Object
Asten / Aastein

Locatie
Adres: Kasteellaan 8-10, 5725 AD
Heusden
Gemeente Asten
Provincie Noord-Brabant

De ruïne van kasteel Asten ligt 500 meter ten zuiden van de bebouwde kom van Asten, langs de Kasteellaan.

Typologie
 (Mogelijk)
 (later)
[Van der Wielen].

Etymologie
Het huis werd genoemd naar de plaats waarbij het gebouwd werd [Van der Wielen].

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 31-01-2004

Huidige functie:

Het huidige huis is een ruïne. Het bestaat uit een gebouw van twee bouwlagen op een rechthoekig grondvlak. De vier muren staan nog grotendeels overeind. Ook de schoorstenen zijn nog intact. Het dak is geheel verdwenen. De voorgevel bevat een galerij met rondbogen waarin speklagen zijn verwerkt. Voor het huis liggen nog de ruïnes van de zogenaamde heksenkamer. Het gebouw ligt op een eiland, vanaf de voorburcht te bereiken via een houten loopbrug. Voor het huis loopt een stenen trap af naar de gracht. Huis en voorburcht zijn onderdeel van een vogelreservaat [Van der Wielen].

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Op het omgrachte terrein staat de ruïne van het kasteel van Asten. De gracht is nog geheel intact en de voorburcht is gerestaureerd. Het oorspronkelijk 16e-eeuwse gebouw, waarvan de ruïne in 1938-1941 gedeeltelijk gerestaureerd werd, is in 1944 geheel uitgebrand en wederom een ruïne geworden, vandaar dat zowel 'ruine' als 'muurresten deels opgenomen in later muurwerk' van toepassing is op dit object. Het is een Rijksmonument bestaande uit 3 onderdelen. Het AMK terrein is niet archeologsch beschermd.

Afmetingen
De hoofdburcht meer 25 x 26 meter [Van der Wielen].

Oudste vermelding
Datum: 1389
Bron: L.B. Wevers, Castellogica III

In 1389 is er sprake van een 'mansio te Asten', wat waarschijnlijk duidt op de hoeve van Ricout de Cock, die Gerard van Berkel toen erfde. In 1399 is er echter sprake van 't Huys tot Asten', welk waarschijnlijk door Gerard van Berkel gebouwd werd [Van der Wielen].

Bezitsgeschiedenis
In 1362 werd Pieter Couterel door de hertog van Brabant beleend met de hoge en lage heerlijkheid Asten. In 1366 werd Hendrik van Cuijk, heer van Hoogstraten, Brecht en Zundert met de heerlijkheid beleend. In 1380 moest Jan van Cuijk de heerlijkheid verkopen aan Gerard van Berkel en Ricout de Cock. Na de dood van Ricout werd Gerard eigenaar en hij bouwde het kasteel nabij de boerderij van wijlen Ricout. In 1470 werd Peter de Boisiea als eigenaar genoemd; maar deze verkocht de heerlijkheid aan Berthout Back uit Tilburg, die in 1477 met de heerlijkheid werd beleend. Jan Back behield het huis tot 1508. Na hem kwam Wolfert van Brederode, en in 1603 werd jonkheer Bernard van Merode als heer van Asten genoemd. In 1640 werd Johan de Salm, luitenant-kolonel in het Spaanse leger met de heerlijkheid beleend. Everard van Doerne is de volgende eigenaar. In 1725 was Johan Christiaan de Beloen heer van Asten, die in 1760 heerlijkheid en kasteel verkocht aan Pieter Valkenier. Daarna volgden de diverse speculanten elkaar op, waardoor het huis vaak leegstond. Willem Guljé uit Oirschot kocht in 1836 het kasteel met bijbehorende gronden. Via vererving kwam het huis in handen van baron Clemens van Hövell tot Westerflier, die in 1935 met de herbouw begon. Na de oorlog kreeg hij de financiering voor de herbouw niet rond en zodoende bleef het huis een ruïne. Diens zoon woonde tot aan zijn dood in 1981 in de verbouwde kasteelhoeve. In 1984 werd de hoeve rechts van de poorttoren verkocht en de rest kwam in bezit van de Stichting Wederopbouw Kasteel Asten [Van der Wielen].

