweest van koning Swentibold is geen bewijs beschikbaar. Omstreeks 1154 blijkt het toenmalige kasteel eigendom te zijn geworden van Hendrik van Leyen, prins-bisschop van Luik. Goswin I, bleef echter heer van Born, hetgeen betekent dat hij het goed na overdracht waarschijnlijk weer in leen heeft terugontvangen. Wanneer en waarom het vervolgens een leengoed werd van de graaf van Loon, zelf ook leenman van de prins-bisschop van Luik, is niet bekend. Zeker is, dat het in 1213 een Loons leengoed was. Uit een akte van 1234 blijkt verder, dat de graaf van Loon de heren van Born machtigde om de gelijknamige heerlijkheid ook als leengoed van de graaf van Gelre te ontvangen. Omstreeks 1230 wordt kasteel Born vermeld als 'Open Huys' voor de graaf van Loon. Vanaf die periode is het onduidelijk onder wiens gezag het kasteel Born nu viel, hetgeen o.a. blijkt uit een beleg van Born door de graaf van Loon in 1294 wegens onenigheid met de graaf van Gelre over het bezit van Born. In het register op de leenaktenboeken van Gelre wordt vermeld, dat in 1326 Willem van Mille en in 1402 Frederick van Wevelkoven met het 'huys tot Borne' werden beleend. Na de slag bij Woeringen en het overlijden van de gelijknamige achterkleinzoon van Goswin van Born eind dertiende eeuw, nam de invloed van de heren van Valkenburg in Borne toe, hetgeen er uiteindelijk toe leidde dat in 1321 Jan van Valkenburg door de graaf van Loon met de heerlijkheid Born werd beleend. Na het overlijden van zijn zoon Reinoud II in 1396 ging de heerlijkheid Born over naar zijn neef Simon van Salm, wiens zoon Borne vervolgens in 1400 verkocht aan hertog Willem III van Gulik en Gelre. Vanaf begin vijftiende eeuw hebben de hertogen van Gulik en Gelre zelf het kasteel in gebruik gehad en werd het bewoond door een slotvoogd. Mogelijk dat dit de aanleiding is geweest om op de huidige locatie een nieuw kasteel te bouwen. In de periode tussen 1421 tot 1494 werd Born verpand aan de graven van Meurs en werd het kasteel bewoond door hun ambtman. Na inlossing van de pandsom viel het goed weer rechtstreeks onder de hertog van Gulik en werd het kasteel weer bewoond door zijn ambtman. In 1542 werd de toenmalige ambtman van Born, Alexander I van Drimborn, erfelijk beleend met kasteel. Met toestemming van de hertog van Gulik bouwde zijn zoon Alexander II van Drimborn op de oorspronkelijke locatie van kasteel Born in 1596 een nieuw kasteel Grasbroek. Omstreeks 1650 werd de heerlijkheid Born gekocht door graaf Jan Arnold de Lerode, kanunnik van het Luikse domkapittel en 'Geheimrath' van de keurvorst van Pfalz. Korte tijd daarna startte hij met de bouw van een nieuw kasteel op de huidige locatie, dat in 1666 gereed kwam. Na het overlijden van Jan Arnold van Lerode in 1688 werd het kasteel geërfd door zijn neef en blijft het vervolgens via vererving binnen de familie Lerode tot 1813, om dan door de laatste mannelijke erfgenaam Maximiliaan baron de Lerode te worden verkocht aan de Maastrichtse industrieel Louis Mathieu de Gilissen. Na het overlijden van Louis Mathieu de Gilissen in 1828 ging Born over naar diens neef Henri Lambert Francois Constantin de Cramer. Via het huwelijk van zijn dochter ging vervolgens Born over op Jean Albert Octave Barbou de zoon uit haar tweede huwelijk om dan vervolgens tot 1956 in het bezit te blijven van de adellijke familie Barbou. In 1956 kocht de gemeente de restanten van het in 1930 grotendeels door brand verwoeste kasteel met bijgebouwen. In 1990 werden de gerestaureerde bijgebouwen ingericht als gemeentehuis en momenteel is het kasteelterrein ingericht dierentuin met speelterrein.
