Object
Altena / Huis te Heerle

Locatie
Adres: Moerstraatseweg (ter hoogte van nr. 17)
Heerle
Gemeente Roosendaal
Provincie Noord-Brabant

Tussen Heerle en Wouw, op nog geen tweehonderd meter afstand van de kasteelplaats van Wouw, ligt heden ten dage een waterpompstation op de plaats waar vroeger het huis Altena stond. De kern van het landgoed is op het terrein gemarkeerd door een beplantingsplan zodanig uit te voeren waardoor er een open plek is ontstaan waarop een boom is geplant ter herinnering aan dit huis.

Typologie

De beschrijvingen van Altena uit 1574 wijzen in de richting van een omgrachte boerderij. De middeleeuwse toestand valt daarmee onder de 'moated sites' of (omgrachte) adellijke huizen (zie: Bouwgeschiedenis).

Etymologie
Altena is feitelijk 'al te na'; het lag op nog geen tweehonderd meter van het kasteel Wouw [vd Wielen].

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 2008

Het voormalige omgrachte terrein Altena is sinds 1967 onderdeel van het terrein van een waterpompstation van Brabant Water. De plek waar de versterkte hoeve heeft gestaan is op het terrein gemarkeerd door een beplantingsplan zodanig uit te voeren waardoor er een open plek is ontstaan waarop een boom is geplant ter herinnering aan dit huis.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Er is een grachtenrestant aanwezig (duidelijk zichtbaar op luchtfoto’s en kaartmateriaal). Van het huis, waarvan de vermoedelijke locatie wordt gemarkeerd door een open plek nabij het waterpompstation, is mogelijk niets bewaard gebleven. In ARCHIS kent het gebied de status hoge archeologische waarde en is het opgenomen onder archeologisch monumentnr. 2390. Het wordt omschreven als een terrein met mogelijk sporen van laat-middeleeuwse bewoning. Wat er naast het grachtenrestant aan middeleeuws materiaal ondergronds schuilgaat, is niet bekend.

Oudste vermelding
Datum: 1392
Bron: Akte van Afstand door Jan van Berchem

"'alsulken huusinge, hovinghe, erfenisse ende wynlant metter toebehoerte, dat men heet Altena...'"

'Ic Jan van Berchem, heeren Willems van Berchem sone, ridders, doe kont allen luden dat ic mids broken die ic gedaen hebbe onder minen lieven heeren van Berghen op ten Zome, daer af ic liever ghenade hadde dan recht, minen vorseiden lieven heere, sine oren ende nacomelinghen nae hem, met goeden voersinnicheyt overgegeven hebbe ende overgheve met desen tjegewordighen brieve: alsulken huusinge, hovinghe, erfenisse ende wynlant metter toebehoerte, dat men heet Altena gelegen binnen der der vierschaere van Woude oft daer omtrent, met eenen beemdt gelegen an der Heerleschen wech daer men rydt ende ghaet tot Woude wert. Ende alle dat recht dat ic hadde oft hebben mochte in alle die vorseide goede, des heb ic verteghen ende vertye voer mi ende myne oer ende voer mine nacomeligen toot eweliken dagen. Ende gelove in goeden trouwen mi daer ane nemmermere noch tot ghenen tyden eeniche rechts te vermeten. In kennisse der waerheit hier af, so hebbe ick Jan voerseit an desen brief mynen eygenen zegel gehangen, ende hebbe vort gebeden ende bidde eersamen wisen ende bescheidenen luden: Arndt Willemssone ende Jan Gerartssone, scepenen alle vorscreven saken ende geloeften met mi ende op mi begesellen willen. 't Welc wy Arnt ende Jan voernoemt gedaen hebben, by versoec ende begheren des vorseiden Jans ende in getuugenissen der waerheit. Gegeven in den jaere Ons Heeren duusent driehonderd tnegentich ende twee, vive ende twintich dage in de maent van julio.' [vd Wielen]

Bezitsgeschiedenis
In 1392 deed Jan van Berchem 'om zekere misstappen' afstand van het goed Altena ten gunste van Hendrik II van Boutersem, heer van Bergen op Zoom. Het goed bleef in handen van heren van Bergen op Zoom, die het verpachtten. In 1795 werd het goed door de Fransen geconfisqueerd, ondanks het feit dat bij de capitulatie van Bergen op Zoom de markies zijn eigendom zou mogen behouden. In 1803 werd de hofstede Altena verkocht aan Petrus J. Adan. In 1820 werd de hoeve verkocht aan J. van Oers uit Wouw. Twee jaar later werd P. van Vugt eigenaar, en in 1847 P.J. van Elsen. E.E.M.J.F. van Elsen, weduwe van R. Plissaart verkocht in 1966 het gehele goed aan de N.V. Waterleiding Maatschappij 'Noord-West-Brabant'. [vd Wielen]

Historische betekenis
Het huis was oorspronkelijk een hertogelijk leen van Gageldonk. Later werd het een leen van de heren van Bergen op Zoom. [vd Wielen]

Bouwgeschiedenis
In 'Altena onder Wouw. Van hoeve tot pompstation' (1979) wijdt W.A. van Ham een hoofdstuk aan het voormalige slot Altena, of Huis te Heerle. Hoewel Van Ham stelt dat vroegere benamingen zoals slot of kasteel (gezien het bescheiden voorkomen van Altena) niet op hun plaats zijn, duiden de grachten rondom de locatie wel op een defensief karakter. De tot nog toe bekende gegevens over Altena wijzen in de richting van een versterkte hoeve. Dit blijkt ook uit de vermeldingen van omvangrijke reparaties in 1574 waarin wordt genoemd dat het huis toen bestond uit een voorhuis, een zijkamer, een kelderkamer en een achterhuis, doorlopend in de stal. Ook wordt er melding gemaakt van reparaties aan de mestput, een schaapskooi en het toegangshek; elementen die wijzen in de richting van een al dan niet versterkte hoeve. Op de kadastrale minuut (Wouw, sectie C, blad 01) is een omgracht erf te zien met daarop een centraal gelegen huis met omliggende grotere bouwvolumes, mogelijk schuren. Het gehele bezit omvatte rond 1830 tevens weilanden, een boomgaard en een moestuin. Met het oog op de bouwgeschiedenis is van belang dat de locatie waarschijnlijk reeds vele eeuwen eerder werd bewoond. In ARCHIS wordt melding gemaakt van de vondst van Romeinse munten uit de 2de eeuw na Chr. (waarnemingsnr. 42712). [A-rubriek vd Wielen, B-rubriek Jurriaan]

Afbeeldingen
- Kadastrale minuut, 1811-1832, Gemeente Wouw, Noord Brabant. Sectie C, blad 1, nr. 7 (http://watwaswaar.nl/#O0-I4-7-ed-1v-1-2QVc-1EIq---ixQ, geraadpleegd op 08-03-2011).- Google Earth foto, 2011, locatie Altena (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Literatuur
- Delahaye, A., Ham, W.A. van, Bos, J.H.F., 1980, Woide… die Wouda. Opstellen over de geschiedenis van Wouw, Wouw.- Ham, W.H. van, 1979, Altena onder Wouw. Van hoeve tot pompstation, in: Publikaties van het archivariaat Nassau-Brabant.

Documentatie
N.v.t.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / J.J.A. Pennartz
Beschrijving gemaakt: 04-12-2003 / 03-06-2008

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
3L12, Terrasafzettingswelvingen

Bodemkundige codering
cH23-V, Laarpodzolgronden; lemig fijn zand