Historische betekenis
Het huis was de residentie van de heren van Asten [Van der Wielen].

Bouwgeschiedenis
Het kasteel werd waarschijnlijk tussen 1389 en 1399 gebouwd bij een omgrachte boerderij. Mogelijk was de eerste versterking op die plaats een vierkante woontoren. Rond 1430 werd deze toren mogelijk uitgebreid tot een vrijwel vierkant kasteel van drie vleugels rond een binnenplein, dat werd afgesloten met een muur. In het begin van de zeventiende eeuw werd het huis ingrijpend verbouwd in renaissancestijl. Sommige vleugels werden opgehoogd, er kwamen een galerij, een vierkante poorttoren, een traptoren, een tweede gracht, voorburcht, ophaalbrug en oprijlaan. Eind zeventiende eeuw werd de entree verplaatst en de westelijke vleugel gesloopt. Daarna raakte het zaakje in verval, tot in 1935 de toenmalige eigenaar opdracht gaf het huis te restaureren. De Tweede Wereldoorlog stak een spaak in het wiel en op 5 oktober 1944 brandde het kasteel dankzij krijgshandelingen af. Het kasteel zelf werd niet meer opgebouwd. De voorburcht werd wel gerestaureerd en er werd een begin gemaakt met de consolidatie van het hoofdgebouw. Er liggen inmiddels plannen klaar om een gedeelte zelfs te restaureren. [vd Wielen]

Afbeeldingen
- Kasteel Asten, lijncliche, J. Rooyakkers, Tilburg, KUB A 46/ 20.11 (10) [Van der Wielen].- Huys te Asten in Peelland, aquarel, anoniem, Tilburg, KUB A 46/ 20.11 (1) [Van der Wielen].- 't Huys te Asten, ets, 1738, J. de Beyer/H. Spilman, Tilburg, KUB A 46/ 20.11 (2) [Van der Wielen].- Kasteel Asten, aquarel, 1879, anoniem, Tilburg, KUB A 46/ 20.11 (6) [Van der Wielen].- Gravure, omstreeks 1680, Prospectus Castelli Asten, door H. Causé, Tilburg, KUB A 46/72.1 (4) (Becx 1999, 22).- Gewassen pentekening, 1738, Huis te Asten, door J. de Beijer (Romers 1991, nr. 1171).- Gewassen pentekening, 18e eeuw, Het kasteel van Asten, door Andries Schoemaker (van Boven 1982, 33).- Kadastrale minuut, 1811-1832, Asten, Noord Brabant. Sectie E, blad 3, 800.(http://watwaswaar.nl/#bo-Eq-7-ed-1v-1-----aO, geraadpleegd door 19-10-2011).- Tekening, 1994?, gereconstrueerde plattegrond van het kasteel, door Leo Wevers (Maas red. 1994, 46).- tekening, 1994?, reconstructietekening van de kasteelsituatie omstreeks 1430 in vogelvlucht, door Leo Wevers (Maas red. 1994, 48).- Google Earth foto, 2011, locatie Asten / Aastein ( Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Aa., van der, A. J., 1839, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, dl. 1, 376.- Becx, E., et al., 1999, Kastelengids van Noord-Brabant, Utrecht, 21-23.- Boven, M.M.A. van, 1982, Kastelen in Brabant. ‘Van Burcht tot Landhuis’, ’s-Hertogenbosch, 33, 42, 145.- Janssen, H.L., W. van Leeuwen, 1996, 1000 Jaar Kastelen in Nederland, 101, 238.- Kolman, C., B. Olde Meierink, R. Stenvert, 1997, Monumenten in Nederland Noord-Brabant, Zeist/Zwolle, 63.- Maas, T. red., 1994, Geschiedenis van de heerlijkheid Asten, Asten.- Oirschot, A. Van, 1981, Middeleeuwse kastelen van Noord-Brabant. Hun bewoners en bewogen geschiedenis, Rijswijk, 198-204.- Romers, H., 1991, Achttiende eeuwse gezichten van stede, dorpen en huizen naar het leven getekend door J. de Beijer, deel VI, Noord-Brabant en Limburg, Alphen aan den Rijn, nr. 1171.- Schulte, A.G. red., 1997, Ruïnes in Nederland, Zwolle, 219-221.- Wevers, L.B., 1994, 'Kasteel Asten, Enige Bouwhistorische Aantekeningen bij het Vijftiende-eeuwse Kasteel' in: Castellogica dl. III, 124-134.- NN, 1977, In het voetspoor van Andries Schoemaker. Een tocht langs Brabantse kastelen in de 18e eeuw, 's-Hertogenbosch, 21-22.