De oudst bekende bezitter van kasteel Born is Goswin I, die in 1150 in een oorkonde als heer van Borne wordt vermeld. Voor de stelling, dat het eerste kasteel van Born de Palts zou zijn geweest van koning Swentibold is geen bewijs beschikbaar. Omstreeks 1154 blijkt het toenmalige kasteel eigendom te zijn geworden van Hendrik van Leyen, prins-bisschop van Luik. Goswin I, bleef echter heer van Born, hetgeen betekent dat hij het goed na overdracht waarschijnlijk weer in leen heeft terugontvangen. Wanneer en waarom het vervolgens een leengoed werd van de graaf van Loon, zelf ook leenman van de prins-bisschop van Luik, is niet bekend. Zeker is, dat het in 1213 een Loons leengoed was. Uit een akte van 1234 blijkt verder, dat de graaf van Loon de heren van Born machtigde om de gelijknamige heerlijkheid ook als leengoed van de graaf van Gelre te ontvangen. Omstreeks 1230 wordt kasteel Born vermeld als 'Open Huys' voor de graaf van Loon. Vanaf die periode is het onduidelijk onder wiens gezag het kasteel Born nu viel, hetgeen o.a. blijkt uit een beleg van Born door de graaf van Loon in 1294 wegens onenigheid met de graaf van Gelre over het bezit van Born. In het register op de leenaktenboeken van Gelre wordt vermeld, dat in 1326 Willem van Mille en in 1402 Frederick van Wevelkoven met het 'huys tot Borne' werden beleend. Na de slag bij Woeringen en het overlijden van de gelijknamige achterkleinzoon van Goswin van Born eind dertiende eeuw, nam de invloed van de heren van Valkenburg in Borne toe, hetgeen er uiteindelijk toe leidde dat in 1321 Jan van Valkenburg door de graaf van Loon met de heerlijkheid Born werd beleend. Na het overlijden van zijn zoon Reinoud II in 1396 ging de heerlijkheid Born over naar zijn neef Simon van Salm, wiens zoon Borne vervolgens in 1400 verkocht aan hertog Willem III van Gulik en Gelre. Vanaf begin vijftiende eeuw hebben de hertogen van Gulik en Gelre zelf het kasteel in gebruik gehad en werd het bewoond door een slotvoogd. Mogelijk dat dit de aanleiding is geweest om op de huidige locatie een nieuw kasteel te bouwen. In de periode tussen 1421 tot 1494 werd Born verpand aan de graven van Meurs en werd het kasteel bewoond door hun ambtman. Na inlossing van de pandsom viel het goed weer rechtstreeks onder de hertog van Gulik en werd het kasteel weer bewoond door zijn ambtman. In 1542 werd de toenmalige ambtman van Born, Alexander I van Drimborn, erfelijk beleend met kasteel. Met toestemming van de hertog van Gulik bouwde zijn zoon Alexander II van Drimborn op de oorspronkelijke locatie van kasteel Born in 1596 een nieuw kasteel Grasbroek. Omstreeks 1650 werd de heerlijkheid Born gekocht door graaf Jan Arnold de Lerode, kanunnik van het Luikse domkapittel en 'Geheimrath' van de keurvorst van Pfalz. Korte tijd daarna startte hij met de bouw van een nieuw kasteel op de huidige locatie, dat in 1666 gereed kwam. Na het overlijden van Jan Arnold van Lerode in 1688 werd het kasteel geërfd door zijn neef en blijft het vervolgens via vererving binnen de familie Lerode tot 1813, om dan door de laatste mannelijke erfgenaam Maximiliaan baron de Lerode te worden verkocht aan de Maastrichtse industrieel Louis Mathieu de Gilissen. Na het overlijden van Louis Mathieu de Gilissen in 1828 ging Born over naar diens neef Henri Lambert Francois Constantin de Cramer. Via het huwelijk van zijn dochter ging vervolgens Born over op Jean Albert Octave Barbou de zoon uit haar tweede huwelijk om dan vervolgens tot 1956 in het bezit te blijven van de adellijke familie Barbou. In 1956 kocht de gemeente de restanten van het in 1930 grotendeels door brand verwoeste kasteel met bijgebouwen. In 1990 werden de gerestaureerde bijgebouwen ingericht als gemeentehuis en momenteel is het kasteelterrein ingericht dierentuin met speelterrein.
Historische betekenis
Tot de slag bij Woeringen in 1288 en het kort daarna overlijden van de laatste mannelijke telg uit het huis Born is het kasteel Borne het centrum van de heerlijkheid geweest.
Tot de slag bij Woeringen in 1288 en het kort daarna overlijden van de laatste mannelijke telg uit het huis Born is het kasteel Borne het centrum van de heerlijkheid geweest.
Bouwgeschiedenis
Hoe het door de bisschop van Luik Hendrik van Leyen in 1154 verworven kasteel Born er moet hebben uitgezien, is niet bekend. De kroniekschrijver Egidius van Orval maakte in die periode melding van een sterk slot Born. Hoewel hier geen bewijzen voor zijn, is wel aangenomen dat dit kasteel was gelegen op het nog aanwezige burcht-eiland even ten zuiden van het huidige kasteel Grasbroek en niet op de huidige kasteel locatie. Uit beschikbare informatie blijkt, dat dit kasteel in 1294 meer dan 8 maanden door de graaf van Loon werd belegerd zonder te zijn ingenomen. Verder is er in een beschrijving uit 1400 van 'het kasteel van Born met een klein stadje ervoor' sprake van 'een goed en sterk huis gelegen op een goed versterkte plaats, maar dat bouwvallig en slecht onderhouden is'. In een voor hertog Philips de Stoute in 1417 opgestelde inventarisatie worden diverse ruimten van het kasteel beschreven. In een document van hertog Willem V van Kleef is er zelfs sprake van 'het Huis en Vesting te Born'. Uit de beschikbare informatie kan worden afgeleid, dat er sprake moet zijn geweest van een door grachten omgeven stenen kasteel van enige omvang, bestaande uit een hoofdburcht en een voorburcht. Daar het kasteel vanaf begin vijftiende eeuw de woning is geweest van de ambtman van de hertog, mag ervan worden uitgegaan, dat het bouwvallige kasteel begin 1400 is gerestaureerd, of dat na de verkoop van de heerlijkheid Born aan de hertog van Gulik besloten is om op de huidige locatie een nieuw kasteel te bouwen. In ieder geval werd in 1538 met materiaal afkomstig van het oude kasteel Born de vestingstad Sittard versterkt. Uit een notariële akte uit 1542 betreffende de erfelijke belening van Alexander I van Drimborn, blijkt, dat er op dat ogenblik alleen nog sprake is van een voorhof met wallen en omgrachting. Hoe het eerste kasteel dat in de veertiende of vijftiende eeuw op de huidige locatie werd gebouwd eruit moet hebben gezien is niet bekend. Nadat Born halverwege de zeventiende eeuw in het bezit was gekomen van Jan Arnold de Lerode, werd gestart met de bouw van een nieuw kasteel. Op basis van een tekening uit 1723 uit de codex Welser en een inventarisatie uit 1774 kan worden afgeleid, dat het huidige kasteel bij de bouw in 1666 bestond uit een door grachten omgeven hoofdburcht met aan de noord-westzijde en aan de zuid-oostzijde een voorburcht. De hoofdburcht bestond uit een rechthoekig gebouw van twee verdiepingen boven een hooggelegen souterrain, dat werd afgedekt door twee evenwijdige met leien gedekte schilddaken en met een zakgoot er tussenin. De vier hoekpunten van het gebouw waren voorzien van uitspringende vierkante torens van drie verdiepingen, die werden bekroond met een houten kapconstructie bestaande uit twee op elkaar staande piramidevormige delen. Bij de bouw van het kasteel is gebruik gemaakt van de onderbouw van gebouwen van de destijds bestaand hoofdburcht of voorburcht. De door grachten omgeven voorburcht aan de noord-westzijde bestond uit een U-vormig complex van tweelaagse met een schilddak gedekt gebouwen met vergelijkbare uitspringende hoektorens als bij de hoofdburcht. De breedte van deze voorburcht is twee keer zo groot als die van de hoofdburcht. In het U-vormig gebouw was in de nog aanwezige noordvleugel de pachtboerderij ondergebracht en in de nog aanwezige zuidvleugel de tiendschuur. In de westvleugel, waarvan het middengedeelte is verdwenen, waren schuren en opslagruimten ondergebracht. De door grachten omgeven voorburcht aan de zuid-oostzijde moet een vergelijkbare vorm hebben gehad als die van de voorburcht aan de noord-westzijde, alleen kleiner van afmetingen. De oorspronkelijke toegang tot de hoofdburcht vond plaats vanaf deze voorburcht. Op de kadastrale minuut uit 1841 is deze tweede voorburcht niet meer aanwezig. Omstreeks 1800 werd het kasteel ingrijpend gewijzigd.Het front met toegang ervan werd naar de thans nog aanwezige voorburcht aan noord-westzijde gekeerd en alle oorspronkelijke ramen werden vervangen door grote rechthoekige ramen, waarbij het oorspronkelijke hardsteen werd hergebruikt. Na de brand van 1930 resteerden alleen nog de meeste buitenmuren en het souterrain. In 1975 werd de gerestaureerde Tiendschuur opgeleverd en in 1990 werd de gerestaureerd en tot Gemeentehuis verbouwde voorburcht opgeleverd. Consolidatiewerkzaamheden aan de ruïne werden eind twintigste eeuw uitgevoerd.
