Baarland
VOLLEDIG [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Baarland
Baarland
Locatie
Adres: Slotstraat 7 4435AM
Baarland
Gemeente Borsele
Provincie Zeeland
Slot Baarland was gelegen in de gelijknamige plaats ten noordoosten van de kerk.
Adres: Slotstraat 7 4435AM
Baarland
Gemeente Borsele
Provincie Zeeland
Slot Baarland was gelegen in de gelijknamige plaats ten noordoosten van de kerk.
Typologie
Oudste fase: motte. Latere fase: waterburcht. In de 17de eeuw omgevormd tot buitenplaats.
Oudste fase: motte. Latere fase: waterburcht. In de 17de eeuw omgevormd tot buitenplaats.
Etymologie
Waarschijnlijk is Baarland genoemd naar de locatie waar het gelegen is.
Waarschijnlijk is Baarland genoemd naar de locatie waar het gelegen is.
Huidige situatie
Het koetshuis, een onderdeel van de voorburcht, werd gerestaureerd (jaren zeventig). Het staat binnen de omgrachting en (nieuwe) slotmuur met torentjes.
Het koetshuis, een onderdeel van de voorburcht, werd gerestaureerd (jaren zeventig). Het staat binnen de omgrachting en (nieuwe) slotmuur met torentjes.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Van het middeleeuwse kasteel resten het koetshuis en de omgrachting. Het terrein is een Rijksmonument, maar niet als AMK terrein met archeologische bescherming.
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Van het middeleeuwse kasteel resten het koetshuis en de omgrachting. Het terrein is een Rijksmonument, maar niet als AMK terrein met archeologische bescherming.
Afmetingen
onbekend
onbekend
Oudste vermelding
Datum: voor 1390
Bron: (lit.) Van den Broecke 1978, 187
Onbekend.
Datum: voor 1390
Bron: (lit.) Van den Broecke 1978, 187
Onbekend.
Bezitsgeschiedenis
Vanaf 1312 waren de heren van Renesse ambachtsheer van Baarland, Bakendorp en Oudelande. Met het overlijden van Hendrik van Renesse in 1420 verviel het goed terug aan de Hollandse graaf. Een zijtak, Van Renesse van Wulven, kwam naderhand in het bezit. Ook andere geslachten kregen aandelen in de ambachtsheerlijkheid. Rond 1600 waren er twee families die zich Van Baarland noemden. Via een graaf van Rupelmonde en een graaf van Groesbeek kwam het ambacht in bezit van Jan van Eck. Het bezit ging in 1741 over op mr. Jan Cornelis Lampsins. De gehele ambachtsheerlijkheid Baarland kwam in zijn bezit, dat hij in 1754 verkocht aan Willem van Kerchem. Later werd diens dochter Elisabeth vrouwe van Baarland. Via een dochter van haar kon in 1779 Hendrik van der Heim zich heer van Baarland noemen. De laatste kasteelheren waren Cornelis Adrianus van Bol-Es en mr. Jacobus de Backer, die tot sloop opdracht gaven.
Vanaf 1312 waren de heren van Renesse ambachtsheer van Baarland, Bakendorp en Oudelande. Met het overlijden van Hendrik van Renesse in 1420 verviel het goed terug aan de Hollandse graaf. Een zijtak, Van Renesse van Wulven, kwam naderhand in het bezit. Ook andere geslachten kregen aandelen in de ambachtsheerlijkheid. Rond 1600 waren er twee families die zich Van Baarland noemden. Via een graaf van Rupelmonde en een graaf van Groesbeek kwam het ambacht in bezit van Jan van Eck. Het bezit ging in 1741 over op mr. Jan Cornelis Lampsins. De gehele ambachtsheerlijkheid Baarland kwam in zijn bezit, dat hij in 1754 verkocht aan Willem van Kerchem. Later werd diens dochter Elisabeth vrouwe van Baarland. Via een dochter van haar kon in 1779 Hendrik van der Heim zich heer van Baarland noemen. De laatste kasteelheren waren Cornelis Adrianus van Bol-Es en mr. Jacobus de Backer, die tot sloop opdracht gaven.
Historische betekenis
Omstreeks het jaar 1500 bleefde het kasteel zijn volle glorie. Het kasteel vormde een afspiegeling van de belangrijke posities die zijn slotheren eertijds innamen. Gedurende de tijd dat de leden van het geslacht van Renesse er de belangrijkste ambachtsheren waren hebben ze naar we mogen aannemen steeds op het Hof van Baarland gewoond en de veronderstelling ligt voor de hand dat ook zij het kasteel zijn uiteindelijke vorm gaven.
Omstreeks het jaar 1500 bleefde het kasteel zijn volle glorie. Het kasteel vormde een afspiegeling van de belangrijke posities die zijn slotheren eertijds innamen. Gedurende de tijd dat de leden van het geslacht van Renesse er de belangrijkste ambachtsheren waren hebben ze naar we mogen aannemen steeds op het Hof van Baarland gewoond en de veronderstelling ligt voor de hand dat ook zij het kasteel zijn uiteindelijke vorm gaven.
Bouwgeschiedenis
Op een gravure uit de 17de eeuw ligt ten zuiden van het kasteel Baarland een ronde heuvel met daarop een klein torenachtig gebouwtje. OP grond daarvan wordt verondersteld dat het kasteel is ontstaan uit een motte. Die veronderstelling lijkt te worden onderschreven door een halfronde uitstulping van de gracht op die plaats op de kadastrale minuut van 1819. Gelet op de minieme maatvoering van die uitstulping kan er echter nooit een motte hebben gelegen, hooguit een rond eilandje met een woontoren, dat dan is verhoogd om er ene uitkijkplatform van te maken als onderdeel van de tuinaanleg. Vermoedelijk is in de 14de eeuw door de heren Van Renesse ten zuiden van deze veronderstelde woontoren een nieuwe kasteel gebouwd op een veelhoekig terrein, mogelijk de voormalige voorburcht. Zowel de onregelmatige vorm van het terrein als de onregelmatigheid van de bouwvolumes op het terrein doen een gefaseerde bouw vermoeden. Afgaande op een 17de-eeuwse afbeelding was het terrein geheel ommuurd en bevatte het op de hoeken en in het midden van de zuidzijde een (ronde) toren. In de zuidwesthoek stond een grote woonvleugel, die in meerdere fasen tot stand lijkt te zijn gekomen, en in de noordoosthoek stond een smal, lager bijgebouw. De verschillende bouwfasen van de grote vleugel waren aan de voorzijde weggewerkt achter een gekanteelde voorgevel met arkeltorentjes op de hoeken. Het is niet ondenkbaar dat we hier met een hoofd- en voorburcht op een terrein te maken hebben, iets wat vaker in Zeeland voorkwam. Ten westen lag een voorhof en deze bevatte aan de westzijde een langgerekt bijgebouw, dat in twee fasen was gebouwd. In het midden van 18de eeuw was aan deze situatie weinig veranderd, alleen de ronde hoektorens van de hoofburcht waren verdwenen. In 1840 besloten de toenmalige eigenaren de grote woonvleugel te slopen, het gebouw in de noordoosthoek, dat in de loop der tijden was verbouwd tot koetshuis, werd omgebouwd tot woning. De voorhof verdween. In de twintigste eeuw is de ommuring met ronde (hoek)torens weer opgetrokken, maar niet tot op de volle hoogte.
Op een gravure uit de 17de eeuw ligt ten zuiden van het kasteel Baarland een ronde heuvel met daarop een klein torenachtig gebouwtje. OP grond daarvan wordt verondersteld dat het kasteel is ontstaan uit een motte. Die veronderstelling lijkt te worden onderschreven door een halfronde uitstulping van de gracht op die plaats op de kadastrale minuut van 1819. Gelet op de minieme maatvoering van die uitstulping kan er echter nooit een motte hebben gelegen, hooguit een rond eilandje met een woontoren, dat dan is verhoogd om er ene uitkijkplatform van te maken als onderdeel van de tuinaanleg. Vermoedelijk is in de 14de eeuw door de heren Van Renesse ten zuiden van deze veronderstelde woontoren een nieuwe kasteel gebouwd op een veelhoekig terrein, mogelijk de voormalige voorburcht. Zowel de onregelmatige vorm van het terrein als de onregelmatigheid van de bouwvolumes op het terrein doen een gefaseerde bouw vermoeden. Afgaande op een 17de-eeuwse afbeelding was het terrein geheel ommuurd en bevatte het op de hoeken en in het midden van de zuidzijde een (ronde) toren. In de zuidwesthoek stond een grote woonvleugel, die in meerdere fasen tot stand lijkt te zijn gekomen, en in de noordoosthoek stond een smal, lager bijgebouw. De verschillende bouwfasen van de grote vleugel waren aan de voorzijde weggewerkt achter een gekanteelde voorgevel met arkeltorentjes op de hoeken. Het is niet ondenkbaar dat we hier met een hoofd- en voorburcht op een terrein te maken hebben, iets wat vaker in Zeeland voorkwam. Ten westen lag een voorhof en deze bevatte aan de westzijde een langgerekt bijgebouw, dat in twee fasen was gebouwd. In het midden van 18de eeuw was aan deze situatie weinig veranderd, alleen de ronde hoektorens van de hoofburcht waren verdwenen. In 1840 besloten de toenmalige eigenaren de grote woonvleugel te slopen, het gebouw in de noordoosthoek, dat in de loop der tijden was verbouwd tot koetshuis, werd omgebouwd tot woning. De voorhof verdween. In de twintigste eeuw is de ommuring met ronde (hoek)torens weer opgetrokken, maar niet tot op de volle hoogte.
Afbeeldingen
- Gemeentearchief Borsele, Heinkenszand; Zeeuws Documentatiecentrum, Middelburg:- Foto's van de toestand vóór en na de restauratie van het koetshuis.Rijksarchief in Zeeland, Middelburg:- Zelandia Illustrata (ZI) II, 1349: 'Ambagtsheerlijkheidt en 't Huis Baarlandt', kopergrav. z.n. z.j. Uit: Speculum Zelandiae (c. 1662).- ZI II, 1360: 'Het kasteel te Baarland Anno 1500'. Kopergrav. zn zj uit: Smallegange, Cronijk.- ZI II, 1361: 'Plattegrond van het Huis te Baarland, na Ic. Hildernisse. 1694', tek. in kl., zn zj (XVIII).- ZI II, 1362: 'Het Huis te Baarland van voren, na Ic. Hildernisse, a(o) MDCXCIV', tek. in kl., zn zj (XVIII).- ZI II, 1363: 'Het Huis te Baarland van agteren, na Ic. Hildernisse. a(o) 1694', tek. in kl., zn zj (XVIII).- ZI II, 1364: 'Het Huis te Baarland van vooren. 1743', kopergrav. H. S(pilman) naar tek. C. Pronk. Uit: Kabinet van Ned. gezigten.- ZI II, 1365: 'Het Huis te Baarland van terzijde', kopergrav. H. S(pilman) naar tek. C. P(ronk). Uit: Kabinet van Ned. gez.- ZI II, 1366: 'Het Huis te Baarland van agteren. 1743', kopergrav. H. S(pilman) naar tek. C. P(ronk). Uit: Kabinet van Ned. gez.- ZI II, 1367: 'Het Huis te Baarland van agteren', kopergrav. (H. Spilman, naar tek. C. Pronk) [anders dan de voorgaande].- ZI II, 1368: ''t Kasteel te Baerland', tek. gew. in OI inkt door C. Pronk, 1746.- ZI II, 1369: 'Het slot te Baarland. 1840', Steendr. H.J. Backer, naar tek. L.P. de Lannée de B(étrancourt). Uit: Zeeuwsche Volksalmanak, 1841.- ZI II, 1370: 'Het slot te Baarland', lith. Eilbracht, naar tek. J.F. Christ, steendr. Desguerrois & Co., met adres van C.A. Vieweg. Uit: Robidé van der Aa, Oud-Nederland in burgten enz.- Kadastrale minuut, 1811-1832, Baarland, Zeeland. Sectie C, blad 1, 216 (http://watwaswaar.nl/#JM-FU-7-ed-1v-1-1xK4-12v2---1Lk, geraadpleegd op 19-01-2012).- Google Earth foto, 2012, Locatie Slot Baarland (NKS digitale documentatie).