Documentatie
Documentatiecentrum NKS, documentatiemap 'Asten'.

Coördinaten
Coordinaten: 51°23'27.96''N, 5°45'6.15''O
Kaartblad: 52C , x: 180.360, y: 378.050, precisie 3

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 526700
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): 'ComplexgegevensComplexnummer : 526700Complexnaam : AstenStatus : BeschermdAanwijzingsbesluit : 29-08-2005Inschrijving register : 07-11-2005Kadaster deel/nr : 40435/147ComplexomschrijvingOmschrijving van het complex De aan de zuidzijde net buiten de bebouwde kom van Asten gelegen HISTORISCHE BUITENPLAATS ASTEN, die in structuur en detail deels bewaard is gebleven, omvat de volgende onderdelen: KASTEELRUÏNE (1), HISTORISCHE AANLEG (2) en BEBOUWING OP DE VOORBURCHT (3). De buitenplaats vindt zijn oorsprong in uitgestrekte landerijen, die in de middeleeuwen kerkelijk bezit waren, maar waarvan de heerlijke rechten in de loop van de 14e eeuw in wereldlijke handen waren overgegaan. De plaats in het dal van de Aa was vermoedelijk van belang als halteplaats voor de doorvoer over land van goederen naar Maastricht, bestemd voor het kapittel van Maastricht in tijden dat de Maas niet bevaarbaar was. De heerlijkheid omvatte een gebied dat ongeveer samenviel met de grenzen van de huidige gemeente Asten. De eerst vermelding van "t Huys tot Asten" dateert uit 1399, toen het als verdedigbaar centrum in gebruik genomen werd door Gerard van Berkel, die daarvóór, omstreeks 1395, een uitgebouwde hoeve had gekozen als bestuurscentrum voor het beheer van de omliggende landerijen. Het tot de jaren 1930 eerst tot ruïne vervallen, toen gedeeltelijk herstelde, maar in de tweede wereldoorlog verwoeste, ruïneuze, huis is gelegen op een dubbel omgracht kasteelterrein. Een bakstenen brug verbindt het huiseiland met de tussen de grachten gelegen voorburcht, waarop zich een U-vormige bebouwing bevindt. Een door bomen omzoomde oprijlaan verbindt de weg van Asten naar Heusden met een in het midden van de bebouwing van de voorburcht opgenomen poorttoren die toegang geeft tot de binnenplaats van de voorburcht. Aan de noordzijde wordt de buitenplaats begrensd door de loop van de Voordeldonkse Broekloop, die zich ter plaatse om het terrein heen slingert. Aan de zuid- en westzijde bevinden zicht rechthoekig aangelegde bospercelen, die aansluiten bij de aanleg van het kasteelterrein. De historische wegenstructuur op de buitenplaats is nog goed herkenbaar; de aanwezigheid van bomenrijen draagt daar in belangrijke mate aan bij. Waardering De HISTORISCHE BUITENPLAATS ASTEN is van algemeen belang: - vanwege de ouderdom; - vanwege de goed bewaard gebleven karakteristiek van een versterkt huis met omliggende hoofdstructuur; - vanwege de landschappelijk-visuele silhouetwerking'.

