Hellenburg
VOLLEDIG [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Hellenburg
Hellenburg
Locatie
Adres: Hellenburgstraat 2, 4435 AA
Baarland
Gemeente Borsele
Provincie Zeeland
De ruïne van het kasteel Hellenburg ligt ten westen van Baarland, ten noorden van de Hellenburgstraat.
Adres: Hellenburgstraat 2, 4435 AA
Baarland
Gemeente Borsele
Provincie Zeeland
De ruïne van het kasteel Hellenburg ligt ten westen van Baarland, ten noorden van de Hellenburgstraat.
Typologie
Oudste fase mogelijk motte. Latere fasen: woontoren en rechthoekig kasteel.
Oudste fase mogelijk motte. Latere fasen: woontoren en rechthoekig kasteel.
Etymologie
Helle zou een oude waternaam zijn. Hellenburg betekent dan burcht/kasteel aan of bij de Helle.
Helle zou een oude waternaam zijn. Hellenburg betekent dan burcht/kasteel aan of bij de Helle.
Huidige situatie
De buitenomtrek van de voorburcht is niet bekend; de voorburcht bleek bij het archeologisch onderzoek in 1958 zwaar verstoord. De fundamenten van de hoofdburcht zijn geconserveerd en een eindje opgemetseld. Het omliggende terrein is aangeplant. Ook zijn een wandelpad en picknickplaats aangelegd.
De buitenomtrek van de voorburcht is niet bekend; de voorburcht bleek bij het archeologisch onderzoek in 1958 zwaar verstoord. De fundamenten van de hoofdburcht zijn geconserveerd en een eindje opgemetseld. Het omliggende terrein is aangeplant. Ook zijn een wandelpad en picknickplaats aangelegd.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
De resten van de Hellenburg bevinden zich ondergronds. De fundamenten van het vroegere kasteel zijn een eindje bovengronds opgemetseld. Het omliggende terrein is aangeplant en voorzien van een wandelpad en picknickplaats.
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
De resten van de Hellenburg bevinden zich ondergronds. De fundamenten van het vroegere kasteel zijn een eindje bovengronds opgemetseld. Het omliggende terrein is aangeplant en voorzien van een wandelpad en picknickplaats.
Afmetingen
De buitenomtrek van de voorburcht c.s. is niet bekend. De voorburcht bleek bij het archeologisch onderzoek in 1958 zwaar verstoord.
De buitenomtrek van de voorburcht c.s. is niet bekend. De voorburcht bleek bij het archeologisch onderzoek in 1958 zwaar verstoord.
Oudste vermelding
Datum: Onbekend
Bron: Onbekend
"Onbekend."
Oudste vermelding niet bekend.
Datum: Onbekend
Bron: Onbekend
"Onbekend."
Oudste vermelding niet bekend.
Bezitsgeschiedenis
De reeks eigenaren loopt enigszins parallel aan die van het Hof te Baarland. Hendrik van Renesse verkreeg in 1312 van de Hollandse graaf een aantal goederen in leen, onder meer Baarland. Hij geldt als stamvader van de heren van de Hellenburg. Vermoedelijk begon zijn zoon Jan met de bouw van het kasteel. Zijn echtgenote was Alyt van Lichtenberch, vrouwe van Lichtenberg en Rhynauwen. In 1352 was zij weduwe. Hun oudste zoon Jan volgde op in de Baarlandse bezittingen. Na diens overlijden trad een zoon Jan, geboren ca. 1374, in zijn voetsporen. Zijn oudste zoon Frederik huwde met Elisabeth van Cruyningen. Rond 1450 trok hij zich na een geschil met de Utrechtse bisschop terug op kasteel Hellenburg. Vermoedelijk liet hij het kasteel toen nog verder verfraaien. Na zijn overlijden in 1452 bleef zijn weduwe op de Hellenburg achter. De laatste heer van Hellenburg was hun zoon Jan. Het kasteel ging waarschijnlijk ten onder in de Cosmas- en Damianusvloed van 27 september 1477.Blijkens een overloper van de watering van Baarland, Bakendorp en Oudelande uit 1678 behoorde het terrein van de voormalige Hellenburg aan 'd' Heer van Malle, geseijt Hellenburgh'. Daarmee bedoelde men een heer van Renesse uit Oostmalle bij Antwerpen. Uit de overloper van 1714 blijkt dat het geslacht van Renesse er toen geen eigendom meer bezat.
De reeks eigenaren loopt enigszins parallel aan die van het Hof te Baarland. Hendrik van Renesse verkreeg in 1312 van de Hollandse graaf een aantal goederen in leen, onder meer Baarland. Hij geldt als stamvader van de heren van de Hellenburg. Vermoedelijk begon zijn zoon Jan met de bouw van het kasteel. Zijn echtgenote was Alyt van Lichtenberch, vrouwe van Lichtenberg en Rhynauwen. In 1352 was zij weduwe. Hun oudste zoon Jan volgde op in de Baarlandse bezittingen. Na diens overlijden trad een zoon Jan, geboren ca. 1374, in zijn voetsporen. Zijn oudste zoon Frederik huwde met Elisabeth van Cruyningen. Rond 1450 trok hij zich na een geschil met de Utrechtse bisschop terug op kasteel Hellenburg. Vermoedelijk liet hij het kasteel toen nog verder verfraaien. Na zijn overlijden in 1452 bleef zijn weduwe op de Hellenburg achter. De laatste heer van Hellenburg was hun zoon Jan. Het kasteel ging waarschijnlijk ten onder in de Cosmas- en Damianusvloed van 27 september 1477.Blijkens een overloper van de watering van Baarland, Bakendorp en Oudelande uit 1678 behoorde het terrein van de voormalige Hellenburg aan 'd' Heer van Malle, geseijt Hellenburgh'. Daarmee bedoelde men een heer van Renesse uit Oostmalle bij Antwerpen. Uit de overloper van 1714 blijkt dat het geslacht van Renesse er toen geen eigendom meer bezat.
Historische betekenis
De Hellenburg is het tweede kasteel dat te Baarland heeft gelegen. Ook dit was evenals het Hof van Baarland in handen van de familie Van Renesse. Aan het begin van de veertiende eeuw, na 1312, werd met de bouw begonnen. Mogelijk stond tevoren op dezelfde plaats al een kasteeltoren op een berg. Dit primitieve verdedigingswerk zou een rol gespeeld kunnen hebben in de Vlaams-Hollandse twisten van rond 1300. Het slot werd, naar Renaud (1959, 59) aanneemt, verwoest bij de Cosmas- en Damianusvloed van 27 september 1477 en werd nadien niet meer opgebouwd. In het begin van de zeventiende eeuw was er alleen nog een ruïne van over, die daarna van lieverlee werd afgebroken.De fundamenten werden in 1958 opgegraven door de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) en na 1975 gerestaureerd.
De Hellenburg is het tweede kasteel dat te Baarland heeft gelegen. Ook dit was evenals het Hof van Baarland in handen van de familie Van Renesse. Aan het begin van de veertiende eeuw, na 1312, werd met de bouw begonnen. Mogelijk stond tevoren op dezelfde plaats al een kasteeltoren op een berg. Dit primitieve verdedigingswerk zou een rol gespeeld kunnen hebben in de Vlaams-Hollandse twisten van rond 1300. Het slot werd, naar Renaud (1959, 59) aanneemt, verwoest bij de Cosmas- en Damianusvloed van 27 september 1477 en werd nadien niet meer opgebouwd. In het begin van de zeventiende eeuw was er alleen nog een ruïne van over, die daarna van lieverlee werd afgebroken.De fundamenten werden in 1958 opgegraven door de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) en na 1975 gerestaureerd.
Bouwgeschiedenis
De reeks eigenaren loopt enigszins parallel aan die van het Hof te Baarland. Hendrik van Renesse verkreeg in 1312 van de Hollandse graaf een aantal goederen in leen, onder meer Baarland. Hij geldt als stamvader van de heren van de Hellenburg. Vermoedelijk begon zijn zoon Jan met de bouw van het kasteel. De hoofdburcht heeft tenminste drie bouwperioden gehad. Het eerste stadium was een zware woontoren (donjon) met muren van ca. 2 m dikte en ca. 11 m in het vierkant; datering tweede helft veertiende eeuw. In de tweede bouwperiode kwam de donjon binnen de nieuwe ommuring te liggen. Bij de derde verbouwing (ca. 1450), waarschijnlijk onder Frederik van Renesse, voegde men o.a. de vierkante hoektorens aan de westzijde en de daartussen gelegen buitenmuur aan het complex toe. In deze periode kreeg de Hellenburg zijn statig uiterlijk. De hoofdburcht had zijden van ca. 40 x 30 m; er waren in totaal 9 ronde en vierkante torens. Het kasteel ging waarschijnlijk ten onder in de Cosmas- en Damianusvloed van 27 september 1477.
