Object
Oudborch / Huis te Swalmen,

Locatie
Adres: Kruising Parallelweg met de Swalm, 6071 PG
Swalmen
Gemeente Roermond
Provincie Limburg

De ruïne van de Oudborch ligt aan de westzijde van het dorp Swalmen, ten westen van de spoorlijn Swalmen-Roermond en de Rijksweg A73 aan het riviertje de Swalmen.

Typologie
 (Rechthoek met afgeschunde hoeken, waardoor achthoekige plattegrond ontstond)
Op een kunstmatige verhoging gebouwd rechthoekig omgracht kasteel met afmetingen van ca. 25x17m, bestaande uit rondom een kleine binnenplaats gegroepeerde woonvleugels en op een van de hoekpunten van de ringmuur een in één richting uitgerekte achthoekige toren.

Etymologie
In de 14e eeuw werd het kasteel Huis te Swalmen genoemd. Mogelijk dat bij de bouw van het nieuwe kasteel Hillenraad in Swalmen het oude kasteel ter onderscheiding Aldenborch werd genoemd, dat later werd omgezet in Oudborch.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: juni 2012

Van het oorspronkelijke tot een ruïne gereduceerde kasteel zijn momenteel nog delen aanwezig van de onderbouw van de unieke in één richting uitgerekte achthoekige woontoren met inwendige afmetingen van 4,80x9,50m. Hierin zijn nog goed zichtbaar de aanzetten van de keldergewelven en sporen van een wenteltrap naast de smalle ingang van de noordoostelijke torenmuur.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:  (met ondergrondse muurresten)
Grondgebruik:  (Bebost natuurgebied)

Van het kasteel rest alleen de ruïne van de in één richting uitgerekte achthoekige toren, alsmede wat restanten van de omgrachting.

Afmetingen
De aangegeven afmetingen betreffen alleen het ommuurde terreingedeelte van de hoofdburcht. Omtrent de afmetingen van de voorburcht en de omgrachting is geen informatie beschikbaar. De binnenwerkse afmetingen van de bijzondere in één richting uitgerekte achthoekige hoektoren, waren 4,8x9,5m.

Oudste vermelding
Datum: 1342
Bron: Akte betreffende overdracht van grond

"'dat alde huys te Swalmen' Weriier van S w a l m e n , ridder, maeckt te leen 10 boenre lants, gelegen an den Art achter Opperbrocht an de Nuberge also genoomt, voor ir- cleyner gulden van Florencie, van den hertoge opgenomen, a°. 1342. "

Bezitsgeschiedenis
In de 14e eeuw was Swalmen een leen van de heren van Cranendonck, die het waarschijnlijk eind 13e eeuw hadden gekocht van de graven van Kessel. Aangenomen wordt, dat zij daarbij omstreeks 1272 Seger van Broekhuizen, ridder van Swalmen, als hun vertegenwoordiger hebben aangesteld. Uit de beschikbare documenten blijkt, dat deze Seger van Broekhuizen in de loop der tijd bezitter is geworden van de heerlijkheid Swalmen en daarmee als stamvader zou kunnen worden beschouwd van de familie van Swalmen. Seger van Broekhuizen (Sigerus de Swalmen) werd opgevolgd door zijn zoon Voskin van Swalmen die in 1313 de heerlijkheid Swalmen heeft verkocht aan de graaf van Gelre. Uit de beschikbare documenten kan niet worden afgeleid of er dan al sprake is van een kasteel Swalmen. Pas in een akte van 11 juni 1342 wordt het kasteel Swalmen vermeld in relatie met Werner van Swalmende, kleinzoon van Voskin van Swalmen. Door Robijn van Swalmen, de zoon van Werner van Swalmen, werd "huys te Swalmen mitten hove, moelen, wijnwas, thol to Asselt, acker, bempden, bossche, bruecken, water ende weyden" verkocht aan zijn neef ridder Dirk van Oost. Omstreeks 1381 heeft deze Dirk van Oost in de omgeving een nieuwe residentie, kasteel Hillenraad gebouwd. De naam van het oude kasteel Swalmen veranderd daarna in Aldenborch of Oudborch. Uit het leenaktenregister van Gelre blijkt het kasteel in 1394 een leengoed te zijn van de hertog van Gelre, "Item Sabbato post Epiphanie heeft ontfangen Deric van Eze, ridder, sijn huys tot Hillenrade ende tot Zwalmen mit den vurburchten (10 Jan.} 1394 ". Niet duidelijk is, of het kasteel in die jaren nog werd bewoond. Naar men aanneemt, is het kasteel in de tweede helft van de 15e eeuw mogelijk door brand verwoest en niet meer opgebouwd. Via vererving komen de overblijfselen van het kasteel omstreeks 1486 in het bezit van de familie Schenck van Nydeggens, waar het in eigendom blijft tot 1695. Vervolgens gaan de bezittingen over naar de familie Van Hoensbroek en in de tweede helft van de 19e eeuw naar het geslacht Wolff-Mettenich, dat er nog steeds eigenaar van is.

Historische betekenis
Het betrof een riddermatig erkend goed, dat zelfs nadat het verwoest was toegang verleende tot de ridderschap van het Overkwartier van Gelre.

Bouwgeschiedenis
Voor zover bekend wordt het kasteel voor het eerst vermeld in een akte uit 1342, waarin Werner van Swalmen grond opdraagt aan de hertog van Gelre. Na in 1962 onderzoek aan de bestaande ruïne te hebben uitgevoerd, komt prof. dr. Renaud op grond van bouwkundige details, het formaat van gebruikte baksteen in het metselwerk en het gevonden aardenwerk tot de conclusie dat het kasteel omstreeks 1330 moet zijn gebouwd. Ondanks de gevolgen van het veelvuldig gebruik van de ruïne als steengroeve heeft men mede op grond van dit onderzoek kunnen vaststellen, dat het oorspronkelijke kasteel heeft bestaan uit een omgracht rondom een kleine binnenplaats gelegen rechthoekig complex gebouwen van circa 25x17m. Aan de noord- en oostzijde van de kleine binnenplaats waren de woonvleugels gesitueerd. Hoe deze woonvleugels er precies hebben uitgezien, is niet meer na te gaan. Gedeeltelijk buiten de rechthoekige plattegrond op de zuidwesthoek ervan was een voor Nederland unieke woontoren gesitueerd. Deze woontoren, waarvan thans nog enige restanten aanwezig zijn, heeft de doorsnede van een in één richting uitgerekte achthoek met inwendige afmetingen van 4,80x9,50m. De in rode baksteen opgetrokken muren hebben een dikte van circa 1,50m. De woontoren heeft waarschijnlijk bestaan uit een kelder met daarboven twee woonlagen en werd waarschijnlijk afgedekt door een van leien voorziene kapconstructie. Het kasteel is gebouwd op een verhoging in het landschap om buiten het bereik van het water te blijven. De aanzetten van de keldergewelven zijn momenteel nog goed zichtbaar. De verdiepingen waren toegankelijk middels een gedeeltelijk buiten de oostelijke muur op de binnenplaats aanwezige traptoren. In zeven van de acht gevelvlakken waren hoge smalle spitsboognissen aanwezig, die mogelijk ten behoeve van daglichttoetreden en als schietgaten hebben dienstgedaan. Hoewel er in het terrein hiervoor geen aanwijzingen zijn gevonden, kan aan de hand van een leenakte uit 1394 worden afgeleid dat er weldegelijk sprake moet zijn geweest van een voorburcht. Op grond van de gevonden laagjes houtskool en asresten gaat men ervan uit, dat er sprake moet zijn geweest van een grote brand. Mogelijk dat deze brand plaats gevonden heeft in de tweede helft van de 15de eeuw en er de oorzaak van is geweest, dat het kasteel vanaf dat ogenblik niet meer werd bewoond.