Monumentnummer: 526699
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): 'Omschrijving onderdeel 1: KASTEELRUÏNE. Het kasteel besloeg in oorsprong een rechthoekige oppervlakte 25 x 26 m, waarvan drie zijden waren bebouwd en bevatte een versterkt deel en een woongedeelte. De toegang was in de zuidoostelijke hoek gesitueerd, gemarkeerd door een rechthoekige toren met op de hoek een ronde toren ter bescherming van de ingang. Omstreeks 1700, toen de westvleugel reeds was verdwenen, werd het gemoderniseerd en heeft de hoofdvorm van twee haakse vleugels sedertdien geen ingrijpende verandering ondergaan. Vanaf circa 1860 stond het kasteel leeg en zette het verval in: tussen 1890 en 1910 verdween de noordvleugel en driekwart van de oostvleugel. Alleen de traptoren en de kelders bleven behouden. In de huidige ruïne is het oorspronkelijke veertiende-eeuwse grondplan nog goed herkenbaar aanwezig, evenals resten uit de bouwtijd, die zich deels onder het maaiveld bevinden. De noordvleugel met traptoren werd in 1935 hersteld dan wel gereconstrueerd, maar in 1944 weer door oorlogshandelingen grotendeels verwoest. Van die noordvleugel resteert thans een ruïne op rechthoekige plattegrond, aan de westzijde beëindigd door een trapgevel en aan de oostzijde door een puntgevel met schoorsteenkanaal. De travee met de trapgevel is een toevoeging uit 1935. Het bouwlichaam bestaat uit een twee bouwlagen hoog, vier vensterassen tellend noordelijke gedeelte, dat gedeeltelijk nog tot goothoogte aanwezig is. De ruimte wordt in de breedterichting verdeeld in drie gedeelten, elk afgescheiden door een scheidingsmuur bekroond door een schoorsteen. In het muurwerk zijn nissen aangebracht. De zuidzijde van de vleugel is, naar voorbeeld uit de zeventiende eeuw, over de gehele lengte uitgebouwd met een één bouwlaag hoge zijbeuk, die oorspronkelijk door een lessenaarsdak werd afgesloten. In die uitbouw bevindt zich de half ingebouwde, vierkante zeventiende-eeuwse traptoren, het enige bouwdeel dat uit die tijd tot op goothoogte bewaard is gebleven. De toren bevat aan de voorzijde een segmentboogfries op kraagsteentjes en wordt aan de bovenzijde afgesloten door een tandlijst. Aan de oostzijde van de traporten bevindt zich een met pannen gedekte galerij met een driedelige arcade. Het muurwerk en de arcaden, evenals gedeelten van de traptoren, bevatten de voor het kasteel zo karakteristieke speklagen. Het opgaand muurwerk met speklagen aan de oostzijde grenzend aan de noordvleugel is een restant van een in oorsprong veertiende-eeuwse, maar in 1600-1625 ingrijpend verbouwde en verhoogde oostvleugel. Verder naar het zuiden de funderingen van de vroeg zeventiende-eeuwse zuidoostelijke poorttoren ("heksentoren"), die de plaats innam van de veertiende-eeuwse ronde toren die de ingang van het kasteel beschermde. Naast de toren zijn gemetselde bruggenhoofden, die dienen als pijlers voor de latere houten toegangsbrug. In het midden van het kasteelterrein is een gemetselde waterput. Een negentiende-eeuws terras op de binnenplaats wordt met een hardstenen trap verbonden met het lagere terreingedeelte dat naar de gracht toe leidt. Waardering De KASTEELRUÏNE is van algemeen belang: - vanwege de ouderdom; - als karakteristiek versterkt centrum van een heerlijkheid'.

Monumentnummer: 526702
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): 'Omschrijving onderdeel 2: HISTORISCHE AANLEG. Het kasteelterrein wordt omsloten door een ellipsvormige buitengracht uit het begin van de 17de eeuw. Daarbinnen het kasteeleiland met centraal daarop het kasteel en omgeven door een cirkelvormige gracht. De begroeiing op het eiland kent geen aanleg meer en is verwilderd. Tussen de beide grachten is aan de oostzijde het terrein van de voorburcht, waarop een U-vormige bebouwing. De binnenoevers van de buitengracht zijn goeddeels als tuin in gebruik. De dubbele omgrachting dateert uit het eerste kwart van de vijftiende eeuw. De aanleg van het omringende terrein wordt gekenmerkt door een lanenstructuur, waterlopen, bospercelen met het dubbel omgrachte kasteelterrein als middelpunt. In het begin van de negentiende eeuw was er sprake van een "buytenhof", waarvan gedeelten in gebruik waren gegeven aan de pachters van de voorburcht, doch thans is daar weinig meer van terug te vinden. De onder een hoek van circa dertig graden op de poorttoren van de voorburcht aanlopende, door dubbele bomenrijen omgeven, oprijlaan, die een bruggetje over een aftakking van de Voordeldonkse Broekloop bevat, is ca 300 meter lang en vormt uit historisch oogpunt het meest in het oog springende onderdeel van het lanenstelsel. Bij de aansluiting op de weg Asten-Heusden bevinden zich twee driehoekige terreintjes, die vermoedelijk restanten bevatten van een toegangspartij. Ten zuiden van het kasteelterrein is een door waterlopen omgeven rechthoekig bosperceel dat in de negentiende eeuw heeft dienst gedaan als slingerbos, maar thans is verwilderd. Een wisselend aantal pachtboerderijen maakte in de loop der tijd deel uit van de heerlijkheid Asten. Geen van deze hoeven is echter bewaard gebleven. Een sluisje in het zuidoosten geeft via andere waterlopen de verbinding met de Voordeldonkse Broekloop. Waardering De HISTORISCHE AANLEG is van algemeen belang: - vanwege de nog goed herkenbare historische structuur van een op een agrarische functie gebaseerde heerlijkheid; - de ouderdom; - de functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats'.

