Object
Grebben / Het Gebroken Slot

Locatie
Adres: Venloseweg bij 71, 5971 PB
Grubbenvorst
Gemeente Horst aan de Maas
Provincie Limburg

De kasteelruïne is gelegen op circa 1 km ten zuiden van Grubbenvorst, op een hoge oeverwal tussen de Maas en de Venloseweg. In verband met het ontbreken van betrouwbaar kaartmateriaal, is het niet mogelijk om de hoekpunten van het terrein nader aan te geven. De kadastrale minuutkaart Grubbenvorst, 1811-1832, Limburg, sectie D, blad 02 geeft de locatie alleen schematisch weer.

Typologie

Het later ommuurde kasteel had een rechthoekige plattegrond bestaande uit twee vleugels, een kleine binnenplaats en twee ronde hoektorens. Om overlast bij extreem hoge waterstanden tot een minimum te beperken was het kasteel gebouwd op een kunstmatig aangelegde heuvel op de westelijke oever van de Maas. In verband hiermee is het kasteel te rangschikken onder het kasteeltype motte, hoewel als krijgskundige achtergrond dit kasteeltype ten tijde van de bouw al is achterhaald. (Dilz 1983-1987, 256 -267)

Etymologie
De naam Grebben wijst op een ligging nabij een holle weg. De naam 'Gebroken Slot' zou afgeleid kunnen zijn van de aanduiding op de plattegrond voor herbouw uit 1623, waar sprake is van een 'wie man das gebrochen Schlos zu Gribben Vorst bauwen könte' (Hupperetz, Olde Meierink en Rommes 2005, 136).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: mei 2011

Na het opblazen van de torens door de Duitsers in 1945 is van het op dat ogenblik nog bestaande muurwerk van de zuidelijke torens en het tussenliggende muurwerk bijna niets meer overgebleven. Momenteel zijn op maaiveldniveau tussen de met bomen en struiken begroeide heuvel nog slechts enkele muurresten zichtbaar. Onder maaiveldniveau zijn nog diverse restanten van kasteel, ringmuur en toegangspoort aanwezig.De in 1648 gebouwde dwarshuisboerderij is nog steeds in gebruik

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:  (natuurgebied)

Van het oorspronkelijke kasteel met ringmuur, voorburcht en omgrachting zijn alleen nog over wat ondergrondse funderingsresten van de ringmuur en het kasteel en wat opgaand muurwerk van het kasteel.

Afmetingen
De afmetingen van ommuurde hoofdburcht zijn geschat op basis van de opgravingsplattegrond (Dilz 1983-1987, 258).

Oudste vermelding
Datum: 1311
Bron: Sloet, 1904, 133

"“Dat huys Grebben, gelegen op der Mase, in den kerspel van Vorst, met voorgeborcht, graften, vischerien, moeien,hongert ende anderen sijnen tobehoren, tot een open huys ende te leen gemaeckt bij Willem van M i l n e, ridder, a°. 1311."