Afbeeldingen
- Google Earth, datum beeldmateriaal 2005, geraadpleegd mei 2012; - kadastrale minuutkaart gemeente Swalmen, 1811-1832, Limburg, sectie E, blad 02, geraadpleegd mei 2012; - Opgravingsplattegrond van Oudborch, Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 190; - De onderbouw van de woontoren van kasteel de Oudborch, Kuipers-Verbuijs, M.J., Klomp, H., Maes, N.C.M., Michels, J., Schulte, A.G., Vries, A. de, Wielinga, R.J., 1997, Ruïnes in Nederland, Zwolle, 208;

Bronnen
- http://watwaswaar.nl/#eW-BE-8-1-1v-1-43fU-kro---2sY, geraadpleegd mei 2012; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd mei 2012; - http://www.kich.nl/#a=1;b=1, geraadpleegd mei 2012; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd mei 2012; - http://portal.prvlimburg.nl/gisviewer/viewer.do?appCode=2b7ef4d2aba6c0c2163d6d9b2ad6a8f3; geraadpleegd mei 2012. - Doorninck, P.N. van, Veen, J.S., 1908, Acten betreffende Gelre en Zutphen 1107-1415, Haarlem, geraadpleegd mei 2012; - Sloet, J.J.S., 1904, Register op de leenaktenboeken van het vorstendom Gelre en het graafschap Zutphen, deel 1, het Overkwartier, Haarlem, geraadpleegd mei 2012;

Literatuur
- Beurden, A.F., 1911, Ruïne Swalmen, geïllustreerd weekblad Buiten 1911, Amsterdam, 420; - Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 190-191; - Kuipers-Verbuijs, M.J., Klomp, H., Maes, N.C.M., Michels, J., Schulte, A.G., Vries, A. de, Wielinga, R.J., 1997, Ruïnes in Nederland, Zwolle, 208-209; - Luys, W., 2002, De Oudborg, een kasteelruïne in het Swalmdal, uitgave Heemkunde Vereniging Maas- en Swalmdal, Beesel; - Luys, W., 1997, De Oudborg, een kasteelruïne in het Swalmdal, Castellogica III, 273-278; - Renaud, J.G.N., 1962, archeologisch nieuws , mededelingen van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Bulletin KNOB jaargang 15, 1962, 145; - Steffens, A., 1894, Bijdragen tot de geschiedenis van Swalmen en Asselt, Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Limbourg, Maastricht; - Vemer, J.C.,1967, Kastelen in het land van Midden- en Noord-Limburg, Maastricht, 45; - Ven, D.J. van der, 1968, Asselt aan de Maas, Kerk en Kasteel, boerenheem en volksleven in een Limburgse Heerlijkheid, Eindhoven, 139-146; - Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 24 en 102;

Coördinaten
Coordinaten: 51°13'55.40'N,  6° 1'31.57'O
Kaartblad: 58D , x: 199,50, y: 360,45, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 34965
 OMSCHRIJVING UIT ODB: Omschrijving De Ouborg, overblijfsel van een bakstenen achthoekige donjon, XIII, waarvan de benedenruimte overwelfd is geweest. Voorts enig aansluitend muurwerk. Resten van vroegere grachten. In de grond belangrijke fundamenten.

Bescherming terrein
Status:  (terrein met zeer hoge archeologische waarde)

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Op het kasteel met bijbehorende kasteelterrein is van toepassing het in 2007 binnen de gemeente Roermond definitief geworden bestemmingsplan "Buitengebied Swalmen" met bijbehorende plankaart 1, blad 1. )
Bestemming:  (Bebost natuurgebied)

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: juni 2012

Overig onderzoek
- Twee opgravingskampen zomer 1962 van de Nederlandse Jeugd Bond ter bestudering van de Geschiedenis onder leiding van prof. dr. J.G.N. Renaud en A. van Pernis.

Geomorfologische codering
2R7: Beekdalbodem met meanderruggen en geulen

Bodemkundige codering
vWz: Moerige eerdgronden met een moerige bovengrond op zand