Object
Poelgeest, Klein

Locatie
Adres: Burgemeester Swaanplantsoen
Koudekerk a/d Rijn
Gemeente Rijnwoude
Provincie Zuid-Holland

Het kasteel was gelegen op de plek van het plantsoen ten westen van het Burgemeester Swaanplantsoen. In het plantsoen zijn de contouren van het kasteel weergegeven.

Typologie

De typologie van het huis is onbekend.

Etymologie
De etymologie van de naam Poelgeest is onbekend. 'Klein Poelgeest' wijst erop dat het landgoed in het verleden afgescheiden is van Poelgeest. Hierna is men het oorspronkelijke Poelgeest 'Groot Poelgeest' gaan noemen.

Huidige situatie
Het kasteelterrein is gelegen in een nieuwbouwwijk. De omtrekken van huis en een deel van de grachten zijn in een plantsoen gereconstrueerd. Een en ander is voorzien van een bord met explicatie en een beeldje van Aleid van Poelgeest siert het terrein op.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

...

Afmetingen
Het hoofdhuis op de hoofdburcht meet 21 bij 9,5 meter. Deze afmetingen zijn gebaseerd op de kadastrale minuut.

Oudste vermelding
Datum: 1386 16/11
Bron:

"'dat acht ende veen van de kerk oestwaarts te koudekerke, ende sine woninghe mit enen boemgaerd dat hout te zamen seventich ende een half ..enghen lands'"

Voor het eerst is er sprake van een woning met 17,5 morgen land wanneer Jan van Poelgeest dit opdraagt aan Willem van Oostervant in 1386. Het jaar er op in 1387 wordt het huis genoemd 'Jans huys van Poelgeest'.

Bezitsgeschiedenis
Als eerste bezitter van Klein Poelgeest geldt Jan van Poelgeest, die wordt genoemd in 1352. Samen met zijn broer Gerrit van Poelgeest verdedigde hij toen diens huis Groot Poelgeest tegen de troepen van Willem V. Het beleg is onderdeel van een episode in de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Nadien was Jan van Poelgeest tot 1382 in dienst bij graaf Jan van Blois. Hij was slotvoogd op het kasteel van Gouda en baljuw, schout of rentmeester van Schoonhoven en Gouda. In 1386 werd Jan van Poelgeest rentmeester van Zuid-Holland en later ook van Voorne. Tot slot was hij korte tijd kastelein van Teylingen. In 1390 stierf Jan van Poelgeest. Nog drie nakomelingen van Jan van Poelgeest bleven in bezit van Klein Poelgeest. Bij Jans dood was zijn zoon Gerrit nog minderjarig. Om deze reden kwam Gerrit onder de voogdij van Dirk van Poelgeest en werd het huis een tijdelijk leen van Groot Poelgeest. Door vererving kwam Klein Poelgeest in 1507 in handen van de familie Van Hoogwoud tot 1591. Vanaf 1591 wisselde Klein Poelgeest snel van eigenaar. In 1743 werd het huis gekocht door mr. Louis Trip de Marez. In 1832 werd het huis door Arie Metselaar, aannemer van 's Rijkswerken, gekocht die het kort daarop liet slopen. De grond van Klein Poelgeest die in eigendom van de stad Leiden was werd in 1845 verkocht aan H. en J. Snel, steenbakkers te Leiderdorp. Zij lieten de grond grondig afkleien.

Historische betekenis
Vanaf 1387 is het huis enige malen bezocht door Ruwaard en later graaf Albrecht van Beieren. De dochter van Jan van Poelgeest, Aleid van Poelgeest zal Albrecht hier ontmoet hebben. In 1392 werd Aleid, de minnares van Albrecht op het Binnenhof vermoord.

Bouwgeschiedenis
Het kasteelterrein is in 1988 archeologisch onderzocht. Van de eerste fase van het huis (1386-1420?) zijn slechts losse bouwfragmenten, aardewerk, de slotgracht en een waterput aangetroffen. Wel is hierbij vast komen te staan dat het huis vanaf het ontstaan tot het einde in 1832 op de zelfde plaats heeft gestaan. Op het voorhof werd nog een fundament aangetroffen dat uit de veertiende eeuw dateert. Of dit bestaat uit hergebruikte bakstenen of toch oorspronkelijk is, was niet geheel duidelijk.Na de waarschijnlijke verwoesting van het huis in 1420 wordt het huis in 1429 weer vermeld. Uit deze mogelijke herbouwperiode zijn vele sporen teruggevonden. Op de eerste afbeelding van Klein Poelgeest uit 1565 bestond het huis uit een rechthoekig middendeel met aan de oostzijde een aangebouwde vleugel en een torentje. Op een kaart uit 1661 is te zien dat er een vleugel aan de westzijde was aangebouwd. Op een kaart vermoedelijk uit 1726 is naast het verfraaide huis een bouwhuis te zien. Op afbeeldingen uit voornamelijk de 18e eeuw, is het huis met grachten en twee ophaalbruggen zichtbaar. Na 1774 is het huis langzaam gaan vervallen en werd in 1832 gesloopt. Het bouwhuis heeft nog tot 1845 bestaan en is daarna gesloopt.

Afbeeldingen
1. Klein Poelgeest in 1565 door Jacob Coenraadsz. Collectie Hingman no. 2274, A.R.A. afd. kaarten en tekeningen (afgebeeld in Roefstra 1990, afb. 6).2. tekening, H. Spilman, Klein Poelgeest in 1730, Gemeentearchief te Leiden LPV 76492 (afgebeeld in Roefstra 1990, afb. 2).3. aquarel, F. Breuhaus de Groot, 1832, Klein Poelgeest in verval, ten dele fantasie, Gemeentearchief Leiden, LPV 76497 (afgebeeld in Roefstra 1990, afb. 12).

Bronnen
...

Literatuur
-Roefstra, J. 1992, Klein Poelgeest, z.p.
- Roefstra, E., 'Opgraving Klein Poelgeest '88. Voltooid verleden tijd?', in: Fibula 31 (1990), nr. 4, 24-31.
-Van der Most, 1990, Klein-Poelgeest opgravings-bericht: rectificaties en aanvullingen, z.p.
-Regt, W.M.C., 'De ridderhofstad Cleyn-Poelgeest', in: Leids Jaarboekje 1907, 113-133.
-Regt, W.M.C., Rectificatie Cleyn-Poelgeest', in: Leids Jaarboekje 1908,180.
-Beelaerts, W.A., 'Het huis Klein-Poelgeest', in: Leids Jaarboekje 1912, 147-149.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: T.M. Veken
Beschrijving gemaakt: december 2003