Ypelaar (Groot) / IJpelaar
BASISREGISTRATIE [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Ypelaar (Groot) / IJpelaar
Ypelaar (Groot) / IJpelaar
Locatie
Adres: Beukenlaan 2, 4834 CR
Breda
Gemeente Breda
Provincie Noord-Brabant
De plaats waar het voormalig kasteel Ypelaer zich bevond, ligt pal achter de huidige kunstacademie Sint-Joost, tussen de Seminarieweg en de Flodderdreef, ten zuiden van de Beukenlaan. Het gebied, de Landschappelijke Driehoek, bevindt zich ten oosten van Breda, ten noordwesten van het dorp Bavel. De hier gegeven coördinaten zijn gebaseerd op Archis waarnemingsnummer 415599.
Adres: Beukenlaan 2, 4834 CR
Breda
Gemeente Breda
Provincie Noord-Brabant
De plaats waar het voormalig kasteel Ypelaer zich bevond, ligt pal achter de huidige kunstacademie Sint-Joost, tussen de Seminarieweg en de Flodderdreef, ten zuiden van de Beukenlaan. Het gebied, de Landschappelijke Driehoek, bevindt zich ten oosten van Breda, ten noordwesten van het dorp Bavel. De hier gegeven coördinaten zijn gebaseerd op Archis waarnemingsnummer 415599.
Typologie
Onbekend (zie Bouwgeschiedenis).
Onbekend (zie Bouwgeschiedenis).
Etymologie
...
...
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 2008
Het terrein van het voormalige kasteel De Ypelaer is gedeeltelijk overbouwd door de het gebouw van de Kunstacademie St. Joost.
Laatst bijgewerkt: 2008
Het terrein van het voormalige kasteel De Ypelaer is gedeeltelijk overbouwd door de het gebouw van de Kunstacademie St. Joost.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Tegenwoordig is het kasteel volledig verdwenen en resteren enkel nog de bijbehorende gebouwen. Archeologen van RAAP hebben in maart 2008, in opdracht van het gemeentelijk Bureau Cultureel Erfgoed, getracht de eventueel aanwezige fundamenten en grachten van Kasteel Ypelaer in kaart te brengen aan de hand van non-destructief bodemonderzoek. Omdat de resultaten van dit onderzoek nog niet zijn gepubliceerd, kan niets worden gezegd in hoeverre er middeleeuwse resten van het voormalig kasteelterrein aanwezig zijn. Het terrein, dat door de Gemeente Breda een zeer hoge waardering is toegekend (CHW-code: S199), is gedeeltelijk overbouwd door het gebouw van de Kunstacademie St. Joost. Het kasteel blijkt (na onderzoek door RAAP in 2008) in een, relatief gezien, lagergelegen deel van dit terrein te zijn aangelegd. Het maaiveld ter plaatse van het kasteelterrein ligt zo’n 65 cm lager dan het gebied ten zuidoosten daarvan. De omvang van het kasteeleiland bedroeg circa 20 bij 30 m. Op basis van het onderzoeken kon geen gedetailleerde informatie verkregen worden over het grondplan van het kasteel.
Met behulp van het grondradaronderzoek werd wel in de zuidwesthoek van het kasteeleiland een min of meer rechthoekige zone van circa 12,5 bij 12,5 m met een over het algemeen hoge reflectie zichtbaar. Deze zone markeert mogelijk (grotendeels) de locatie van het laat-middeleeuwse kasteel.
Aangezien een deel van de gracht van het kasteel nog ongestoord is (in enkele boringen is op de bodem van de gracht een veenlaag aangetroffen), is de verwachting dat hier nog goed geconserveerde archeologische resten aanwezig zullen zijn.
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Tegenwoordig is het kasteel volledig verdwenen en resteren enkel nog de bijbehorende gebouwen. Archeologen van RAAP hebben in maart 2008, in opdracht van het gemeentelijk Bureau Cultureel Erfgoed, getracht de eventueel aanwezige fundamenten en grachten van Kasteel Ypelaer in kaart te brengen aan de hand van non-destructief bodemonderzoek. Omdat de resultaten van dit onderzoek nog niet zijn gepubliceerd, kan niets worden gezegd in hoeverre er middeleeuwse resten van het voormalig kasteelterrein aanwezig zijn. Het terrein, dat door de Gemeente Breda een zeer hoge waardering is toegekend (CHW-code: S199), is gedeeltelijk overbouwd door het gebouw van de Kunstacademie St. Joost. Het kasteel blijkt (na onderzoek door RAAP in 2008) in een, relatief gezien, lagergelegen deel van dit terrein te zijn aangelegd. Het maaiveld ter plaatse van het kasteelterrein ligt zo’n 65 cm lager dan het gebied ten zuidoosten daarvan. De omvang van het kasteeleiland bedroeg circa 20 bij 30 m. Op basis van het onderzoeken kon geen gedetailleerde informatie verkregen worden over het grondplan van het kasteel.
