Object
Zandhorst / Santhorst / Horst op 't Sant

Locatie
Adres: Bij de Papeweg
Wassenaar
Gemeente Wassenaar
Provincie Zuid-Holland

Kasteel Santhorst lag in de hoek die wordt gevormd door Rijksstraatweg en de Papeweg (Micklinghoff 1998, 35). In het Kaartboek van Rijnland (1746) wordt het kasteel temidden van dit terrein weergegeven. De oprijlaan is daar nog aanwezig.
Het kasteel moet niet verward worden met het huis Santhorst, dat in de negentiende eeuw op de plaats stond waar nu de Santhorstlaan en de Middelweg elkaar kruisen (Janson 1967, 50).

Typologie

...

Etymologie
Oude bezitting van het gelijknamige geslacht.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 2011-02-14

Slechts de plaats waar het huis gestaan heeft, ter hoogte van de tol, enigszins landinwaarts, ten oosten van de weg, kan nog teruggevonden worden (1931). Nu zijn er slechts nog enkele grachtenrestanten zichtbaar. Tevens loopt er nog een kleine zandweg vanaf de Rijksstraatweg naar het terrein (Janson 1967, 50).

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

In 1818 is het gebouw na meerdere malen verbouwd te zijn, gesloopt (Fockema Andreae 1971, 88). Nu zijn er slechts nog enkele grachtenrestanten zichtbaar. Tevens loopt er nog een kleine zandweg vanaf de Rijksstraatweg naar het terrein (Janson 1967, 50). Archis geeft een hoge (archeologische waarde-) melding op dit terrein....

Afmetingen
Het gehele kasteel mat ongeveer 63 x 60 m. Het terrein van de hoofdburcht had in 1822 de afmetingen 38 x 30 m. Het kasteel was toen al weg. De maten zijn achterhaald op basis van de kadastrale minuut.

Oudste vermelding
Datum: 1276
Bron: mr. L.Ph.C. van den Bergh, Oorkondenboek van Holland en Zeeland, II, Nalezingen, no. 58.

Als vrij eigen aan de graaf opgedragen en als leen terug gegeven aan het geslacht Santhorst: 'doumum suam lapideam apud Zanthorst'.

Bezitsgeschiedenis
Dirc van Wassenaer was in het bezit van Zandhorst gekomen door het goed te kopen van de zoon van Roger de Fornival. Uit 1224 bestaat een akte waarin Dirc van Wassenaar Zandhorst overdraagt aan zijn zoon Dirc. De authenticiteit van deze akte wordt echter sterk betwist. Dirc, zoon van Dirc van Wassenaar, was stamvader van het geslacht Santhorst. In 1276 als vrij eigen aan de graaf opgedragen en als leen teruggegeven aan het geslacht van Santhorst. In 1443 werd het goed verkocht aan Willem van Naaldwijk. In 1510 werd Santhorst verkocht aan Gijsbrecht van Lodensteyn. Na vele verervingen werd het goed in 1673 werd het goed verkocht aan Adrianus Schas en in 1694 kwam het in bezit van de familie Fabritius. In 1749 was het in bezit van professor Burman, onder wie zich hier een politieke kring vormde. In 1810 werd Zandhorst gekocht door de Leidse schepen mr. Willem van Noort. In 1818 werd het door verkocht aan jhr. mr. Nicolaas Johan Steengracht en in 1819 gesloopt.

Historische betekenis
...

Bouwgeschiedenis
In 1393 gaf Albrecht van Beieren de schout van Leiden het bevel om alle huizen van Philips van Wassenaer en alle andere ballingen met de grond gelijk te maken naar aanleiding van de moord op Aleid van Poelgeest en Willem Cuser. Hiertoe behoorde ook Dirk van Santhorst. Dirk van Santhorst herbouwde het huis. Rond 1650 bestond het uit eendrietal rechthoekige gebouwen aan een zijde van een ommuurde binnenplaats. De drie gebouwen lagen niet op een laag, maar versprongen elk circa 1 meter ten opzicht van elkaar. Uit het beschikbare topografische materiaal valt niet af te leiden waarom. Het oude huis werd in de loop der tijd herhaaldelijk gewijzigd en in 1819 grotendeels gesloopt. In 1869 werden de laatste overblijfselen van de voormalige ridderhofstad afgebroken. Bij onderzoek is gebleken dat de afbraak zo radicaal is uitgevoerd dat geen enkel detail kon worden vastgesteld. Slechts het verloop van de gracht tekende zich duidelijk af.

Afbeeldingen
-Google Earth foto, 2010, Locatie Santhorst (Documentatiecentrum, NKS digitale documentatie).
-Kadastrale minuut, 1822, Wassenaar, Zuid Holland, sectie C, blad 02, nr. 391 (http://watwaswaar.nl/#P0-Wg-9-ed-1v-1-2VEm-2BAu---3du, geraadpleegd op 22-06-2010)
-Krijttekening, 1646, ‘Zanthorst’, door R. Roghman, Rijksprentenkabinet te Amsterdam (Van der Wyck 1989, 189).
-Kaart, 1746, ‘Santhorst’ in Kaartboek van Rijnland, door M. Bolstra.
-Tekening, Roghman (Fockema Andreae 1952, afb. 72).
-Kaart. Joh. Douw, 1680 (LPV 91007).
-Tekening, anoniem, 1718 (Den Haag, gem. arch.; afb. Leids Jaarboekje 1931, 51).

Bronnen
...

Literatuur
- Bolstra, M., 1746, Kaartboek van Rijnland, Alphen aan den Rijn, 10.
- Fockema Andreae e.a., J., 1952, Kastelen, Ridderhofsteden en Buitenplaatsen in Rijnland, Oud-Leiden, 88.
- Graswinckel, D.P.M., 'Santhorst', Leids Jaarboekje, vol. 23 (1931), 51-66.
- Janson, E.M.C.M., 1967, Wassenaar, historische verkenningen, Bussum, 50-51.
- Janson, E.M.Ch.M., 1972, Uit de geschiedenis van Wassenaar, Den Haag.
- Janson, E.M.Ch.M., 1971, Kastelen in en om Den Haag, Den Haag.
- Micklinghoff, F.H., 1998, Kastelen, Buytenplaetsen en landgoederen in Wassenaar, Krommenie, 35-43.
- Renaud, J.G.N., 1941, 'Op zoek naar het oude Santhorst', De Hamer 1(1941) nr. 8, 14-15.
- Wyck van der H.W.M., 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman, Alphen aan den Rijn, 189.

Documentatie
N.v.t.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: T. Veken, K. Heilmann
Beschrijving gemaakt: 23-09-2010

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Geomorfologische codering
3K28, Strandwal (+/- vervlakte duinen). 2M40, Ingesloten strandvlakte (+/- vervlakte duinen)

Bodemkundige codering
pZg21-II, Beekeerdgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand.