Object
Bethlehem / Limale / Huis te Limmel

Locatie
Adres: Bethlehemweg 2, 6222 BM
Maastricht
Gemeente Maastricht
Provincie Limburg

Kasteel Bethlehem is gelegen in het vroegere dorp, thans noordelijke wijk van Maastricht, Limmel, tussen de Maas en de A2.

Typologie
 (oorspronkelijke gebouw uit de 12e of 13e eeuw.)
 (Het in de 16e eeuw door de Duitse Orde gebouwde kasteel )
 (Het in de 19e eeuw tot landhuis verbouwde zuidvleugel)
De oorspronkelijke omgrachte woontoren uit de twaalfde of dertiende eeuw werd na de verwoesting in 1284 in de veertiende eeuw weer opgebouwd en in de zestiende eeuw door de ridders van de Duitse orde aanzienlijk uitgebreid. Na verwoesting tijdens de Tachtigjarige Oorlog eind zeventiende eeuw weer hersteld. Begin negentiende eeuw werd de zuidvleugel van het toenmalige kasteel tot landhuis verbouwd.

Etymologie
Het oorspronkelijke kasteel Lim(m)ale werd vernoemd naar de familie, die in de dertiende eeuw het kasteel in eigendom hadden. In de zestiende eeuw is het kasteel overgegaan naar de ridderlijke Duitse Orde, die de naam van het kasteel wijzigde in kasteel Bethlehem.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: juli 2015

Huidige functie:

De gebouwen van het kasteel Bethlehem zijn thans in gebruik door de Hogere Hotelschool Maastricht.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:  (delen van de oorspronkelijke woontoren uit de 12e of 13e eeuw.)
Zichtbaar:  (Het in de 17e eeuw herbouwde en later uitgebreide kasteel.)
Grondgebruik:  (Onderdeel van Hotel Management School Maastricht;)

Het huidige kasteel heeft nog grotendeels de vorm van de zestiende-eeuwse hoofdburcht, zoals die in de zeventiende eeuw werd herbouwd. Na verdere uitbreidingen in de negentiende eeuw en restauratie in de twintigste eeuw is het sinds 1971 in gebruik bij de Hotel Management School Maastricht.

Afmetingen
De aangegeven totale afmetingen betreffen de nog door een brede gracht omgeven hoofdburcht, waarvan de uitwendige afmetingen van het gebouwencomplex ca. 40x55m bedragen. De voorburcht was in de zeventiende eeuw al niet meer aanwezig.

Oudste vermelding
Datum: 1284
Bron: vers kroniekschrijver Jan van Heelu

De oudst bekende vermelding van het kasteel betreft de vermelding ervan door de kroniekschrijver Jan van Heelu in zijn vers uit 1641 betreffende de Limburgse Successieoorlog, waarin wordt vermeld dat de hertog van Brabant het kasteel zou hebben verwoest.

Bezitsgeschiedenis
De oudst bekende eigenaren van het oorspronkelijke allodiale goed waren leden van de familie Limale. In een van zijn verzen vermeldde de kroniekschrijver Jan van Heelu, dat het kasteel in 1284 tijdens de Limburgse Successie Oorlog door de hertog van Brabant moet zijn verwoest. In de jaren daarna werd het kasteel door de familie Limale weer opgebouwd. In 1318 droeg te toenmalige eigenaar Eustachius van Limale zijn tot dan toe allodiale bezit over aan de hertog Jan III van Brabant, die hem er vervolgens weer mee beleende. Na in de veertiende eeuw in het bezit te zijn geweest van Mathijs van Kessel en Jan van Tzievel is het goed in de vijftiende eeuw weer volledig in het bezit van de familie Tzievel. In 1509 werd het goed door Frank van Tzievel overgedragen aan de ridders van de Duitse Orde, die het tot eind achttiende eeuw in bezit hebben gehad. Gedurende die periode werd de naam van het goed gewijzigd in Bethlehem. Na opheffing van de Duitse Orde werden Huis en hof in 1797 gekocht door Joanna Catharina Willems, om korte tijd later vervolgens over te gaan naar Louis Beguin. Vanwege financiële problemen werd het goed vervolgens begin negentiende eeuw overgenomen door de familie Bettonville uit Verviers. In 1878 werd het inmiddels uitgebreide huis verkocht aan de familie Stevens. Na het overlijden van het laatste lid van deze familie heeft het huis nog meerdere eigenaren gehad tot het in 1953 werd gekocht door de Hogere Hotelschool Maastricht, die het na een ingrijpend restauratie als "Teaching Hotel Chateau Bethlehem Maastricht in gebruik heeft genomen.

