Object
Barbestein / Barbistein

Locatie
Adres: Kerkdreef, ong.
Heinkenszand
Gemeente Borsele
Provincie Zeeland

Voormalige ridderhofstede aan de noordzijde van de Dorpsstraat. Sinds 1834 wordt het terrein binnen de gracht in beslag genomen door de H. Blasiuskerk, met pastorie, kerkhof en bijbehorende gronden.

Typologie

Barbestein was een ridderhofstad.

Huidige situatie
De slotgracht van Barnestein is nog aanwezig. Daarbinnen bevinden zich de rooms-katholieke kerk en begraafplaats. Van de twee uitgangen van het oude slot zijn de hekposten nog aanwezig. De ene kwam uit op de Dorpsstraat, schuin tegenover het voormalige Watervliet; de andere, nu toegang tot de Gereformeerde Kerk, liep dwars door het park naar Clara's pad.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het terrein wordt in beslag genomen door de rooms-katholieke kerk met begraafplaats; de omringende gracht is nog aanwezig. Het terrein komt niet voor op de AMK. De ligging van het kasteel binnen de omgrachting is niet af te leiden uit de Kadastrale minuut, maar aangenomen mag worden dat deze plaats inmiddels overbouwd is.

Afmetingen
Onbekend.

Oudste vermelding
Datum: Onbekend
Bron: Onbekend

Onbekend

Bezitsgeschiedenis
De heren Van Schengen waren nauw betrokken bij de bedijkingen van Heinkenszand. Vermoedelijk verrees Barbestein in hun opdracht. Het kasteeltje bleef tot het begin van de zeventiende eeuw in hun bezit; de laatste van dit geslacht hier ten lande, Joos van Schengen, was echter omstreeks 1586 al om geloofs- en politieke redenen uitgeweken naar de Zuidelijke Nederlanden. Het slot Barbestein werd nadien verhuurd, o.a. aan Jacob Valcke (ca. 1540-1603), thesaurier-generaal van Zeeland. Vervolgens was de plaats in eigendom van Jhr. Cornelis van der Nisse en diens nazaten, en het geslacht Hurgronje (1708). Tijdens de Franse Tijd (1795-1813) werd het buiten eerst als kazerne en kruithuis gebruikt. De respectieve functies van ridderhofstede en buitenplaats eindigden definitief in 1805, toen de nieuwe 'Roomsche gemeente' Heinkenszand het gebouw kocht, dat vervolgens tot kerk werd ingericht.

Historische betekenis
De heren Van Schengen slaagden er nooit in, door te dringen tot de 'top' van de Zeeuwse adel. Het geslacht heette in 1270 nog Van der Goes en noemde zich later naar de stroomgeul de Schenge. Het vergrootte zijn gebied vooral door inpolderingen; van Floris V was het recht van 'opwas' verkregen in het gebied tussen de eilanden Borsele, Zuid-Beveland en Walcheren, in het stroomgebied van Zwake en Schenge. De rol van de Van Schengens was voornamelijk militair; ze worden genoemd als garnizoenscommandant van de Hollandse graaf en als (kaper)kapitein.

Bouwgeschiedenis
Het is niet bekend hoe het complex van Barbestein er oorspronkelijk uit heeft gezien. Bezitter jhr. Joos van Schengen was eind vijftiende eeuw gehuwd met Anna van Gistelles, die haar familiewapen - een gouden helm op een veld van azuur - in één van de ramen van het slot liet aanbrengen. Huurder Jacob Valcke liet omstreeks 1600 als windwijzer een valk op de toren aanbrengen. In de loop van de zeventiende eeuw werd het buiten door de respectieve eigenaren, met name Cornelis van der Nisse, verbouwd en verfraaid, zodat een door wallen omsloten, classicistische buitenplaats werd gecreëerd, volgens de kroniek van Smallegange (1696) omringd door brede wateren waaraan vele heerlijke 'Plantagien' en vruchtbare landerijen lagen. Het slot had twee toegangen. Omstreeks 1750 wordt het buiten omschreven als een fraai vierkant gebouw met een torentje, nog altijd rondom in het water gelegen. Na de verandering tot kerk (1805) vond grondige verbouwing plaats in 1834, waarbij ook de voorgevel van het slot werd veranderd, zodat dit meer het uiterlijk van een kerk kreeg. In 1865 werd een nieuwe, neogotische kruisbasiliek gebouwd; de oude kerk, het voormalige slot, werd in 1870 verbouwd tot pastorie. Dit gebouw werd vervangen in 1905.

Afbeeldingen
Van de laatmiddeleeuwse ridderhofstede zijn geen afbeeldingen bekend. De postmiddeleeuwse fase van buitenplaats is door verschillende afbeeldingen gedocumenteerd, waarvan een deel zich bevindt in de 'Zelandia Illustrata' (KZGW/Zeeuws Archief, Middelburg): - II 1504 (gravure ca. 1696) en 1505 (gravure 1743); nr. 1503 behelst het ontwerp tot de verbouwing der katholieke kerk in 1834. - Ook het Gemeentearchief Borsele bezit beeldmateriaal van het buiten Barbestein, waarvan voorbeelden zijn gepubliceerd in De Ruiter 1999.- Kadastrale minuut, 1811-1832, Heinkenszand, Noord Brabant. Sectie B, blad 1, 300-302 (http://watwaswaar.nl/#Im-H6-8-ed-1v-1-1szQ-192O---1, geraadpleegd op 23-01-2012).- Google Earth foto, 2012 Locatie Barbestein (NKS digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Van den Broecke, 1978, 199-202.- Kuipers, 1992, 38-39.- Ruiter, J. de, 1999, Heinkenszand, land van achttien polders, Goes, 21-24, 34-35.

Documentatie
PACZ Middelburg, doss. 48E/ Z (ARCHIS-waarnemingsnr. 236175)

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: : J.J.B. Kuipers m.m.v. J. de Ruiter
Beschrijving gemaakt: 28 januari 2000

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
LPO

Bodemkundige codering
-