Met behulp van het grondradaronderzoek werd wel in de zuidwesthoek van het kasteeleiland een min of meer rechthoekige zone van circa 12,5 bij 12,5 m met een over het algemeen hoge reflectie zichtbaar. Deze zone markeert mogelijk (grotendeels) de locatie van het laat-middeleeuwse kasteel.
Aangezien een deel van de gracht van het kasteel nog ongestoord is (in enkele boringen is op de bodem van de gracht een veenlaag aangetroffen), is de verwachting dat hier nog goed geconserveerde archeologische resten aanwezig zullen zijn.
Afmetingen
...
...
Oudste vermelding
Datum: 1280
Bron: Oorkonde
[vd Wielen]
Datum: 1280
Bron: Oorkonde
[vd Wielen]
Bezitsgeschiedenis
In 1280 was Arnoud van Leuven, heer van Breda eigenaar van het goed De Ypelaar. In 1347 was Peter van Ypelaar waarschijnlijk eigenaar van het huis. Rond 1400 was Jan van Campen beleend met het goed, dat hij ongeveer dertig jaar in bezit zou houden. Via het huwelijk van zijn dochter Elizabeth kwam het goed in 1418 in handen van het geslacht Van Nispen. Zij hielden het in bezit tot 1557. Rond 1560 werd het kasteel verkocht aan Antwerpenaar François Schot; en tussen 1565 en 1648 behoorde het toe aan de familie Van Dalem uit Tholen. In 1660 kwam het huis in handen van jonker Sebastiaan van Ypelaar, die naar het huis genoemd had. In 1680 behoorde het goed aan Thomas Walraven van Arkel en in 1694 werd Don Manuel de Fonseca uit Brussel eigenaar. Rond 1790 was Isaäc del Court eigenaar, en rond 1810 was dat Willem Wagenmakers. Tussen 1820 en 1828 was Emmanuel Collier uit Amsterdam eigenaar; en vanaf 1830 was het huis bezit van Willem van Houten uit Rotterdam. De laatste particuliere bezitters waren Bonaventura Havermans en zijn zuster Anna. Zij hielden het huis van 1835 tot 1858 in hun bezit. Anna vermaakte het huis in 1858 aan de bisschop van Breda. Vanaf 1878 was het Groot Seminarie in het huis gevestigd [Van der Wielen].
In 1280 was Arnoud van Leuven, heer van Breda eigenaar van het goed De Ypelaar. In 1347 was Peter van Ypelaar waarschijnlijk eigenaar van het huis. Rond 1400 was Jan van Campen beleend met het goed, dat hij ongeveer dertig jaar in bezit zou houden. Via het huwelijk van zijn dochter Elizabeth kwam het goed in 1418 in handen van het geslacht Van Nispen. Zij hielden het in bezit tot 1557. Rond 1560 werd het kasteel verkocht aan Antwerpenaar François Schot; en tussen 1565 en 1648 behoorde het toe aan de familie Van Dalem uit Tholen. In 1660 kwam het huis in handen van jonker Sebastiaan van Ypelaar, die naar het huis genoemd had. In 1680 behoorde het goed aan Thomas Walraven van Arkel en in 1694 werd Don Manuel de Fonseca uit Brussel eigenaar. Rond 1790 was Isaäc del Court eigenaar, en rond 1810 was dat Willem Wagenmakers. Tussen 1820 en 1828 was Emmanuel Collier uit Amsterdam eigenaar; en vanaf 1830 was het huis bezit van Willem van Houten uit Rotterdam. De laatste particuliere bezitters waren Bonaventura Havermans en zijn zuster Anna. Zij hielden het huis van 1835 tot 1858 in hun bezit. Anna vermaakte het huis in 1858 aan de bisschop van Breda. Vanaf 1878 was het Groot Seminarie in het huis gevestigd [Van der Wielen].