Monumentnummer: 526704
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): 'Omschrijving onderdeel 3: BEBOUWING OP DE VOORBURCHT. De goed bewaard gebleven, één bouwlaag hoge, in baksteen opgetrokken U-vormige bebouwing dateert, evenals de buitengracht, uit het eerste kwart van de zeventiende eeuw en werd vroeger als hofstede aangeduid. Het voormalig agrarisch gebruik wordt bevestigd door het vóórkomen van de bebouwing en de historische benaming van de verschillende onderdelen. De langgerekte aaneengesloten bebouwing is, rondgaand van zuid naar noord: samengesteld uit de volgende naar oude functies benoemde onderdelen: In het zuidelijk deel een schop, een varkenskooi en een secreet, een brouwhuis en een schuur, een bedrijfsgedeelte, een voorstal en een keuken. In het tussenstuk: een opkamer, een stal, het poortgebouw en een opkamer. In het noordelijk gedeelte: een keuken, een voorstal, een bedrijfsgedeelte, een schaapskooi en een schop. Van de zuidelijke vleugel is het bovenste gedeelte van de kap met riet gedekt, daaronder met oud-hollandse pannen: het uiteinde is afgewolfd. Aan de zijde van de binnenplaats bevinden zich elf ramen, sommige met twintigruits verdeling, vijf rechte en vier getoogde deuren. Het middelste gedeelte, dat asymmetrisch door de hoger opgetrokken poorttoren in twee delen wordt verdeeld, is goeddeels met pannen gedekt en bevat aan de binnenzijde te rechter zijde twee twintigruits vensters, een klein raampje, een dubbele getoogde deur en een vierruits spaakvenster. Te linker zijde van de poort een groot twintigruits venster. Het met een ingesnoerde piramidespits bekroonde poortgebouw is hoger opgetrokken dan de overige bebouwing en bevat aan de bovenzijde een gemetselde tandlijst. Aan de binnenzijde boven de getoogde poortdoorgang een rechthoekige opening. Aan de buitenzijde een gemetseld boogfries met vijf bogen, een ruitvormige opening boven de poort en duivengaten. De noordelijke vleugel is met pannen gedekt en bezit aan de binnenzijde vier ramen, drie rechte en twee getoogde deuren, alsmede een dakkapel in het midden. De schaapskooi en de schop aan het uiteinde zijn vervangend door weinig aangepaste nieuwbouw. De gebouwen zijn thans voor het merendeel als woningen ingericht. Waardering De BEBOUWING OP DE VOORBURCHT is van belang: - als voorbeeld van goed bewaard gebleven bijgebouwen met een van oorsprong agrarische functie behorend bij een versterkt huis; - vanwege functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats; - vanwege de zeldzaamheidswaarde van de U-vormige grondslag van de bebouwing'.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / Maartje Verhoeckx
Beschrijving gemaakt: 31-01-2004 / 19-10-2011

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
1987-1990. 2006 - Booronderzoek door BAAC

Geomorfologische codering
3H11, Glooiing van beekdalzijde

Bodemkundige codering
EZg21-III, Lage enkeerdgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand