Object
Maalstede I

Locatie
Adres: Voorburcht, ong.
Kapelle
Gemeente Kapelle
Provincie Zeeland

Maalstede lag ten noordoosten van de historische dorpskern van Kapelle, in het uitbreidingsplan Bruëlis III, ten oosten van het archeologisch beschermde AMK terrein van de waterburcht Maalste, nabij de voorburcht.

Typologie

Hoge omgrachte kasteelberg (tweeperiodenheuvel; hoogte ca. 12 m) met voorburcht.

Etymologie
De naam van dit object is onbekend. De hier gebezigde naam Maalstede I is een noodnaam. De naam Maalstede is de aanduiding van de plaats (stede) waar het 'maal' of 'mallus', het rechtsgeding van de schepenrechtbank, gehouden werd. Dekker meent dat er bij deze plaats een gehucht gebouwd was, waar het kasteel vervolgens zijn naam aan ontleend heeft. Het is ook mogelijk dat het kasteel zijn naam rechtstreeks aan de gerechtplaats heeft ontleend.

Huidige situatie
Van de hoofd- en voorburcht van Maalstede is boven de grond niets bewaard gebleven. Ter plaatse bevindt zich een woonwijk.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het kasteel Maalstede I zijn geen zichtbare resten meer waarneembaar. Onduidelijk is of er zich nog fundamenten in de grond bevinden. Ter plaatse ligt nu een woonwijk.

Afmetingen
De hoofdburcht is rond en heeft een diameter van ca 45 meter exclusief de grachten. De voorburcht heeft een maat van circa 36 x 54 meter. Het totale terrein inclusief de grachten meet circa 124 x 86 meter.

Oudste vermelding
Datum: onbekend
Bron: onbekend

Onbekend.

Bezitsgeschiedenis
Over de oudste bewoning (eerste fase) van Maalstede is niets bekend. Vermoedelijk is Wolfert van Maalstede de bouwer van de hoge kasteelberg met toren geweest. De uit Vlaanderen afkomstige Van de Maalstedes waren in de 12de, 13de en 14de eeuw de voornaamste ambachtsheren van Zuid-Beveland. Het geslacht steunde de monniken van de cisterciënzer abdij van Ten Duinen te Koksijde, die in de 12de eeuw grote ontginningen en bedijkingen uitvoerden op Zuid-Beveland. Vóór de afsplitsing van de Kruiningse tak in de 12de eeuw, besloegen de bezittingen van de Van de Maalstedes ca. één vierde van het eiland. Ook te Hulst had het geslacht een sterkte. De eerste in de oorkonden vermelde heer van Maalstede is Wolfert van Maalstede (1198). Zijn zoon Wolfert, vermeld 1222, was de Vlaamse burggraaf van Zeeland bewesten Schelde. Vroeger was er slechts één rechtbank in het kader van de kasselrij, die op verschillende plaatsen zitting hield. Op Zuid-Beveland kan dat Maalstede (de plaats van het 'maal', het rechtsgeding) zijn geweest. In de jaren '40 van de 13de eeuw was Wolfert van Maalstede op Zuid-Beveland zeer actief; ook bevond hij zich in die tijd in het gevolg van Willem II in Leiden en Den Haag. Bouwfragmenten, zoals de ronde en halfronde zuiltjes, doen sterk denken aan de raamzuiltjes van het tussen 1230-1250 gebouwde grafelijke kasteel te 's-Gravenhage, dat Wolfert mogelijk heeft gekend. Mogelijk werd het motte-kasteel eind 13de eeuw verwoest tijdens het voor de Zeeuwse adel zo ingrijpende conflict tussen de Vlaamse en Hollandse graven. Een geleidelijker verwoesting is ook mogelijk, bijvoorbeeld door grondzetting in de hoge heuvel.

Bouwgeschiedenis
De bouwgeschiedenis kon door archeologisch onderzoek in 1971 en 1972 worden gereconstrueerd. Wegens het uitbreidingsplan Bruëlis III werd in de herfst van 1971 en januari-maart 1972 noodonderzoek uitgevoerd, gericht op de voorburcht en (de zool van) de kasteelberg, welke laatste in het begin van de 20ste eeuw is geslecht. De oudste bewoningsresten stammen uit de 11de (voorburg) en 12de eeuw (omgeving berg). Het betreft terpachtige ophogingen te midden van waarschijnlijk vroegere waterlopen. Mogelijk werd de nederzetting in de eerste helft van de 12de eeuw door het water bedreigd; er werd een in die tijd gedateerde verspoelde vuurplaats aangetroffen. In de 13de eeuw zijn veel egalisaties uitgevoerd, waarbij oude laagten zijn aangevuld met verwerkte 12de-eeuwse cultuurgrond. In deze periode is een motte opgeworpen ter plaatse van een vroegere terp, de 'kernheuvel'. De diameter van deze motte aan de basis bedraagt ca. 45 m, de hoogte was vermoedelijk 12 m. De berg was omringd door een vrij brede gracht, waarin zich veel zware brokken muurwerk bevonden, afkomstig van een bouwwerk op de motte dat waarschijnlijk eind 13de eeuw verwoest is. Een reeks zware, eikenhouten brugpalen was meer dan 2 m diep in de grachtbodem geheid. Een zwaar geconstrueerde brug zal rechtstreeks vanaf de begane grond aan de buitenzijde van de gracht naar een vrij hoog punt of de top van de berg hebben gelegen. De brug gaf verbinding met de voorburg. In de voorburg waren funderingsresten uit de 13de en 14de eeuw aanwezig en bovendien bewoningsresten uit de 11de en 12de eeuw. Voorts overblijfselen van een latere begraafplaats. Het belangrijkst waren puinsporen en muurresten van een groot poortgebouw (13de/14de eeuw). Deze behoren in strikte zin niet tot de motte-fase. Over de verwoesting van het motte-kasteel is vrijwel niets bekend. De voorburcht werd zeker nog in de 14de eeuw gebruikt en bij het bouwen van een nieuw kasteel Maalstede nog uitgebreid. Dit jongere kasteel Maalstede werd in het begin van de 14de eeuw gebouwd op een door een gracht omringd terrein aan de andere zijde buiten de voorburcht.

Afbeeldingen
Kadastrale minuut Kapelle, Zeeland, Sectie E, blad 02, perceel 273a en 276 (http://watwaswaar.nl/#Js-H2-6-ed-1v-1-22HA-19tI---Ze, geraadpleegd 6-1-2011). Van het archeologisch onderzoek berusten foto's op het Prov. Depot voor Bodemvondsten te Middelburg.- Google Earth foto, 2012, Locatie Maalstede I en II (NKS digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Broeke, J.P. van den, 1978, Middeleeuwse kastelen in Zeeland, Rijswijk, 231-238. - Dekker 1971; - Kruisheer 1986, 311. - Oele, B., 1977, Ter Maelstede in Zuytbevelant, in: Historisch Jaarboek voor Zuid- en Noord-Beveland no. 3, 1977, 47-57. - Steensel, A. van, 2010, Edelen in Zeeland. Macht, rijkdom en status in een laatmiddeleeuwse samenleving, Hilversum.

Documentatie
PDB Middelburg, 48F/10Z

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.J.B. Kuipers, PDB Middelburg
Beschrijving gemaakt: 31 januari 1997

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
1971, 1972

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
LPO