- Gemeentearchief Borsele, Heinkenszand; Zeeuws Documentatiecentrum, Middelburg:- Foto's van de toestand vóór en na de restauratie van het koetshuis.Rijksarchief in Zeeland, Middelburg:- Zelandia Illustrata (ZI) II, 1349: 'Ambagtsheerlijkheidt en 't Huis Baarlandt', kopergrav. z.n. z.j. Uit: Speculum Zelandiae (c. 1662).- ZI II, 1360: 'Het kasteel te Baarland Anno 1500'. Kopergrav. zn zj uit: Smallegange, Cronijk.- ZI II, 1361: 'Plattegrond van het Huis te Baarland, na Ic. Hildernisse. 1694', tek. in kl., zn zj (XVIII).- ZI II, 1362: 'Het Huis te Baarland van voren, na Ic. Hildernisse, a(o) MDCXCIV', tek. in kl., zn zj (XVIII).- ZI II, 1363: 'Het Huis te Baarland van agteren, na Ic. Hildernisse. a(o) 1694', tek. in kl., zn zj (XVIII).- ZI II, 1364: 'Het Huis te Baarland van vooren. 1743', kopergrav. H. S(pilman) naar tek. C. Pronk. Uit: Kabinet van Ned. gezigten.- ZI II, 1365: 'Het Huis te Baarland van terzijde', kopergrav. H. S(pilman) naar tek. C. P(ronk). Uit: Kabinet van Ned. gez.- ZI II, 1366: 'Het Huis te Baarland van agteren. 1743', kopergrav. H. S(pilman) naar tek. C. P(ronk). Uit: Kabinet van Ned. gez.- ZI II, 1367: 'Het Huis te Baarland van agteren', kopergrav. (H. Spilman, naar tek. C. Pronk) [anders dan de voorgaande].- ZI II, 1368: ''t Kasteel te Baerland', tek. gew. in OI inkt door C. Pronk, 1746.- ZI II, 1369: 'Het slot te Baarland. 1840', Steendr. H.J. Backer, naar tek. L.P. de Lannée de B(étrancourt). Uit: Zeeuwsche Volksalmanak, 1841.- ZI II, 1370: 'Het slot te Baarland', lith. Eilbracht, naar tek. J.F. Christ, steendr. Desguerrois & Co., met adres van C.A. Vieweg. Uit: Robidé van der Aa, Oud-Nederland in burgten enz.- Kadastrale minuut, 1811-1832, Baarland, Zeeland. Sectie C, blad 1, 216 (http://watwaswaar.nl/#JM-FU-7-ed-1v-1-1xK4-12v2---1Lk, geraadpleegd op 19-01-2012).- Google Earth foto, 2012, Locatie Slot Baarland (NKS digitale documentatie).
Bronnen
N.v.t.
N.v.t.
Literatuur
- Broecke, van den, 1978, Middeleeuwse kastelen van Zeeland, 186-193. - Bruijns J. en J.J.B. Kuipers, 1995: De Zak in vogelvlucht. Borsele: land van dijken en welen, Goes.- Kuipers, J.B., 1992, Een zomerreis door 18de-eeuws Zeeland, Goes.- Aa, Robidé van der, C.P.E., 1841, Het slot Baarland, Nijmegen.- Smallegange, M., 1696, Nieuwe Cronyk van Zeeland. Middelburg.- Tegenwoordige staat der Vereenigde Nederlanden; Zeeland, Staats-Vlaanderen, 1751-1753 [repr. 1978], Amsterdam.- Utrecht Dresselhuis, J. ab, 1841, Iets over het slot en de Heeren van Baarland, Zeeuwsche Volksalmanak.
- Broecke, van den, 1978, Middeleeuwse kastelen van Zeeland, 186-193. - Bruijns J. en J.J.B. Kuipers, 1995: De Zak in vogelvlucht. Borsele: land van dijken en welen, Goes.- Kuipers, J.B., 1992, Een zomerreis door 18de-eeuws Zeeland, Goes.- Aa, Robidé van der, C.P.E., 1841, Het slot Baarland, Nijmegen.- Smallegange, M., 1696, Nieuwe Cronyk van Zeeland. Middelburg.- Tegenwoordige staat der Vereenigde Nederlanden; Zeeland, Staats-Vlaanderen, 1751-1753 [repr. 1978], Amsterdam.- Utrecht Dresselhuis, J. ab, 1841, Iets over het slot en de Heeren van Baarland, Zeeuwsche Volksalmanak.
Documentatie
PDB Zeeland dossier 48H/3Z
PDB Zeeland dossier 48H/3Z
Bescherming gebouw
Status:
Monumentnummer:
Status:
Monumentnummer:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan: n
Bestemming:
Bestemmingsplan: n
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: J.J.B. Kuipers, PDB Zeeland
Beschrijving gemaakt: 6-10-1995
Auteur: J.J.B. Kuipers, PDB Zeeland
Beschrijving gemaakt: 6-10-1995
Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Overig onderzoek
N.v.t.
N.v.t.
Geomorfologische codering
LPO
LPO
Bodemkundige codering
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.