Tol / Den Toll / De Tol / Oude Huys Tol
VOLLEDIG [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Tol / Den Toll / De Tol / Oude Huys Tol
Tol / Den Toll / De Tol / Oude Huys Tol
Locatie
Adres: Hofstedelaantje 1 2396 HL
Koudekerk a/d Rijn
Gemeente Rijnwoude
Provincie Zuid-Holland
Het huis De Tol stond bij het Hofstedelaantje aan de Lage Waard in de noordelijke hoek van de bebouwde kom van Koudekerk, waar zich binnen de omgrachting nu een boerderij bevindt.
Adres: Hofstedelaantje 1 2396 HL
Koudekerk a/d Rijn
Gemeente Rijnwoude
Provincie Zuid-Holland
Het huis De Tol stond bij het Hofstedelaantje aan de Lage Waard in de noordelijke hoek van de bebouwde kom van Koudekerk, waar zich binnen de omgrachting nu een boerderij bevindt.
Typologie
Het huis werd door grachten omgeven.
Het huis werd door grachten omgeven.
Etymologie
Sinds 1385 wordt het huis als Tol aangeduid, naar het geslacht Van Tol.
Sinds 1385 wordt het huis als Tol aangeduid, naar het geslacht Van Tol.
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 2011-02-14
Vanaf de Lage Waard is in de noordelijke hoek van de bebouwde kom van Koudekerk een omgracht terrein te zien met een boerderij.
Laatst bijgewerkt: 2011-02-14
Vanaf de Lage Waard is in de noordelijke hoek van de bebouwde kom van Koudekerk een omgracht terrein te zien met een boerderij.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Van het middeleeuwse huis, dat in de 16e/17e eeuw door brand is verwoest en daarna als herenhuis is herbouwd, zijn boven het maaiveld geen zichtbare resten bewaard gebleven. De huidige woonboerderij gaat terug op het 16e-eeuwse bouwhuis en bevat nog een kelder uit die tijd. De huidige omgrachting dateert vermoedelijk ook nog uit de tijd van het middeleeuwse huis. Den Toll, gerestaureerd in 1977, is vandaag de dag een rijksmonument (Rijksmonumentnr. 23807) (Stenvert 2004, 289). Archis geeft een hoge (archeologische waarde-) melding op dit terrein (Archis monumentnr. 4150).
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Van het middeleeuwse huis, dat in de 16e/17e eeuw door brand is verwoest en daarna als herenhuis is herbouwd, zijn boven het maaiveld geen zichtbare resten bewaard gebleven. De huidige woonboerderij gaat terug op het 16e-eeuwse bouwhuis en bevat nog een kelder uit die tijd. De huidige omgrachting dateert vermoedelijk ook nog uit de tijd van het middeleeuwse huis. Den Toll, gerestaureerd in 1977, is vandaag de dag een rijksmonument (Rijksmonumentnr. 23807) (Stenvert 2004, 289). Archis geeft een hoge (archeologische waarde-) melding op dit terrein (Archis monumentnr. 4150).
Afmetingen
Oudste vermelding
Datum: 1385
Bron: Van Tol 1999, 36. Hoek 1985, nr. 7.
"De woning ten Tolle"
In 1385 kreeg Floris van den Tol 'de woning ten Tolle' met 14 morgen land in leen van Dirk van Teylingen. In 1306 wordt dezelfde 'woning met 14 morgen' al genoemd, maar zonder vermelding van de naam Den Tol. Het was toen in leen van Gerland van Rijn, dienaar van graaf Floris V.
Datum: 1385
Bron: Van Tol 1999, 36. Hoek 1985, nr. 7.
"De woning ten Tolle"
In 1385 kreeg Floris van den Tol 'de woning ten Tolle' met 14 morgen land in leen van Dirk van Teylingen. In 1306 wordt dezelfde 'woning met 14 morgen' al genoemd, maar zonder vermelding van de naam Den Tol. Het was toen in leen van Gerland van Rijn, dienaar van graaf Floris V.
Bezitsgeschiedenis
Het huis in de Hogewaard was aanvankelijk leenbezit van Gerland van Rijn, dienaar van graaf Floris V, leenman van Holland en Teylingen. In 1272 kreeg Gerland toestemming van Dirk van Teylingen zijn goederen bij ontstentenis van een wettige zoon te doen vererven op zijn dochter. Deze 26 morgen land bevonden zich in de Lagewaard te Koudekerk. In 1306 blijkt Gerland ook het huis met 14 morgen land in de Hogewaard in leen te houden van de heren van Teylingen. Mogelijk is het oorspronkelijke huis vervangen door een stenen versterking bij het huwelijk tussen Gerlands dochter en Floris II van Tol. Tot 1455 bleef het Huis Tol binnen de mannelijke hoofdtak van het geslacht van Tol. In 1455 stierf deze uit. Van 1471 tot 1567 was het huis in bezit van de familie Coppier, zij waren verwant aan de Van Tol. In 1567 werd het huis verkocht aan Arend Van Dorp en breekt de periode Van Dorp- De la Torre aan die duurde tot 1733. In 1733 werd het huis verkocht aan Nicolaas Holtius en Jacobus Honslaarsdijk. Jacobus liet het huis Tol na aan Jacob van der Meer in 1748. Jacob liet het huis Tol in 1781 afbreken. Barend ridder van Lockhorst liet in 1807 het herenhuis Tol bouwen. Hij liet het bij zijn overlijden na aan zijn vrouw Hermina Erkelens die het herenhuis Tol in 1842 aan haar neef Berend Erkelens verkocht. Na zijn dood in 1869 werd het huis verkocht. In het laatste kwart van de 19e eeuw werd het huis verbouwd tot boerderij. Deze werd gepacht door de familie Spruitenburg van ca. 1878 tot 1879. De familie Kwakernaak kocht in 1897 de boerderij en verpachtte het huis. In 1937 werd de boerderij geveild. De boerderij wisselde kort achter elkaar drie maal van eigenaar. De laatste eigenaar was Klaas Groen. Hij kocht de boerderij in 1939 en vestigde daar zijn boerenbedrijf tot 1960. Nadat de gemeente Uithoorn de boerderij had opgekocht en doorverkocht aan de gebroeders Rijlaarsdam.De boerderij werd voortgezet tot de laatste broer in 1967 stierf. In 1972 werd de boerderij op de lijst van beschermde monumenten geplaatst.
Het huis in de Hogewaard was aanvankelijk leenbezit van Gerland van Rijn, dienaar van graaf Floris V, leenman van Holland en Teylingen. In 1272 kreeg Gerland toestemming van Dirk van Teylingen zijn goederen bij ontstentenis van een wettige zoon te doen vererven op zijn dochter. Deze 26 morgen land bevonden zich in de Lagewaard te Koudekerk. In 1306 blijkt Gerland ook het huis met 14 morgen land in de Hogewaard in leen te houden van de heren van Teylingen. Mogelijk is het oorspronkelijke huis vervangen door een stenen versterking bij het huwelijk tussen Gerlands dochter en Floris II van Tol. Tot 1455 bleef het Huis Tol binnen de mannelijke hoofdtak van het geslacht van Tol. In 1455 stierf deze uit. Van 1471 tot 1567 was het huis in bezit van de familie Coppier, zij waren verwant aan de Van Tol. In 1567 werd het huis verkocht aan Arend Van Dorp en breekt de periode Van Dorp- De la Torre aan die duurde tot 1733. In 1733 werd het huis verkocht aan Nicolaas Holtius en Jacobus Honslaarsdijk. Jacobus liet het huis Tol na aan Jacob van der Meer in 1748. Jacob liet het huis Tol in 1781 afbreken. Barend ridder van Lockhorst liet in 1807 het herenhuis Tol bouwen. Hij liet het bij zijn overlijden na aan zijn vrouw Hermina Erkelens die het herenhuis Tol in 1842 aan haar neef Berend Erkelens verkocht. Na zijn dood in 1869 werd het huis verkocht. In het laatste kwart van de 19e eeuw werd het huis verbouwd tot boerderij. Deze werd gepacht door de familie Spruitenburg van ca. 1878 tot 1879. De familie Kwakernaak kocht in 1897 de boerderij en verpachtte het huis. In 1937 werd de boerderij geveild. De boerderij wisselde kort achter elkaar drie maal van eigenaar. De laatste eigenaar was Klaas Groen. Hij kocht de boerderij in 1939 en vestigde daar zijn boerenbedrijf tot 1960. Nadat de gemeente Uithoorn de boerderij had opgekocht en doorverkocht aan de gebroeders Rijlaarsdam.De boerderij werd voortgezet tot de laatste broer in 1967 stierf. In 1972 werd de boerderij op de lijst van beschermde monumenten geplaatst.