De reeks eigenaren loopt enigszins parallel aan die van het Hof te Baarland. Hendrik van Renesse verkreeg in 1312 van de Hollandse graaf een aantal goederen in leen, onder meer Baarland. Hij geldt als stamvader van de heren van de Hellenburg. Vermoedelijk begon zijn zoon Jan met de bouw van het kasteel. De hoofdburcht heeft tenminste drie bouwperioden gehad. Het eerste stadium was een zware woontoren (donjon) met muren van ca. 2 m dikte en ca. 11 m in het vierkant; datering tweede helft veertiende eeuw. In de tweede bouwperiode kwam de donjon binnen de nieuwe ommuring te liggen. Bij de derde verbouwing (ca. 1450), waarschijnlijk onder Frederik van Renesse, voegde men o.a. de vierkante hoektorens aan de westzijde en de daartussen gelegen buitenmuur aan het complex toe. In deze periode kreeg de Hellenburg zijn statig uiterlijk. De hoofdburcht had zijden van ca. 40 x 30 m; er waren in totaal 9 ronde en vierkante torens. Het kasteel ging waarschijnlijk ten onder in de Cosmas- en Damianusvloed van 27 september 1477.
Afbeeldingen
- KLM Aerocarto:- fotonr. 32194A: luchtfoto na opgraving; blootgelegde fundamenten- Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Zeeland, 48H/1Z:[- 4 zw/w-foto's collectie schoenleer, C. Dekker 12 mei 1973- 3 zw/w-foto's schoenen, A. de Boo 1959]- luchtfoto (kl.) van Baarland en de Hellenburg- neg.nr. KB-67: luchtfoto (zw/w) na opgraving; blootgelegde fundamenten- neg. nr. GB 175: 2 foto's (kl.) van het Hellenburgterrein, B. Oele aug. 1987- neg.nr. KB0049 zw/w-opnamen voorafgaand aan restauratie fundamenten, B. Oele maart 1975- Rijksarchief in Zeeland, Middelburg:-Zelandia Illustrata II, 1357: 'Plattegrond van 't vervallen Huis Hellenburg, na Jc. Hildernisse. 1694'. Tek. in kl, 18de eeuw.- ZI II, 1358: 'Ruïne bij het Dorp Baarland Ao. 1606'. Steendr. uit: Zeeuwsche Volksalmanak, 1837.- ZI II, 1359: ''t Kasteel Hellenburgh'. Kopergrav. uit: Smallegange, Cronijk (1696), tussen p. 712 en 713.- [Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort:- fotonr. 7688: Driekoningenkan- neg.nr. H3665-3 t/m 6, 8 t/m 12, H3666-1 t/m 5, H3997-6, 8 t/m 12, H3998-1 t/m 12: 32 zw/w-foto's coll. aardewerk Hellenburg (meest) in Mus. Zuid- en Noord-Beveland, Goes (opgraving Renaud, 1958)- neg.nr. H4030-4: 1 zw/w-foto 3 kleipijpen terrein Hellenburg]- Kadastrale minuut, 1811-1832, Baarland, Noord Brabant. Sectie B, blad 1, nabij 130? (http://watwaswaar.nl/#JE-FU-7-ed-1v-1-1wnY-12xs---1Li, geraadpleegd op 18-01-2012).- Google Earth foto, 2012 Locatie Hellenburg (NKS digitale documentatie).
- KLM Aerocarto:- fotonr. 32194A: luchtfoto na opgraving; blootgelegde fundamenten- Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Zeeland, 48H/1Z:[- 4 zw/w-foto's collectie schoenleer, C. Dekker 12 mei 1973- 3 zw/w-foto's schoenen, A. de Boo 1959]- luchtfoto (kl.) van Baarland en de Hellenburg- neg.nr. KB-67: luchtfoto (zw/w) na opgraving; blootgelegde fundamenten- neg. nr. GB 175: 2 foto's (kl.) van het Hellenburgterrein, B. Oele aug. 1987- neg.nr. KB0049 zw/w-opnamen voorafgaand aan restauratie fundamenten, B. Oele maart 1975- Rijksarchief in Zeeland, Middelburg:-Zelandia Illustrata II, 1357: 'Plattegrond van 't vervallen Huis Hellenburg, na Jc. Hildernisse. 1694'. Tek. in kl, 18de eeuw.- ZI II, 1358: 'Ruïne bij het Dorp Baarland Ao. 1606'. Steendr. uit: Zeeuwsche Volksalmanak, 1837.- ZI II, 1359: ''t Kasteel Hellenburgh'. Kopergrav. uit: Smallegange, Cronijk (1696), tussen p. 712 en 713.- [Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort:- fotonr. 7688: Driekoningenkan- neg.nr. H3665-3 t/m 6, 8 t/m 12, H3666-1 t/m 5, H3997-6, 8 t/m 12, H3998-1 t/m 12: 32 zw/w-foto's coll. aardewerk Hellenburg (meest) in Mus. Zuid- en Noord-Beveland, Goes (opgraving Renaud, 1958)- neg.nr. H4030-4: 1 zw/w-foto 3 kleipijpen terrein Hellenburg]- Kadastrale minuut, 1811-1832, Baarland, Noord Brabant. Sectie B, blad 1, nabij 130? (http://watwaswaar.nl/#JE-FU-7-ed-1v-1-1wnY-12xs---1Li, geraadpleegd op 18-01-2012).- Google Earth foto, 2012 Locatie Hellenburg (NKS digitale documentatie).