Hoe het door de bisschop van Luik Hendrik van Leyen in 1154 verworven kasteel Born er moet hebben uitgezien, is niet bekend. De kroniekschrijver Egidius van Orval maakte in die periode melding van een sterk slot Born. Hoewel hier geen bewijzen voor zijn, is wel aangenomen dat dit kasteel was gelegen op het nog aanwezige burcht-eiland even ten zuiden van het huidige kasteel Grasbroek en niet op de huidige kasteel locatie. Uit beschikbare informatie blijkt, dat dit kasteel in 1294 meer dan 8 maanden door de graaf van Loon werd belegerd zonder te zijn ingenomen. Verder is er in een beschrijving uit 1400 van 'het kasteel van Born met een klein stadje ervoor' sprake van 'een goed en sterk huis gelegen op een goed versterkte plaats, maar dat bouwvallig en slecht onderhouden is'. In een voor hertog Philips de Stoute in 1417 opgestelde inventarisatie worden diverse ruimten van het kasteel beschreven. In een document van hertog Willem V van Kleef is er zelfs sprake van 'het Huis en Vesting te Born'. Uit de beschikbare informatie kan worden afgeleid, dat er sprake moet zijn geweest van een door grachten omgeven stenen kasteel van enige omvang, bestaande uit een hoofdburcht en een voorburcht. Daar het kasteel vanaf begin vijftiende eeuw de woning is geweest van de ambtman van de hertog, mag ervan worden uitgegaan, dat het bouwvallige kasteel begin 1400 is gerestaureerd, of dat na de verkoop van de heerlijkheid Born aan de hertog van Gulik besloten is om op de huidige locatie een nieuw kasteel te bouwen. In ieder geval werd in 1538 met materiaal afkomstig van het oude kasteel Born de vestingstad Sittard versterkt. Uit een notariële akte uit 1542 betreffende de erfelijke belening van Alexander I van Drimborn, blijkt, dat er op dat ogenblik alleen nog sprake is van een voorhof met wallen en omgrachting. Hoe het eerste kasteel dat in de veertiende of vijftiende eeuw op de huidige locatie werd gebouwd eruit moet hebben gezien is niet bekend. Nadat Born halverwege de zeventiende eeuw in het bezit was gekomen van Jan Arnold de Lerode, werd gestart met de bouw van een nieuw kasteel. Op basis van een tekening uit 1723 uit de codex Welser en een inventarisatie uit 1774 kan worden afgeleid, dat het huidige kasteel bij de bouw in 1666 bestond uit een door grachten omgeven hoofdburcht met aan de noord-westzijde en aan de zuid-oostzijde een voorburcht. De hoofdburcht bestond uit een rechthoekig gebouw van twee verdiepingen boven een hooggelegen souterrain, dat werd afgedekt door twee evenwijdige met leien gedekte schilddaken en met een zakgoot er tussenin. De vier hoekpunten van het gebouw waren voorzien van uitspringende vierkante torens van drie verdiepingen, die werden bekroond met een houten kapconstructie bestaande uit twee op elkaar staande piramidevormige delen. Bij de bouw van het kasteel is gebruik gemaakt van de onderbouw van gebouwen van de destijds bestaand hoofdburcht of voorburcht. De door grachten omgeven voorburcht aan de noord-westzijde bestond uit een U-vormig complex van tweelaagse met een schilddak gedekt gebouwen met vergelijkbare uitspringende hoektorens als bij de hoofdburcht. De breedte van deze voorburcht is twee keer zo groot als die van de hoofdburcht. In het U-vormig gebouw was in de nog aanwezige noordvleugel de pachtboerderij ondergebracht en in de nog aanwezige zuidvleugel de tiendschuur. In de westvleugel, waarvan het middengedeelte is verdwenen, waren schuren en opslagruimten ondergebracht. De door grachten omgeven voorburcht aan de zuid-oostzijde moet een vergelijkbare vorm hebben gehad als die van de voorburcht aan de noord-westzijde, alleen kleiner van afmetingen. De oorspronkelijke toegang tot de hoofdburcht vond plaats vanaf deze voorburcht. Op de kadastrale minuut uit 1841 is deze tweede voorburcht niet meer aanwezig. Omstreeks 1800 werd het kasteel ingrijpend gewijzigd.Het front met toegang ervan werd naar de thans nog aanwezige voorburcht aan noord-westzijde gekeerd en alle oorspronkelijke ramen werden vervangen door grote rechthoekige ramen, waarbij het oorspronkelijke hardsteen werd hergebruikt. Na de brand van 1930 resteerden alleen nog de meeste buitenmuren en het souterrain. In 1975 werd de gerestaureerde Tiendschuur opgeleverd en in 1990 werd de gerestaureerd en tot Gemeentehuis verbouwde voorburcht opgeleverd. Consolidatiewerkzaamheden aan de ruïne werden eind twintigste eeuw uitgevoerd.