Bouwgeschiedenis
Het huis De Tol is vermoedelijk in het derde kwart van de 13de eeuw gebouwd. Hoe dit huis er uitzag is niet bekend. Op een kaart uit 1565 ziet het huis eruit als een bescheiden omgracht complex, toegankelijk via de Lagewaard. Het oorspronkelijke huis zou rond 1590 en 1624 zijn verbouwd en/of uitgebreid. Het huis brandde in 1675 uit en werd herbouwd. Het bestond - afgaande op de topografische afbeeldingen - toen uit een rechthoekig huis van twee bouwlagen met een lage aanbouw tegen de smalle zijde. Tegen deze aanbouw stond een schuurtje of berghok. Het huis lijkt te staan op een vierkant ommuurd terrein met in de ommuring tegenover het huis een bak- of theehuis. Op of net buiten het ommuurde terrein stond een bouwhuis bestaande uit een vierkant stenen huis van twee bouwlagen met daar tegenaan een even hoge houten schuur, gedekt met riet. Naar verluidt zou het huis in 1781 zijn afgebroken. Uit analyse van de afbeeldingen kan worden afgeleid dat het bouwhuis met de schuur is verbouwd tot een T-vormig huis met traptorentje. Dit huis is verbouwd tot de boerderij zoals die nu op het terrein staat. Deze boerderij bevat nog een 16de-eeuwse kelder.
Het huis De Tol is vermoedelijk in het derde kwart van de 13de eeuw gebouwd. Hoe dit huis er uitzag is niet bekend. Op een kaart uit 1565 ziet het huis eruit als een bescheiden omgracht complex, toegankelijk via de Lagewaard. Het oorspronkelijke huis zou rond 1590 en 1624 zijn verbouwd en/of uitgebreid. Het huis brandde in 1675 uit en werd herbouwd. Het bestond - afgaande op de topografische afbeeldingen - toen uit een rechthoekig huis van twee bouwlagen met een lage aanbouw tegen de smalle zijde. Tegen deze aanbouw stond een schuurtje of berghok. Het huis lijkt te staan op een vierkant ommuurd terrein met in de ommuring tegenover het huis een bak- of theehuis. Op of net buiten het ommuurde terrein stond een bouwhuis bestaande uit een vierkant stenen huis van twee bouwlagen met daar tegenaan een even hoge houten schuur, gedekt met riet. Naar verluidt zou het huis in 1781 zijn afgebroken. Uit analyse van de afbeeldingen kan worden afgeleid dat het bouwhuis met de schuur is verbouwd tot een T-vormig huis met traptorentje. Dit huis is verbouwd tot de boerderij zoals die nu op het terrein staat. Deze boerderij bevat nog een 16de-eeuwse kelder.