Bezitsgeschiedenis
Het kasteel met de naam “huys Grebben” wordt voor het eerst vermeld in 1311 het leenregister van Gelre, wanneer de toenmalige eigenaar Willem (II) van Millen (Milne) zijn bezit opdraagt aan graaf Reinald van Gelre, om het daarna weer in leen terug te ontvangen. Uit een akte uit 1290 vanuit de archieven van de Abdij Averbode blijkt, dat Willem II op dat ogenblik eigenaar is van het huis en de heerlijkheid Grebben. Via het huwelijk van de dochter van Willem II, Elisabeth van Millen in 1327 met de heer van ’s Heerenbergh Frederik van den Bergh, komt het kasteel met bijbehorende gronden in handen van de fam. Van den Bergh. Uit gegevens van de schepenbank van Grubbenvorst kan worden afgeleid, dat in die periode de heerlijkheid Grebben in twee gedeelten is onderverdeeld. Deze verdeling, waarbij vanaf dat ogenblik het andere gedeelte van de heerlijkheid Grebben in handen is gekomen van de familie Van Baersdonck, moet hebben plaats gevonden in het eerste of het tweede gedeelte van de 14e eeuw. In 1386 worden door de kleinzoon van Frederik van den Bergh kasteel Grebben, verkocht aan Frederik Willem van Wevelinghoven. Via het huwelijk van de dochter van Willem, Anna van Wevelinghoven met Hendrik van Gemen, kwam in 1439 het kasteel in het bezit van de fam. Van Gemen. Na de dood van Hendrik en Anna werden de bezittingen verdeeld over hun beide dochters, Catharina en Garda van Gemen. Garda van Gemen verkocht in 1515 haar rechtmatige deel, zijnde ¼ van de heerlijkheid Grebben aan Aleid Schenck van Nydeggen, heer en vrouwe van Arcen. De zoon van Catharina van Gemen, graaf Aerndt van Bentheim zu Steinfurt, verkocht in 1524 zijn rechtmatige deel eveneens aan Aleid Schenck van Nydeggen, vrouwe van Arcen. Na het overlijden van Aleid kwam het kasteel in het bezit van Casper van der Lippe genaamd Hoen, de zoon uit haar tweede huwelijk. In 1605 werd Roelman van der Lippe genaamd Hoen, de zoon van Casper, met de halve heerlijkheid inclusief kasteel beleend. Na zijn dood gaan de bezittingen via zijn oudste zuster Aleid, in 1624 over naar zijn jongere zuster Magaretha en vervolgens naar zijn jonge neef Dirk van der Lippe genaamd Hoen, de zoon van zijn zuster Aleid. Door vererving kwam het inmiddels verwoeste kasteel Grebben in het bezit van de fam. Van Hoensbroek. In 1848 verkocht de toenmalige eigenaar Frans Egon van Hoensbroek de ruine van het kasteel Grebben met bijbehorende pachtboerderij aan Antoon Leonard Receveur. In 1863 kwam de ruïne in het bezit van zijn dochter Elisa Felicité, die was getrouwd met Lodewijk Leonard Hubert Berger. De erfgenamen van de familie Berger verkochten uiteindelijk in 1923 de ruïne van het kasteel Grebben met bijbehorende pachtboerderij aan Adriaan Hendrik Marie Willemse, waarna deze goederen werden ondergebracht onder de firma “Fruitkwekerij Het Gebroken Slot”.Bij de verdeling van het onroerend goed in 1991 werd de ruïne van het kasteel Grebben met bijbehorende pachtboerderij toegewezen aan de huidige eigenaar C.J.M. Willemse.

Historische betekenis
Vanwege de ligging ervan aan de Maas had het kasteel een strategische betekenis. In verband hiermee is het tijdens de Tachtigjarige Oorlog meerdere malen door de Spanjaarden belegerd, zwaar beschadigd en uiteindelijk eind 16e eeuw verwoest

Bouwgeschiedenis
Op grond van de eerste vermelding in 1311 van “huys Grebben” in het leenregister van Gelre kan worden afgeleid, dat er op dat ogenblik sprake is van een omgrachte burcht met voorburcht. Aan de hand van een plattegrond uit 1623 voor een plan tot herbouw van het op dat ogenblik verwoeste kasteel en de resultaten van onderzoek door leden van de Nederlandse Jeugdbond onder leiding van J.G.N.Renaud tussen 1972 en 1978 is een aardig inzicht verkregen van hoe de hoofdburcht van het kasteel er in zijn gloriedagen voor de verwoesting moet hebben uitgezien. (Dilz 1983-1987, 256 -267 ) Aangenomen wordt, dat de bouw van de burcht gefaseerd heeft plaats gevonden, waarbij is gestart met de bouwdelen aan de zuid-oostzijde van het complex, bestaande uit de grote ronde toren aan de zuidzijde en het rechthoekige bouwdeel aan de oostzijde. Beide bouwdelen onderling verbonden door een zware muur. Ten behoeve van de bouw van de burcht werd de reeds aanwezige hoge oeverwal langs de Maas ter hoogte van de mond van de Everlose beek enigermate verhoogd om ook bij hoge waterstand van de Maas het terrein te vrijwaren van overstromingen. Waarschijn is hierna gestart met de bouw van de twee verdiepingen hoge toren, omdat deze als onderdeel alleen goed verdedigbare moet worden geacht. De ingang van het gebouw bevond zich op het niveau van de begane grond.Vervolgens zijn de aanliggende weermuren gebouwd, met op de zuidwesthoek een kleinere ronde toren en vermoedelijk een kleine hoefijzervormige toren op de noordoosthoek, waardoor een vierkant kasteel ontstond. Op de binnenplaats werden aan de westzijde een tweetal gebouwen gerealiseerd, waarvan er ten minste één was onderkelderd. De bij het onderzoek ontdekte ringmuur stamt uit het eerste kwart van de 15e eeuw en is vermoedelijk gebouwd in de periode 1407 tot 1420, wanneer Willem van Wevelinghoven heer van Grebben is. Deze zware ringmuur had een hoogte van circa 3m en was op regelmatige onderlinge afstanden voorzien van steunberen en een tweetal hoefijzervormige torens aan de westzijde. Voor de toegang van het complex werd aan de zuidzijde in de directe omgeving van de zware toren van de kernburcht een nieuw poortgebouw met ophaalbrug gerealiseerd. in 1426 zijn in opdracht van de op dat ogenblijk op kasteel Grebben woonachtige ambtman van Grubbenhorst, Hendrik Schenck van Nydeggen, werkzaamheden uitgevoerd aan het kasteel. Vermoedelijk heeft deze verbouwing betrekking op het vervangen van de aanwezige toren aan de noordoosthoek van het kasteel door een overhoeks geplaatse aan de binnenzijde opengehouden vierkante toren. In die zelfde periode zal vermoedelijk ook de binnenplaats verder zijn volgebouwd. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd het kasteel Grebben regelmatig belegerd door Spaanse troepen. Een en ander leidde uiteindelijk tot de verwoesting van het kasteel omstreeks 1585.Omstreeks 1623 is door de dochters van Casper van der Lippe genaamd Hoen, Aleid en Margaretha, een plan gemaakt voor herbouw van het verwoeste kasteel. Dit plan is evenwel nooit uitgevoerd.Op grond van de aanwezige muurankers kan worden afgeleid, dat de thans nog aanwezige dwarshuisboerderij door Dirk Schenck van Nydeggen in 1648 op de voorburcht werd gebouwd.Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog hadden de Duitsers op de heuvel en in de kasteelruine stellingen opgebouwd. Bij hun aftocht in 1945 werden deze stellingen opgeblazen, waardoor de op dat ogenblik nog aanwezige restanten vrijwel volledig werden verwoest.

Afbeeldingen
- Google Earth datum beeldmateriaal 2005, geraadpleegd april 2011 - kadastrale minuut Grubbenvorst, limburg, sectie D, blad 02, perceel 94, 95, 103, 104 en 105, waarbij nr. 104 ruïne en pachtboerderij betreffen. (http://watwaswaar.nl/#fI-FE-6-1-1v-1-4Anw-11yC---da, geraadpleegt in april 2011) - Restauratieplan Huys Grebben uit 1623, Flokstra, M., 2005, Kastelen in het land van Kessel, Venraay, 210; - Afb. 2. Situatie Gebroken Slot, Dilz,J.E., 1983-1987, Castellogica band I, 258. - Afb. 3. Opgravings-plattegrond Gebroken Slot, Dilz, J.E., 1983-1987, Het Gebroken Slot te Grubbenvorst, Castellogica I., 258; - Afb. 7. Z-N-doorsnede Gebroken Slot, Dilz, J.E., 1983-1987, Het Gebroken Slot te Grubbenvorst, Castellogica I, 263; - Afb. 6. Doorsnede W-O Gebroken Slot, Dilz, J.E., 1983-1987, Het Gebroken Slot te Grubbenvorst, Castellogica I, 263; - Afb. 9. O-W doorsnede Gebroken Slot, Dilz, J.E., 1983-1987, Het Gebroken Slot te Grubbenvorst, Castellogica I, 265; - Afb. 10. Vogelvluchtperspectief van mogelijke omvang burcht Grebben, Dilz, J.E., 1983-1987, Het Gebroken Slot te Grubbenvorst, Castellogica I, 266; - Foto pachtboerderij, Hupperetz,W., Olde Meierink, B.en Rommes,R. (red), 2005, blz. 135.