Afbeeldingen
- Google Earth, datum beeldmateriaal 2005, geraadpleegd juni 2014; - Kadastrale minuutkaart gemeente Born, 1811-1832, Limburg, sectie C, blad 02, geraadpleegd juni 2014; - Kasteel Leerodt te Born, codex Welser 1723, Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard, 95; - tekening van Ph. van Gulpen, ca 1890 - Plattegrond bel-etage 1930, RCE BT-001779; - Plattegrond bel-etage van kasteel Born, Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 278; - Kasteel Born omstreeks 1820, - Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard, 102; - Plattegrond kelder kasteel Born begin twintigste eeuw, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 41; - Plattegrond kelder kasteel Born begin twintigste eeuw, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 39; - Plattegrond eerste verdieping kasteel Born begin twintigste eeuw, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 44; - Plattegrond tweede verdieping kasteel Born begin twintigste eeuw, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 40; - Gereconstrueerde noord-west gevel kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 30; - Gereconstrueerde zuid-west gevel kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 30; - Gereconstrueerde zuid-oost gevel kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 31; - Gereconstrueerde noord-oost gevel kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 32; - Gereconstrueerde zuid-westgevel kasteelboerderij voorburcht kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 33; - Gereconstrueerde noord-oostgevel kasteelboerderij voorburcht kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 33; - Gereconstrueerde zuid-oostgevel Tiendschuur voorburcht kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 34; - Foto kasteel Born vanuit noorden voor de brand van 1930, Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard, 126; - Foto kasteel Born vanuit zuiden voor de brand van 1930, Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard, 127; - Foto kasteelruïne Born vanuit noorden anno 2006, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 17; - Foto kasteelruïne Born vanuit zuiden anno 1962, Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard, 128;
- Google Earth, datum beeldmateriaal 2005, geraadpleegd juni 2014; - Kadastrale minuutkaart gemeente Born, 1811-1832, Limburg, sectie C, blad 02, geraadpleegd juni 2014; - Kasteel Leerodt te Born, codex Welser 1723, Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard, 95; - tekening van Ph. van Gulpen, ca 1890 - Plattegrond bel-etage 1930, RCE BT-001779; - Plattegrond bel-etage van kasteel Born, Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 278; - Kasteel Born omstreeks 1820, - Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard, 102; - Plattegrond kelder kasteel Born begin twintigste eeuw, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 41; - Plattegrond kelder kasteel Born begin twintigste eeuw, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 39; - Plattegrond eerste verdieping kasteel Born begin twintigste eeuw, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 44; - Plattegrond tweede verdieping kasteel Born begin twintigste eeuw, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 40; - Gereconstrueerde noord-west gevel kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 30; - Gereconstrueerde zuid-west gevel kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 30; - Gereconstrueerde zuid-oost gevel kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 31; - Gereconstrueerde noord-oost gevel kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 32; - Gereconstrueerde zuid-westgevel kasteelboerderij voorburcht kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 33; - Gereconstrueerde noord-oostgevel kasteelboerderij voorburcht kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 33; - Gereconstrueerde zuid-oostgevel Tiendschuur voorburcht kasteel Born, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 34; - Foto kasteel Born vanuit noorden voor de brand van 1930, Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard, 126; - Foto kasteel Born vanuit zuiden voor de brand van 1930, Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard, 127; - Foto kasteelruïne Born vanuit noorden anno 2006, Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard, 17; - Foto kasteelruïne Born vanuit zuiden anno 1962, Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard, 128;