Afbeeldingen
Pen- en penseeltekening in kleuren, ’t oude Adelijk huys toll’, door A. Schoemaker, Koninklijke Bibliotheek te Den Haag (van Tol 1999, 60), hiervan zijn er twee die iets van elkaar verschillen. Tekening, 1718, ‘Het huis Toll in 1718’ (Huisman 1975, 42). Tekening, ‘Het huis Toll naar een aquarel in het bezit van de familie Toll in den Haag’ (Huisman 1975, 54). Vogevluchtperspectief op kaart Jacob Coenraadsz. 1565, Nationaal Archief, 4.VTH_2274. Tekening, A. Rademaker, Erfgoed Leiden en Omstreken, PV 765233. Tekening, H.J. Metselaer, 1827, Erfgoed Leiden en Omstreken, GN 003842. Aquarel, A.H. Rehm-Erkelens 1864, verloren gegaan in 1945 (van Toll 1999, 80-81). Schilderij, A.H. Rehm-Erkelens 1864, part. coll. (van Toll 1999, 79). Google Earth foto, 2010, Locatie Den Toll (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie). Kadastrale minuut,1829, Koudekerk, Zuid Holland, sectie B, blad 04, nrs. 739-742 (herenhuis) (http://watwaswaar.nl/#Qa-WO-7-ed-1v-1-2gB3-2Ayo---1MJ, geraadpleegd op 08-10-2010)
Pen- en penseeltekening in kleuren, ’t oude Adelijk huys toll’, door A. Schoemaker, Koninklijke Bibliotheek te Den Haag (van Tol 1999, 60), hiervan zijn er twee die iets van elkaar verschillen. Tekening, 1718, ‘Het huis Toll in 1718’ (Huisman 1975, 42). Tekening, ‘Het huis Toll naar een aquarel in het bezit van de familie Toll in den Haag’ (Huisman 1975, 54). Vogevluchtperspectief op kaart Jacob Coenraadsz. 1565, Nationaal Archief, 4.VTH_2274. Tekening, A. Rademaker, Erfgoed Leiden en Omstreken, PV 765233. Tekening, H.J. Metselaer, 1827, Erfgoed Leiden en Omstreken, GN 003842. Aquarel, A.H. Rehm-Erkelens 1864, verloren gegaan in 1945 (van Toll 1999, 80-81). Schilderij, A.H. Rehm-Erkelens 1864, part. coll. (van Toll 1999, 79). Google Earth foto, 2010, Locatie Den Toll (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie). Kadastrale minuut,1829, Koudekerk, Zuid Holland, sectie B, blad 04, nrs. 739-742 (herenhuis) (http://watwaswaar.nl/#Qa-WO-7-ed-1v-1-2gB3-2Ayo---1MJ, geraadpleegd op 08-10-2010)
Bronnen
Hoek, C., 1985, Repertorium op de lenen van de hofstad van Oud-Teylingen, later genaamd Lokhorst, te Warmond, 1272-1770.', in: Ons Voorgeslacht jrg. 21 (1966) en 40 (1985).
Hoek, C., 1985, Repertorium op de lenen van de hofstad van Oud-Teylingen, later genaamd Lokhorst, te Warmond, 1272-1770.', in: Ons Voorgeslacht jrg. 21 (1966) en 40 (1985).
Literatuur
Elk, E. van, 1942, Ridderhofstad Den Toll te Koudekerk, Historia 8(1942), 239-140. Fockema Andreae, J., et al, Kastelen, Ridderhofsteden en Buitenplaatsen in Rijnland, Oud-Leiden, 90-91. Huisman, A., Koudekerk in oude prenten, Leiden, 42-54. Regt, W.M.C., 1911, De Ridderhofstad "Den Toll", Leids Jaarboekje 1911, 41-68. Stenvert, R., et al, 2004, Monumenten in Nederland Zuid-Holland, Zeist/Zwolle, 289. Stöver, J., 2000, Kastelen en Buitenplaatsen in Zuid-Holland, Zutphen, 454. Tol, D. van, 1957, De goederen van het Huis Tol te Koudekerk, Leids Jaarboekje 1957, 65-98. Tol, D. van, 1967, De gedaanteverwisselingen van het huis Tol, Leids jaarboekje 1967, 189-200. Tol, D. van, 1972, "Beschrijvingen van de adelijke hofstad en de geslagte van de heeren van Tol", Leids Jaarboekje 1972, 111-120. Tol, D. van, 1999, Het huis Tol te Koudekerk en zijn bewoners (1277-1977), Alphen aan de Rijn. Toll, J. van, 1942, Nog een en ander over het huis Den Toll te Koudekerk, Historia 8(1942), 275-276. Zwieten, J.W. van, 1986, Ridderhofstad Den Toll in Koudekerk, De Viersprong 3(1986) nr. 9, 15-18. Zwieten, J.W. van, 1986, Ridderhofstad Den Toll in Koudekerk, De Viersprong 4(1987) nr. 12, 32-34.