Historische betekenis
Het huis is voornamelijk van belang voor de kerkelijke geschiedenis van de streek [Van der Wielen].
Het huis is voornamelijk van belang voor de kerkelijke geschiedenis van de streek [Van der Wielen].
Bouwgeschiedenis
Over het middeleeuwse Huis de Ypelaer is niets bekend. Het toponiem komt voor het eerst voor in 1280, zonder dat duidelijk is of er toen reeds een kasteel stond. In 1566 werd dit bouwwerk vervangen door het waarschijnlijk omgrachte huis dat zichtbaar is op een aquarel van Paul van Liender uit 1787. Hierop wordt het huis weergegeven als een vrij eenvoudig gebouw van twee tegen elkaar geplaatste vleugels van verschillende hoogtes met tuitgevels en een traptoren (bijlage I).
Dit gebouw werd in het begin van de 19de eeuw gesloopt, waarna omstreeks 1829 op dezelfde plaats een nieuw herenhuis is gebouwd. Dit is waarschijnlijk het bouwvolume dat zichtbaar is op de kadastrale minuut. Hierop is een omgracht rechthoekige bouwvolume zichtbaar (waarvan aannemelijk is dat het gaat om het in 1829 opgeworpen herenhuis huis, dat de opvolger van het oudste ‘kasteel’ heeft vervangen) dat gecentreerd is gelegen binnen een groter eveneens omgracht terrein met daarop meerdere bijgebouwen. Echter kan op basis van deze gegevens niet worden vastgesteld hoe het oudste middeleeuwse object eruit moet hebben gezien.
Op de kadastrale minuut (Ginneken en Bavel, sectie K blad 01) is er sprake van een omgracht terrein waarbinnen zich een eveneens omgracht rechthoekig bouwvolume bevindt. Het gaat hier zeer waarschijnlijk om het net opgeworpen herenhuis uit 1829, dat de opvolger van de oudste bebouwing vervangen heeft. Op het terrein bevinden zich vijf bouwvolumes waarvan het U-vormige bouwblok als koetshuis wordt aangemerkt. De ingang tot het herenhuis heeft oorspronkelijk aan de noordzijde gezeten, maar met de (aan de hand van de situatie op de kadastrale minuut aan te nemen) demping van de zuidelijke gracht is het mogelijk dat men uit praktisch oogpunt een nieuwe ingang heeft gemaakt die uitkomt op het erf met de bijgebouwen. [A-rubriek vd Wielen, B-rubriek Jurriaan]
Over het middeleeuwse Huis de Ypelaer is niets bekend. Het toponiem komt voor het eerst voor in 1280, zonder dat duidelijk is of er toen reeds een kasteel stond. In 1566 werd dit bouwwerk vervangen door het waarschijnlijk omgrachte huis dat zichtbaar is op een aquarel van Paul van Liender uit 1787. Hierop wordt het huis weergegeven als een vrij eenvoudig gebouw van twee tegen elkaar geplaatste vleugels van verschillende hoogtes met tuitgevels en een traptoren (bijlage I).
Dit gebouw werd in het begin van de 19de eeuw gesloopt, waarna omstreeks 1829 op dezelfde plaats een nieuw herenhuis is gebouwd. Dit is waarschijnlijk het bouwvolume dat zichtbaar is op de kadastrale minuut. Hierop is een omgracht rechthoekige bouwvolume zichtbaar (waarvan aannemelijk is dat het gaat om het in 1829 opgeworpen herenhuis huis, dat de opvolger van het oudste ‘kasteel’ heeft vervangen) dat gecentreerd is gelegen binnen een groter eveneens omgracht terrein met daarop meerdere bijgebouwen. Echter kan op basis van deze gegevens niet worden vastgesteld hoe het oudste middeleeuwse object eruit moet hebben gezien.
Op de kadastrale minuut (Ginneken en Bavel, sectie K blad 01) is er sprake van een omgracht terrein waarbinnen zich een eveneens omgracht rechthoekig bouwvolume bevindt. Het gaat hier zeer waarschijnlijk om het net opgeworpen herenhuis uit 1829, dat de opvolger van de oudste bebouwing vervangen heeft. Op het terrein bevinden zich vijf bouwvolumes waarvan het U-vormige bouwblok als koetshuis wordt aangemerkt. De ingang tot het herenhuis heeft oorspronkelijk aan de noordzijde gezeten, maar met de (aan de hand van de situatie op de kadastrale minuut aan te nemen) demping van de zuidelijke gracht is het mogelijk dat men uit praktisch oogpunt een nieuwe ingang heeft gemaakt die uitkomt op het erf met de bijgebouwen. [A-rubriek vd Wielen, B-rubriek Jurriaan]
Afbeeldingen
- aquarel, 1787, Huis te Ypelaer te Bavel, door Paul van Liender, Prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap ’s Hertogenbosch(van Boven 1982, 43).