Bronnen
- http://watwaswaar.nl/#dg-8m-8-1-1v-1-3ycK-aQm---2tF, geraadpleegd mei 2014; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd mei 2014; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd mei 2014; - http://portal.prvlimburg.nl/gisviewer/viewer.do?appCode=2b7ef4d2aba6c0c2163d6d9b2ad6a8f3; geraadpleegd mei 2014. - http://www.kasteelmontfort.eu/, geraadpleegd mei 2014; - http://www.heemkundebicht.nl/born.48.html#Born, geraadpleegd mei 2014; - http://ruimtelijkeplannen.nl, geraadpleegd mei 2013.
- http://watwaswaar.nl/#dg-8m-8-1-1v-1-3ycK-aQm---2tF, geraadpleegd mei 2014; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd mei 2014; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd mei 2014; - http://portal.prvlimburg.nl/gisviewer/viewer.do?appCode=2b7ef4d2aba6c0c2163d6d9b2ad6a8f3; geraadpleegd mei 2014. - http://www.kasteelmontfort.eu/, geraadpleegd mei 2014; - http://www.heemkundebicht.nl/born.48.html#Born, geraadpleegd mei 2014; - http://ruimtelijkeplannen.nl, geraadpleegd mei 2013.
Literatuur
- Habets, J., 1871, Loonsche Leenen in het hertogdom Limburg, Roermond, 22-34; - Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 276-279; - Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard; - Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard; - Lebens, J., (voorzitter comité van samenstellers), 1978, Born, een koninklijk domein met een boeiend verleden, Born, 17-73, 261-264; - Overvoorde, J.C., 1926, Voorlopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, deel VIII, de provincie Limburg, 's Gravenhage, 40; - Palmen, H.M.J., 1972, Afstudeerverslag behorende bij het restauratieontwerp van kasteel Born, TU-Delft; res - Stenvert, R., Kolman, C., Ginkel-Meester, S. van, Broekhoven, S., Stades-Vischer, E., 2003, Monumenten in Nederland, Limburg, Zeist, 88; - Timmers, J.J.M.J., 1976, Kijk op Limburg, Amsterdam, afb. 210; - Vemer, J.C.,1967, Kastelen in het land van Midden- en Noord-Limburg, Maastricht, 28: - Kuipers-Verbuijs, M.J., Klomp, H. ,Maes, N.C.M. , Michels, J. , Schulte, A.G. , Vries, A. de , Wielinga, R.J., Ruïnes in Nederland, 1997, 173-175; - Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 35, 71;
- Habets, J., 1871, Loonsche Leenen in het hertogdom Limburg, Roermond, 22-34; - Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 276-279; - Janssen, A.M.P.P., Lauwers, D.J.J., 2006, Monografieën uit het land van Sittard, deel 16, De inventaris van kasteel Born in de achttiende eeuw, Sittard; - Janssens, A.M.P.P., Knoors, J.A., Lauwers, D.J.J., Oremus, J.M.S., Palmen, H.M.J., Willems, W.F.Th.E.M., Castrum de Borne, Uit het verleden van kasteel Born, Sittard; - Lebens, J., (voorzitter comité van samenstellers), 1978, Born, een koninklijk domein met een boeiend verleden, Born, 17-73, 261-264; - Overvoorde, J.C., 1926, Voorlopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, deel VIII, de provincie Limburg, 's Gravenhage, 40; - Palmen, H.M.J., 1972, Afstudeerverslag behorende bij het restauratieontwerp van kasteel Born, TU-Delft; res - Stenvert, R., Kolman, C., Ginkel-Meester, S. van, Broekhoven, S., Stades-Vischer, E., 2003, Monumenten in Nederland, Limburg, Zeist, 88; - Timmers, J.J.M.J., 1976, Kijk op Limburg, Amsterdam, afb. 210; - Vemer, J.C.,1967, Kastelen in het land van Midden- en Noord-Limburg, Maastricht, 28: - Kuipers-Verbuijs, M.J., Klomp, H. ,Maes, N.C.M. , Michels, J. , Schulte, A.G. , Vries, A. de , Wielinga, R.J., Ruïnes in Nederland, 1997, 173-175; - Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 35, 71;
Documentatie
N.v.t.