Bronnen
- Sloet, J.J.S., 1904, Register op de Leenaktenboeken Vorstendom Gelre en graafschap Zutphen, deel 1, Het Overkwartier, 133 - http://watwaswaar.nl/#fI-FE-6-1-1v-1-4Anw-11yC---da, geraadpleegd mei 2011; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd meil 2011; - http://www.kich.nl/#a=1;b=1, geraadpleegd mei 2011; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd mei 2011; - http://portal.prvlimburg.nl/gisviewer/viewer.do?appCode=2b7ef4d2aba6c0c2163d6d9b2ad6a8f3; geraadpleegd mei 2011.

Literatuur
- Dilz, J.E., 1983-1987, Het Gebroken Slot te Grubbenvorst, Castellogica I, 256 -267 - Hupperetz,W., Olde Meierink, B., en R. Rommes (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, 134-136 - Flokstra, M., 1991, 'De burcht Grebben rond 1300', Castellogica I, 221-226. - Flokstra, M., 1991, Kastelen in het land van Kessel, uitgave Streekmuseum Stichting Oudheidkamer Horst, 32-34.- Flokstra, M., 2005, Kastelen in het land van Kessel, Venraay, 206- 223. - Kampverslag Grubbenvorst, Fibula, 12e jaargang no. 3, september t/m oktober 1971, blz. 52-53 - Kampverslag Grubbenvorst, Fibula, 13e jaargang no. 4/5 september t/m december 1972, blz. 69-70.- Kuipers-Verbuijs, M.J., etc., 1997, Ruïnes in Nederland, Zwolle, 182-183 - Mialaret, J.H.A., 1937, De monumenten van geschiedenis en kunst: Noord-Limburg, Den Haag, 70-71.

Coördinaten
Coordinaten: 51°24'38,41'N, 6° 08'51.66'O
Kaartblad: 52G , x: 207.90, y: 380.45, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:  (Rijksmonument)

Monumentnummer: 18.806
 OMSCHRIJVING UIT ODB: In 1944 zwaar beschadigde bouwvallen van het in de 17e eeuw verwoeste kasteel, thans bekend als het Gebroken Slot; puinheuvel temidden van overblijfsels der omgrachting

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Het nog niet door de Gedeputeerde Staten van Limburg goedgekeurde "Bestemmingsplan Buitengebied Horst aan de Maas deelgebied III, plankaart 10" dat gedeeltelijk vervangt ": Bestemmingsplan Buitengebied Grubbenvorst 1998" )
Bestemming:  (Landgoed)
Bestemming:  (Dubbelbestemming: Natuurgebied met archeologische vindplaats)

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: juni 2011

Overig onderzoek
- Onderzoek van de Nederlandse Jeugdbond ter bestudering van de Geschiedenis onder leiding van prof. J.G.N. Renaud uitgevoerd in 1971 en 1972

Geomorfologische codering
2R10 Geul van vlechtend afwateringsstelsel

Bodemkundige codering
bEZ23 Hoge bruine enkeerdgronden; lemig fijn zand