Poelwijk

IN BEWERKING [?]

Object
Poelwijk

Locatie
Adres: Poelwijklaan 1, 6691 MH Gendt
Gendt
Gemeente Lingewaard
Provincie Gelderland

De poorttoren van Poelwijk ligt aan de Poelwijklaan, ten zuiden van Gendt.

Typologie

Het kasteel is ontstaan uit een rechthoekige woontoren, zoals blijkt uit de opgravingen.

Etymologie
Mogelijk gaat het hier om een toponiem: een poel in de vicus, in de wijk, maar mogelijk gaat het hier om een familienaam.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 2008

Tegenwoordig staat op het terrein nog de vijftiende-eeuwse poorttoren en een voormalige T-boerderij, nu een woonhuis, die gebouwd is in 1864. Op de begane grond van de poorttoren bevinden zich muurschilderingen uit het eerste kwart van de achttiende eeuw met de personificaties van de drie theologische deugden Geloof, Hoop en Liefde en van de twee kardinale deugden Voorzichtigheid en Kracht. Ook is daar, boven de schouw, het wapen van Johan Maurits van de Poll aangebracht.

Oudste vermelding
Datum: 1441
Bron: Van Doorninck 1901, nr. 82, p. 207

"'een huys ende hoffstadt tot Puelwijc'"

In 1441 maken Thomas Collart en zijn vrouw Ermgart de 'huys ende hoffstadt tot Puelwijc, bongaert ende artlandt, met allen sijnen rechten ende toebehoor, gelegen binnendijx in den schependom van Gent' tot een Gelders leen (Van Doorninck 1901, nr. 82, p. 207). Waarschijnlijk heeft deze tekst betrekking op een latere bouwfase van het kasteel.

Bezitsgeschiedenis
Al vanaf 1275 komen in de bronnen leden van de familie Van Poelwijk voor. Het is mogelijk dat dit geslacht kasteel Poelwijk in haar bezit heeft gehad, voordat het in 1441 door Thomas Collart en zijn vrouw Ermgart tot een Gelders leen werd gemaakt. In 1496 kwam Poelwijk door een huwelijk in handen van de familie Van Schevinck. In 1551 kwam het huis in bezit van de familie Van Poelwijk. Aan het einde van de zestiende eeuw kwam Poelwijk in bezit van het geslacht Van Wely uit de Betuwe. Poelwijk werd in 1667 verkocht aan Ignatius van Wichem. Door vererving kwam het kasteel in handen van de familie Van de Poll. Deze familie moest het kasteel in 1722 door een gerechtelijke verkoop afstaan aan Nicolaes Schmitz. Vervolgens kwam Poelwijk door een aantal verervingen in het bezit van de familie Breunissen. Zij schonk Poelwijk in 1959 aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen.

Bouwgeschiedenis
Er bestaat een mogelijkheid dat een van de leden uit het geslacht Van Poelwijk de bouwheer is geweest van kasteel Poelwijk. Daar is verder niets van bekend. Uit een onderzoek van de ROB tijdens de restauratie in 1959 en 1960 bleek dat men in de eerste fase op de noordoosthoek van het burchtterrein een vierkante woontoren van baksteen bouwde. Deze toren werd gebouwd in de dertiende eeuw en mat 9,10 bij 10,30 meter. De fundering van deze toren was 1,70 meter dik. De woontoren was omgracht. Uit hetzelfde onderzoek is gebleken dat men in de vijftiende eeuw op ongeveer vijftig centimeter afstand van de zuidmuur van deze vierkante woontoren een nieuwe vierkante toren optrok. Deze tweede toren was 7 bij 7 meter had een muurdikte van 85 centimeter. De toren was gebouwd uit afbraakmateriaal van de eerste toren. Men heeft deze toren dus gebouwd op de plaats van de voormalige gracht rond de toren uit de dertiende eeuw. Het is niet zeker of het bij de tweede toren om een woontoren of een muurtoren gaat. Voor een woontoren zijn de afmetingen eigenlijk te gering. Als het bij deze vijftiende-eeuwse toren om een muurtoren gaat, dan ligt het hoofdgebouw waarschijnlijk op een deel van het terrein dat niet onderzocht is. Het is mogelijk dat Poelwijk in de vijftiende eeuw ook een voorburcht had. Dat leidt men af uit de resten van een fundering op spaarbogen die men bij het eerder genoemde onderzoek in 1959 voor het huidige huis ten westen van de vijftiende-eeuwse toren heeft aangetroffen. Tegen deze interpretatie spreken de spaarbogen, die aan de noordzijde van die muur zijn aangebracht. Hierdoor lijkt het te gaan om een zuidmuur, in plaats van een noordmuur, die het burchtterrein omgeeft. In dat geval zouden de woontorens buiten de ommuring hebben gelegen. A.G. Schulte meent echter, dat het bij dit muurfragment mogelijk kan gaan om een zuidmuur van een vrijstaand gebouw, of een zuidmuur van een gebouw dat tegen een noordelijker gelegen ringmuur was aangezet. Deze tweede mogelijkheid sluit dan ook beter aan bij de resten van een ringmuur die aan de westzijde van het terrein zijn gevonden bij de poorttoren uit de vijftiende eeuw. Deze voormalige poorttoren staat nog steeds. De toren bestaat uit drie verdiepingen en een zolder boven een kelder. De eerste verdieping van de toren is alleen te bereiken via een houten buitentrap. De noordmuur is voorzien van een laat-gotische schouw. Een deuropening naast de schouw was vroeger de toegang tot de weermuur. Ruim een meter boven de vloer van de tweede verdieping versmalt de muur tot een borstwering boven het boogfries aan de buitenzijde. Deze torenzolder is 1.85 meter hoog. De poorttoren is later verbouwd tot woontoren. Op een tekening van Cornelis Pronk uit 1731 zijn de poorttoren en de bijgebouwen te zien. Als er al een hoofdgebouw geweest is, was dat toen al gesloopt. De tekening laat ook een kleine vleugel aan de poorttoren zien. Deze vleugel is gebouwd aan het eind van de zestiende of het begin van de zeventiende eeuw. In 1864 werd deze vleugel gesloopt en vervangen door een T-boerderij, die staat tussen de poorttoren aan de westzijde en de twee voormalige torens aan de oostzijde van het terrein. Bij de restauratie in 1959 en 1960 heeft men de dakkapellen en de schoorsteen hersteld in zeventiende-eeuwse stijl.