Object
Toren, De Rode

Locatie
Adres: Achterstraat
Heteren
Gemeente Heteren
Provincie Gelderland

Het voormalige kasteelterrein ligt ten zuiden van de Achterstraat te Heteren op ca. 20 meter van de weg. Het terrein maakt onderdeel uit van het weiland recht achter de boerderij ter plaatse.

Typologie

Het kasteel doet zich op 17de en 18de eeuws kaart- en topografisch materiaal voor als een compact torenkasteel. Of dit is ontstaan uit de woontoren op de noordwesthoek van het terrein is niet bekend, maar zeker niet uitgesloten.

Etymologie
De naam duidt vrijwel zeker op de kleur van de toren, waarbij het dan niet duidelijk is of daarmee de baksteen wordt bedoeld of een eventuele rode verflaag op de baksteen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

'Langgerekte smalle terreinhoogte in welks verlengde aan de noord- en zuidzijde een enigszins hoger gelegen en door sloten begrensde toegangsweg is gelegen. Opvallende vierkante verhoging van ca 18 x 18 meter. De hoogte is aan de zuidzijde enigszins verlaagd'. (tekst volgens ROB, nog niet ter plaatse gecontroleerd)

Afmetingen
De afmetingen zijn ontleend aan een opmeting van het kasteelterrein in 1661 waarop een schaalstok is aangegeven in Gelderse lantroeden.

Oudste vermelding
Datum: 1388
Bron: Sloet 1924, 150

"'den Roden thoren met een stuck landts geheyten vijfthien mergen ende een stuck geheiten die Eep, tot eenen Zutphenschen leen ontfangen bij Johan van Heteren'."

De vroegste vermelding van het kasteel dateert uit 1388 en luidt 'den Roden thoren met een stuck landts geheyten vijfthien mergen ende een stuck geheiten die Eep, tot eenen Zutphenschen leen ontfangen bij Johan van Heteren' (Sloet 1924, 150).

Bezitsgeschiedenis
De vroegste vermelding van 1388 meldt de belening van Johan van Heteren met het kasteel. Het betrof hier een Zutphens leen. Johan stamde af van het geslacht Van Heteren van het gelijknamige kasteel. In 1444 ging het kasteel over op het geslacht Mom of Momme. Catharina Mom bracht het kasteel in 1636 in het geslacht van haar man, Arnt Spierinck. In 1607 had Otto Mom de goederen overgedragen aan zijn jongste dochter Catharina, die in de leenacte wordt omschreven als 'tocommende huysfrou van Arnt Spirinck'. In 1643 volgde de overdracht van een deel van deze goederen door Catharina aan haar zus Maria en haar man. De goederen raakten na het begin van de 17de eeuw steeds verder verdeeld. Vanaf 1733 kwamen zij weer in één hand, namelijk in die van Otto van den Byland. Via huwelijk vererfde het bezit op de familie Van Quadt tot Wyckraedt. Deze familie droeg het goed in 1787, het laatste jaar waarin een belening van het goed kan worden teruggevonden, over aan Geurt Speyards. Het is waarschijnlijk deze Geurt geweest die het kasteel, of wat daar op dat moment nog van restte, in 1790 liet slopen.

Bouwgeschiedenis
Van de Rode Toren is een opmeting bekend van Isaac van Geelkercken uit 1661 en twee tekeningen uit 1732 van Cornelis Pronk (1691- 1759). Beide tekenaars zijn behoorlijk betrouwbaar en op basis van de tekeningen kan het kasteel worden gereconstrueerd: het bestond uit een rechthoekig terrein met op de noordwesthoek een vierkante woontoren. De woontoren had een vermoedelijke maat van ca 13,3 x 13,3 m (49 x 49 Gelderse voet), telde vermoedelijk vier niveau's en had een uitkragende weergang op een rondboogfries. Langs de noord- en oostzijde van het terrein bevond zich een L-vormige woonvleugel en in het midden van de zuidzijde een poorttoren. Het kasteel was bereikbaar via een voorburcht, waarop in de zuidoosthoek een hooiberg stond en aan de westzijde een bouwhuis. Het bouwhuis is blijkens de jaartalankers in de voorgevel (zichtbaar bij Pronk) in 1716 vernieuwd of ingrijpend verbouwd, het komt namelijk ook al voor op de opmeting van Van Geelkercken. Om de west- en noordzijde van het terrein liep een 'cingel' en een tweede gracht. Op de tekeningen van Pronk is te zien dat de toren in 1732 al niet meer in een beste staat verkeerde. In de periode daarna is de woonvleugel verworden tot een boerenwoning. In 1790 is het complex, nadat de boerderij door brand was verwoest, geheel gesloopt. Wat bleef waren een brede heuvel met sporen van wallen en grachten. Begin twintigste eeuw is het terrein grotendeels geëgaliseerd, maar in 1992 vertoonde het terrein nog een opvallende vierkante verhoging van 18 x 18 m, die aan de zuidzijde enigszins was verlaagd.

Afbeeldingen
Drie tekeningen in penseel, grijs gewassen, van Cornelis Pronk uit 1732, GMA, inv.nr GM 9441 en GM 9443 en de collectie F. Lugt in Parijs met nr. 6147. Opmeting van het kasteelterrein met omringend grondgebied en een op basis daarvan uitgewerkte tekening van Isaac van Geelkercken uit respectievelijk augustus en september 1661. RAG, Algemene Kaartenverzameling, respectievelijk nr 60 en 59.

Literatuur
Bastelaere, G.R. van, 'Het Slot 'De Roode Toren' te Heteren Over-Betuwe', in: De Betuwe 23 februari 1984. Hermans, D.B.M., 'Castellogica in het kort: De Rode Toren te Heteren', in: Castellogica III (1997)2/3, blz. 267-272. Renaud, J.G.N., 'Apeldoorn', in: Nieuwsbulletin van de KNOB (1973)2, blz.*19. Sloet, J.J.S. et al., Register op de leenaktenboeken van het vorstendom Gelre en het graafschap Zutphen. Het Kwartier van Nijmegen, Arnhem 1924. N.N. [Uden, J.D.H. van], 'Pelgrimages naar oude plekjes: De Roode Toren te Heteren', in: De Betuwe 42(29 april 1932)18. N.N. [Uden, J.D.H. van], 'Pelgrimages naar oude plekjes: De Roode Toren te Heteren. Zijn eigenaars en (of) bewoners', in: De Betuwe 42(20 mei 1932)21. N.N. [Uden, J.D.H. van], 'Pelgrimages naar oude plekjes: De Roode Toren te Heteren. Zijn eigenaars en (of) bewoners II', in: De Betuwe 42(28 mei 1932)22. Werner, H.M., 'De Roode Toren', in: Geldersche Volksalmanak 50(1884), blz. 3-54. Werner, H.M., 'Twee afbeeldingen van den Rooden Toren', in: Geldersche Volksalmanak 51(1885), blz. 160-164. Werner, H.M., 'Nog iets over den Rooden Toren', in: Geldersche Volksalmanak 53(1887), blz. 200-204. Wolters, J., 'Over-Betuwse Historiën: 'Den Roden Thoren' ', in: De Betuwe 65(2 september 1955)35. Wolters, J., 'Over-Betuwse Historiën: 'Romantiek rond de Rode Toren' ', in: De Betuwe 65(30 september 1955)39.

Documentatie
Een reconstructie van het kapplan in Hermans 1997. Verder een vermelding van de huidige situatie van het terrein in ARCHIS, gedateerd 1992.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: D.B.M. Hermans
Beschrijving gemaakt: 2-7-1998