N.v.t.
Coördinaten
Coordinaten: 51° 1'51.80''N, 5°48'40.5''O
Kaartblad: 68B; , x: 184,75;, y: 338,00;, precisie 2
Coordinaten: 51° 1'51.80''N, 5°48'40.5''O
Kaartblad: 68B; , x: 184,75;, y: 338,00;, precisie 2
Bescherming gebouw
Status:
Monumentnummer: 9903
OMSCHRIJVING UIT RCE: Huis Born, ruine van het rechthoekige hoofdgebouw met torenvormige hoekpaviljoens, midden XVII, uitgebrand in 1930. Slothoeve, bestaande uit twee haakvormige gedeelten met vierkante hoektorentjes, waarvan de spitsen smeedijzeren makelaars dragen, XVII-XVIII. Het middendeel met poort, dat beide gedeelten van de hoeve met elkaar verbond, is verdwenen. Ruine en slothoeve liggen op een omgracht terrein. Binnen de omgrachting bevindt zich tevens de tuinierswoning, een bakstenen huis, met op het schilddak twee pirons, 1784.
Status:
Monumentnummer: 9903
OMSCHRIJVING UIT RCE: Huis Born, ruine van het rechthoekige hoofdgebouw met torenvormige hoekpaviljoens, midden XVII, uitgebrand in 1930. Slothoeve, bestaande uit twee haakvormige gedeelten met vierkante hoektorentjes, waarvan de spitsen smeedijzeren makelaars dragen, XVII-XVIII. Het middendeel met poort, dat beide gedeelten van de hoeve met elkaar verbond, is verdwenen. Ruine en slothoeve liggen op een omgracht terrein. Binnen de omgrachting bevindt zich tevens de tuinierswoning, een bakstenen huis, met op het schilddak twee pirons, 1784.
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan: J (Op het kasteelterrein is van toepassing het bestemmingsplan Born-Buchten-Holtum, van de gemeente Sittard-Geleen, dat op 13 januari 2014 is vastgesteld. )
Bestemming: (Enkele bestemming: Maatschappelijk)
Bestemming: (Dubbele bestemming, waarde Archeologie 2, noordelijk deel kasteelterrein )
Bestemming: (Dubbele bestemming, waarde Archeologie 1, zuidelijk deel kasteelterrein )
Bestemmingsplan: J (Op het kasteelterrein is van toepassing het bestemmingsplan Born-Buchten-Holtum, van de gemeente Sittard-Geleen, dat op 13 januari 2014 is vastgesteld. )
Bestemming: (Enkele bestemming: Maatschappelijk)
Bestemming: (Dubbele bestemming, waarde Archeologie 2, noordelijk deel kasteelterrein )
Bestemming: (Dubbele bestemming, waarde Archeologie 1, zuidelijk deel kasteelterrein )
Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: juni 2014
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: juni 2014
Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Overig onderzoek
N.v.t.
N.v.t.
Geomorfologische codering
4E9; Dalvlakteterras;
4E9; Dalvlakteterras;
Bodemkundige codering
|hBEBOUW; Bebouwing;
|hBEBOUW; Bebouwing;
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.