Historische betekenis
Vanaf 1318 is het huis een grootleen geweest van de heren van Valkenburg en heeft gedurende de periode begin zestiende eeuw tot eind achttiende eeuw toebehoord aan de ridders van de Duitse Orde.

Bouwgeschiedenis
Wanneer het oorspronkelijke huis te Limmel of Limale werd gebouwd en hoe het er destijds moet hebben uitgezien, is niet bekend. Waarschijnlijk was er sprake van een eenvoudige omgrachte woontoren, die door leden van de familie Van Limale was gebouwd. De ouds bekende vermelding ervan is die uit 1258, wanneer de kroniekschrijver Jan van Heelu beschrijft, dat de hertog van Brabant "dede dien torre afbreken". In het betreffende vers geeft de schrijver verder aan, dat het toenmalige kasteel zijn verdedigbaarheid met name zou moeten hebben ontleend aan de aanwezigheid van diepe grachten en een moerasachtige gebied (Habets). Toen het kasteel in 1355 aan Johannes van Geelkerken werd verkocht, was het al weer herbouwd. Hoe het er toen moet hebben uitgezien is niet bekend. Uit beschikbare gegevens van de magistraat van Maastricht, zou kunnen worden opgemaakt, dat het kasteel eind zestiende eeuw tijdens de Tachtigjarige Oorlog nogmaals geheel zou zijn verwoest. Op grond van de beschikbare tekeningen kan worden afgeleid, dat het kasteel in de zestiende eeuw moet hebben bestaan uit een door grachten omgeven hoofdburcht met ten westen ervan een voorburcht. De hoofdburcht bestond hierbij uit een rond een binnenplaats gelegen complex gebouwen met in ieder geval op de noordwest- en noordoosthoek een uitstekende ronde verdedigingstoren. Via een stenen brug was de hoofdburcht vanaf de voorburcht bereikbaar. Uit een tekening van Josua de Grave uit 1670 blijkt, dat de hoofdburcht op dat ogenblik nog steeds een ruïne is en dat de voorburcht grotendeels is verdwenen. Begin achttiende eeuw werd de hoofdburcht ten tijde van de landcommandeur van de Duitse Orde, Hendrik van Wassenaer, herbouwd. Hierbij werd zoveel mogelijk gebruik gemaakt van het muurwerk uit de zestiende eeuw. Alleen de op de tekening van Josua de Grave nog aanwezige toren op de noordwesthoek is niet herbouwd. Begin negentiende eeuw werd het zuidelijk deel van de oostvleugel verbouwd tot een landhuis bestaande uit twee bouwlagen boven een souterrain en afgedekt door een mansardekap met dakkapellen. Naast de bestaande toegang aan de westzijde werd in die periode ook aan de oostzijde een toegang tot het gebouwencomplex gerealiseerd. In 1860 werd het landhuis verbouwd, waarbij er aan de zuidzijde twee traveeën werden toegevoegd en het gehele gebouw met een extra verdieping werd verhoogd. Aan de zijde van de binnenplaats werd een achthoekig traptorentje toegevoegd. In de tweede helft van de twintigste eeuw is het complex ingrijpend gerestaureerd, voordat het als hotelschool in gebruik werd genomen.

Afbeeldingen
- Google Earth, datum beeldmateriaal 2012, geraadpleegd juli 2015; - kadastrale minuutkaart gemeente Meerssen, 1811-1832, Limburg, sectie C, blad 02, geraadpleegd juli 2015; - Aanzicht ruïne kasteel vanuit noorden halverwege 17e eeuw, tekening Josua de Grave uit 1679, objectnummer 3216 Beeldbank RCE; - Aanzicht kasteel vanuit het zuiden halverwege 19e eeuw, tekening Philippe van Gulpen, J.J.M. Timmers, 1978, In het voetspoor van Ph. G.J. van Gulpen. DSM Calendar, Heerlen; - Opmetingstekening oudste gedeelte kasteel begin 20e eeuw, objectnummer 36.439 beeldbank RCE; - Foto oorspronkelijke schouw in landhuis, objectnummer ST-74 beeldbank RCE; - diverse foto's verschillende onderdelen herenhuis en motte op beeldbank RCE;

Bronnen
- http://watwaswaar.nl/#bI-2S-7-1-1v-1-3kZc-BOK---2ot, geraadpleegd juli 2015; - http://www.hotelschoolmaastricht.nl/teaching-hotel-maastricht/over-het-teaching-hotel-chateau-bethlehem/hotel-maastricht-geschiedenis, geraadpleegd juli 2015; - http://www.dbnl.org/tekst/nisp034monu03_01/nisp034monu03_01_0008.php, geraadpleegd juli 2015; - http://beeldbank.cultureelerfgoed.nl/alle-afbeeldingen/gallery/?q=Bethlehem&fq%5Bsearch_s_monuments.monument_place%5D%5B%5D=Limmel&page=1&rm=gallery, geraadpleegd juli 2015; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd juli 2015; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd ???????????; - http://www.limburg.nl/e_Loket/Atlas_Limburg/Thematische_viewers/Kunst_en_Cultuur/ geraadpleegd juli 2015; - http://ruimtelijkeplannen.nl, geraadpleegd juli 2015; - http://imagebase.ubvu.vu.nl/cdm/deepzoom/collection/krt/id/5629/show/5623, Tranchotkaarten, geraadpleegd juli 2015;

Literatuur
- Habets, J., 1884, Geschiedenis van het leenhof en de leenen van Valkenburg, Roermond, 234-236; - Flament, A.J.A., 1918, Het kasteel Bethlehem, voorheen hus te Limmel, Buiten jaargang 12, 544; - Habets, J., 1884, Geschiedenis van het leenhof en de leenen van Valkenburg, Roermond, 234-236; - Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 346-347; - Overvoorde, J.C., 1926, Voorlopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, deel VIII, de provincie Limburg, 's Gravenhage, 210-211; - Stenvert, R., Kolman, C., Ginkel-Meester, S. van, Broekhoven, S., Stades-Vischer, E., 2003, Monumenten in Nederland, Limburg, Zeist, 245-246; - Vemer, J.C., 1966, Zuid Limburg land vol kastelen, Maastricht, 51-52; - Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen in Limburg, Hoensbroek, 57, 90;

Coördinaten
Coordinaten: 50°52'4.29''N,  5°42'39.78''O
Kaartblad: 69B; , x: 177,80, y: 319,83, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 27936
 OMSCHRIJVING UIT RCE: Kasteel Bethlehem, thans internationale hotelvakschool. Vier vleugels om een binnenplaats en op de noordoosthoek een ronde toren. XVI, XVIII en XIX. Inwendig een schouw uit 1707.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Op het kasteelterrein is van toepassing het door de gemeenteraad van Maastricht vastgestelde bestemmingsplan "Maastricht noordoost" met als enkelbestemming "Natuur-Landgoed" en als dubbelbestemmingen "Maastrichts Erfgoed" en "Leidingnet". )
Bestemming:  (enkelbestemming ''Natuur-Landgoed'' en als dubbelbestemmingen ''Maastrichts Erfgoed'' en ''Leidingnet'')

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: juli 2015