- Kadastrale minuut, 1827, Gemeente Ginneken en Bavel, Noord Brabant. Sectie K, blad 1, 172 (http://watwaswaar.nl/#SO-JE-7-ed-1v-1-2rrs-1Iae---1Eq, geraadpleegd op 03-03-2011).
- Google Earth foto, 2011, locatie Groot Ypelaar (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).
- aquarel, 1787, Huis te Ypelaer te Bavel, door Paul van Liender, Prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap ’s Hertogenbosch(van Boven 1982, 43).
- Kadastrale minuut, 1827, Gemeente Ginneken en Bavel, Noord Brabant. Sectie K, blad 1, 172 (http://watwaswaar.nl/#SO-JE-7-ed-1v-1-2rrs-1Iae---1Eq, geraadpleegd op 03-03-2011).
- Google Earth foto, 2011, locatie Groot Ypelaar (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).
Bronnen
N.v.t.
N.v.t.
Literatuur
- Aa, A.J. van der, 1839, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, deel VI, 76.
- Boven, M.M.A. van, 1982, Kastelen in Brabant, ’s Hertogenbosch, 43.
- Brekelmans, F.A., 1961, De kleine Ypelaer, in: Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda “De Oranjeboom” XIV, 50-56.
- Goor, T.E., 1744, Beschrijving der stad en lande van Breda, ’s Gravenhage, 371.
- Kalf, J., 1912, De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Noord-Brabant. De monumenten in de voormalige Baronie van Breda, Utrecht, 256.
- Leenders, K.A.H.W., 2006, Cultuurhistorische Landschapsinventarisatie Gemeente Breda, Breda, 165.
- Wolf, H.J., 1969, Het Kasteel van Breda en de Koninklijke Militaire Academie. Geschiedkundig overzicht, Breda, 84-85.
- Zie ook: Voorontwerp bestemmingsplan Landschappelijke Driehoek (document van de gemeente Breda), te raadplegen op: http://gis.breda.nl/bestemmingsplan/landschappelijkeDriehoek/Toelichting_en_Voorschriften_Landschappelijke_Driehoek.pdf (23-04-2008).
- Aa, A.J. van der, 1839, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, deel VI, 76.
- Boven, M.M.A. van, 1982, Kastelen in Brabant, ’s Hertogenbosch, 43.
- Brekelmans, F.A., 1961, De kleine Ypelaer, in: Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda “De Oranjeboom” XIV, 50-56.
- Goor, T.E., 1744, Beschrijving der stad en lande van Breda, ’s Gravenhage, 371.
- Kalf, J., 1912, De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Noord-Brabant. De monumenten in de voormalige Baronie van Breda, Utrecht, 256.
- Leenders, K.A.H.W., 2006, Cultuurhistorische Landschapsinventarisatie Gemeente Breda, Breda, 165.
- Wolf, H.J., 1969, Het Kasteel van Breda en de Koninklijke Militaire Academie. Geschiedkundig overzicht, Breda, 84-85.
- Zie ook: Voorontwerp bestemmingsplan Landschappelijke Driehoek (document van de gemeente Breda), te raadplegen op: http://gis.breda.nl/bestemmingsplan/landschappelijkeDriehoek/Toelichting_en_Voorschriften_Landschappelijke_Driehoek.pdf (23-04-2008).
Documentatie
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming: (Onderwijsgebied)
Bestemmingsplan: J
Bestemming: (Onderwijsgebied)
Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / J.J.A. Pennartz
Beschrijving gemaakt: 03-03-2004 / 23-04-2008
Auteur: P.J. van der Wielen / J.J.A. Pennartz
Beschrijving gemaakt: 03-03-2004 / 23-04-2008
Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Overig onderzoek
Geomorfologische codering
2M20a, Terrasafzettingsvlakte bedekt met dekzand
2M20a, Terrasafzettingsvlakte bedekt met dekzand
Bodemkundige codering
cHn21-VI, Laarpodzolgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand
cHn21-VI, Laarpodzolgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.