Bronnen
N.v.t.
N.v.t.
Literatuur
- Abelmann, L.J., 1977, Hellenburg (Dl. XXXII uit de serie Nederlandse kastelen, uitg. Nederlandse kastelenstichting/ANWB). - Abelmann, L.J., 1977, Hellenburg: bouw, bloei, verval, 'behoud', Zeeuws Tijdschrift 27,153-160.- Abelmann, L.J., 1978, Verdwenen kastelen. Chateaux disparus. Hellenburg, La Maison d'Hier & d'Aujourd'hui. De woonstede door de eeuwen heen. Orgaan van de Kon. ver. der Historische Woonsteden van België en van de Nederlandse kastelenstichting no. 39, 61-65.- Van den Broecke 1978.Renaud, J.G.N., 1959, De Hellenburg, Bulletin KNOB 6e serie, 12, afl. 1, kol. 51-66.- Smallegange 1696.Wind Jr., S. de, 1837, Iets over het kasteel Hellenburg en het dorp Baarland, Zeeuwsche Volksalmanak 1837.- - J.A. Trimpe Burger, 'Interessante vondsten uit de ruïnes van het kasteel van West-Souburg', Zeeuws Tijdschrift 22(1972)203-206.
- Abelmann, L.J., 1977, Hellenburg (Dl. XXXII uit de serie Nederlandse kastelen, uitg. Nederlandse kastelenstichting/ANWB). - Abelmann, L.J., 1977, Hellenburg: bouw, bloei, verval, 'behoud', Zeeuws Tijdschrift 27,153-160.- Abelmann, L.J., 1978, Verdwenen kastelen. Chateaux disparus. Hellenburg, La Maison d'Hier & d'Aujourd'hui. De woonstede door de eeuwen heen. Orgaan van de Kon. ver. der Historische Woonsteden van België en van de Nederlandse kastelenstichting no. 39, 61-65.- Van den Broecke 1978.Renaud, J.G.N., 1959, De Hellenburg, Bulletin KNOB 6e serie, 12, afl. 1, kol. 51-66.- Smallegange 1696.Wind Jr., S. de, 1837, Iets over het kasteel Hellenburg en het dorp Baarland, Zeeuwsche Volksalmanak 1837.- - J.A. Trimpe Burger, 'Interessante vondsten uit de ruïnes van het kasteel van West-Souburg', Zeeuws Tijdschrift 22(1972)203-206.
Documentatie
PDB Zeeland, 48H/1Z
PDB Zeeland, 48H/1Z
Coördinaten
Coordinaten: 51°24'32.57''N, 3°52'46.27''O
Kaartblad: 65H , x: 50.081, y: 381.12, precisie 2
Coordinaten: 51°24'32.57''N, 3°52'46.27''O
Kaartblad: 65H , x: 50.081, y: 381.12, precisie 2
Bescherming gebouw
Status:
Monumentnummer: 9960
ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): Hellenburg. In 1958 ontgraven kasteelfunderingen, hoofdzakelijk eind 15e eeuws, met op de hoeken twee vierkante en twee ronde torens, resten van de fundering van een oudere donjon en fragmenten van een voorburcht.
Status:
Monumentnummer: 9960
ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): Hellenburg. In 1958 ontgraven kasteelfunderingen, hoofdzakelijk eind 15e eeuws, met op de hoeken twee vierkante en twee ronde torens, resten van de fundering van een oudere donjon en fragmenten van een voorburcht.
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: J.J.B. Kuipers, PDB Zeeland
Beschrijving gemaakt: 2-2-1996
Auteur: J.J.B. Kuipers, PDB Zeeland
Beschrijving gemaakt: 2-2-1996
Bouwhistorisch onderzoek RCE
Archeologisch onderzoek RCE
J.G.N. Renaud, 1958; archief ROB
J.G.N. Renaud, 1958; archief ROB
Overig onderzoek
N.v.t.
N.v.t.
Geomorfologische codering
LPO
LPO
Bodemkundige codering
Foto: KLM 1958
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.