Object
Nobelaer / Bruininkhuizen

Locatie
Adres: Bruininkhuizen 4. 4875 AG
Etten-Leur
Gemeente Etten-Leur
Provincie Noord-Brabant

In het centrum van Etten-Leur, vlakbij de Markt en de weg naar Hoeven, ligt café Het Koetshuis, het enige restant van kasteel de Nobelaer. Het woonhuis Dreef 26 is gebouwd op de plaats waar vroeger de gracht liep, en waar eens de voorzaal van het kasteel was.

Typologie

De typologie is onbekend.

Etymologie
Het huis werd genoemd naar de familie die het huis eens bewoonde [Van der Wielen].

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 10-02-2004

Van het kasteel is niets meer zichtbaar, behalve het 17e-eeuwse koetshuis, dat in gebruik is als café. Op het terrein werd een moderne woonwijk gebouwd [Van der Wielen].

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Bovengronds resteert van het kasteel enkel nog het 17e-eeuwse koetshuis. De funderingen van het middeleeuwse kasteel zitten voor het grootste gedeelte nog in de grond; zo'n 1,60 m onder het wegdek. Het betreft hier de oudste funderingen, namelijk die van de oude hofstede. Het voormalige bijgebouw is een Rijksmonument.

Afmetingen
De hoofdburcht mat 28,5 x 25,8 meter [Van der Wielen].

Oudste vermelding
Datum: 1599
Bron: GAEL, O.A.nr. 333, Pondboek 1599, onder 'die van buyten'

"'een huysinge mette hove'"

'een huysinge mette hove int dorp, 5 buijnder en 2 gemeten'; als eigenaar staat vermeld Hendrik van Etten, schout van Roosendaal [Van der Wielen].

Bezitsgeschiedenis
De vrije hofstede die ten noordwesten van de kerk lag was in het bezit van de adellijke familie Van Berchem. Via huwelijk en vereving kwam het huis uiteindelijk in handen van het eveneens adellijke geslacht Van Etten. In 1599 was Hendrik van Etten eigenaar van het goed. In 1630 verkocht Christoffel van Etten het goed aan jonker Cornelis de Nobelaer, heer van Burgst en Grijsoirt. Via vererving en huwelijk belandt het huis aan het begin van de achttiende eeuw aan Jan Jacob van Bruninghausen. In 1776 was Johanna Florentina van Campen, weduwe van Theodorus Christophorus Diert, eigenaresse van De Nobelaer. In 1813 kwam het huis in handen van baron Jean Gerard Diert van Kerkwerve. In 1863 verkocht baron Jean Marie Ghislaine Osy het gehele grondgebied aan Cornelis Bartels, landbouwer. In 1931 werd het grondgebied openbaar verkocht aan Marinus Cornelis Luijkx, tuinder. Het goed werd in 1964 onteigend door de gemeente Etten-Leur t.b.v. een uitbreidingsplan. Het koetshuis kwam in 1968 in handen van bierbrouwerij 'De Drie Hoefijzers' [Van der Wielen].

Bouwgeschiedenis
Voor 1500 stond er op deze plaats een oude hofstad. Nog voor 1665 werd de oude hofstede verbouwd tot een statig landhuis. Tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog werden er troepen gelegerd op het huis, dat daardoor zeker schade opliep. Er brak brand uit in de eetkamer en benedensalet, en ook de keuken liep zware schade op. Later werd de schade hersteld, maar het huis raakte spoedig weer in verval. Voor 1827 werd het gesloopt [Van der Wielen].

Afbeeldingen
- Bruininhuizen, pentekening, 1729, C. Pronk, 's-Hertogenbosch, Noordbrabants Museum- Bruininkhuysen, pentekening, 1729, C.Pronk- Reconstructieschets, tekening, 1983, A. Buckens, Etten-Leur. (Buckens 1983, 10,31). Let wel: het gaat hier om het object zoals dat zich na de verbouwing in het midden van de 17de eeuw (nog voor 1665) vertoonde. - Kadastrale minuut, 1827, Gemeente Etten en Leur, Noord Brabant. Sectie L, blad 1, nr. 23 (http://watwaswaar.nl/#Qi-J6-7-ed-1v-1-2h9M-1Hv6---8s, geraadpleegd op 10-03-2011).- Google Earth foto, 2011, locatie Nobelaar (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
http://www.koetshuisettenleur.nl/historie.htm

Literatuur
- Aa., van der, A. J., 1839, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, dl. 8, 251.- Boven, van, M.M.A., 1982, Kastelen in Brabant. Van burcht tot landhuis, ’s-Hertogenbosch, 56.- Buckens, T., 1983, Kastelen in Etten-Leur. Huis de Nobelaer, Stichting Heemkundekring 'Jan uten Houte' (d’ Huskes).- Kalf, J. 1912, De monumenten van geschiedenis en kunst. De monumenten in de voormalige Baronie van Breda, Utrecht, 229-230.- Kolman, C., B. Olde Meierink, R. Stenvert, 1997, Monumenten in Nederland Noord-Brabant, Zeist/Zwolle, 158.

Documentatie
N.v.t.

Bescherming gebouw
Status:  (voormalig bijgebouw)

Monumentnummer: 15386
 ODB Beschrijving (www.kich.nl): 'Bijgebouw van het voormalig huis "De Nobelaer". Tot drie woningen verbouwd koetshuis (en stal). "De Nobelaer" was een omgracht adellijk huis met neerhof, in de tweede helft van de XVIIe eeuw door Justus de Nobelaer vernieuwd, in de XIXe eeuw gesloopt, op dit bijgebouw na, dat ten dele staat afgebeeld op een tekening van F. Verrijk uit 1790. Ter weerszijden van de grote inrijpoort bevonden zich grote rechthoekige blindnissen onder strekken van rode baksteen, nissen die thans deels dichtbezet zij, deels oversneden worden door later uitgebroken venster'.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / J.J.A. Pennartz
Beschrijving gemaakt: 10-02-2004 / 17-11-2008

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|h Bebouwing