Elk, E. van, 1942, Ridderhofstad Den Toll te Koudekerk, Historia 8(1942), 239-140. Fockema Andreae, J., et al, Kastelen, Ridderhofsteden en Buitenplaatsen in Rijnland, Oud-Leiden, 90-91. Huisman, A., Koudekerk in oude prenten, Leiden, 42-54. Regt, W.M.C., 1911, De Ridderhofstad "Den Toll", Leids Jaarboekje 1911, 41-68. Stenvert, R., et al, 2004, Monumenten in Nederland Zuid-Holland, Zeist/Zwolle, 289. Stöver, J., 2000, Kastelen en Buitenplaatsen in Zuid-Holland, Zutphen, 454. Tol, D. van, 1957, De goederen van het Huis Tol te Koudekerk, Leids Jaarboekje 1957, 65-98. Tol, D. van, 1967, De gedaanteverwisselingen van het huis Tol, Leids jaarboekje 1967, 189-200. Tol, D. van, 1972, "Beschrijvingen van de adelijke hofstad en de geslagte van de heeren van Tol", Leids Jaarboekje 1972, 111-120. Tol, D. van, 1999, Het huis Tol te Koudekerk en zijn bewoners (1277-1977), Alphen aan de Rijn. Toll, J. van, 1942, Nog een en ander over het huis Den Toll te Koudekerk, Historia 8(1942), 275-276. Zwieten, J.W. van, 1986, Ridderhofstad Den Toll in Koudekerk, De Viersprong 3(1986) nr. 9, 15-18. Zwieten, J.W. van, 1986, Ridderhofstad Den Toll in Koudekerk, De Viersprong 4(1987) nr. 12, 32-34.
Documentatie
N.v.t.
N.v.t.
Bescherming gebouw
Status:
Monumentnummer: 23807
HUIS "De Tol". Kasteelterrein met omgrachting van de v.m. ridderhofstad Tol, vermeld in 1306, herbouwd na een brand in 1675 en afgebroken in 1781. Ter plaatse van het slot thans een gepleisterd huis, onder hoog schilddak gebouwd na 1807 en sedert 1870 verminkt. Onder dit huis overwelfde kelders met tegelvloer, vermoedelijk 16e eeuws. In het huis fragmenten van de Empire-inrichting: trap, plafonds met rozetten, marmeren plavuizen en fonteintje in de gang. In de tuin siervazen uit deze periode.
Status:
Monumentnummer: 23807
HUIS "De Tol". Kasteelterrein met omgrachting van de v.m. ridderhofstad Tol, vermeld in 1306, herbouwd na een brand in 1675 en afgebroken in 1781. Ter plaatse van het slot thans een gepleisterd huis, onder hoog schilddak gebouwd na 1807 en sedert 1870 verminkt. Onder dit huis overwelfde kelders met tegelvloer, vermoedelijk 16e eeuws. In het huis fragmenten van de Empire-inrichting: trap, plafonds met rozetten, marmeren plavuizen en fonteintje in de gang. In de tuin siervazen uit deze periode.
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: T.M. Veken, K.Heilmann
Beschrijving gemaakt: 22-09-2010
Auteur: T.M. Veken, K.Heilmann
Beschrijving gemaakt: 22-09-2010
Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Archeologisch onderzoek RCE
1977
1977
Overig onderzoek
Bureauonderzoek o.l.v. Hazenberg Archeologie Leiden (tussen 2004 en 2006)
Bureauonderzoek o.l.v. Hazenberg Archeologie Leiden (tussen 2004 en 2006)
Geomorfologische codering
3K26, Rivier-inversierug. B, bebouwing.
3K26, Rivier-inversierug. B, bebouwing.
Bodemkundige codering
epRn86G-III, Leek-/woudeerdgronden; klei, profielverloop 3, of 3 en 4, of 4.
epRn86G-III, Leek-/woudeerdgronden; klei, profielverloop 3, of 3 en 4, of 4.
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.