Verwolde, Huis

IN BEWERKING [?]

Object
Verwolde, Huis

Locatie
Adres: Jonker Emile Laan 4, 7245 TL Laren
Laren
Gemeente gemeente Lochem
Provincie Gelderland

Typologie

De typologie van het middeleeuwse huis is onbekend. Mogelijk zijn er nog delen van het middeleeuwse kasteel opgenomen in het huidige huis.

Etymologie
De naam 'Verwolde' duidt op een bosrijke omgeving (dialect: wold).

Huidige situatie
Het huidige huis Verwolde is gebouwd in 1776 naar een ontwerp uit 1775 van de stadhouderlijke architect Philip Schonck. Op de plaats van een vrijwel geheel verdwenen middeleeuws kasteel. De middeleeuwse omgrachting is nog gedeeltelijk aanwezig. Het huidige huis Verwolde ligt in een park. Dat park is in 1795 is aangelegd in vroege landschapsstijl volgens plannen van J.P. Posth. Het werd in 1926 gedeeltelijk opnieuw aangelegd door H.A.C. Poortman.

Oudste vermelding
Datum: 1346
Bron:

In 1346 wordt Derck II van Keppel genoemd als de eigenaar van 'Varenwolde' (De Graaf 1923, 3). Uit dit citaat valt niet af te leiden of hierbij wordt verwezen naar het goed of naar een versterkt huis met dezelfde naam. Uit de tekst van de De Graaf valt op te maken dat een brief wordt bezorgd bij Derck van Keppel. Mogelijk woonde hij toen op het goed Verwolde, hetgeen een bewoonbaar huis mogelijk zou maken. De Graaf geeft geen bronvermelding.

Bezitsgeschiedenis
Verwolde was oorspronkelijk een Gelders leen en in handen van de Heren van Keppel. In de veertiende eeuw werd het landgoed van Keppel losgemaakt, al bleef het wel leenroerig aan de Heren van Keppel. De eerst bekende heer van Verwolde uit het huis van Keppel was Derck II. In 1346 was hij eigenaar van het goed. Hij was getrouwd met Aleyd van Aeswyn. Frederik van Keppel was de laatste Van Keppel in mannelijke lijn, die heer van Verwolde was. Frederik was in 1523 gehuwd met Catharina Grubben. De enige dochter uit dit huwelijk, Cunegonde, bracht de heerlijkheid Verwolde in 1546 door haar huwelijk met Alard van Haeften in het bezit van de familie Van Haeften. In 1687 stond Statius Reinier van Haeften Verwolde af aan zijn oom George Ripperda. Deze overleed ongehuwd in 1702, waarna Willem Hendrik Carel Ripperda Verwolde erfde. Zij zoon Maurits Carel George Willem verkocht Verwolde in 1738 aan Evert Jan Benjamin van Goltstein, burgemeester van Zutphen, en zijn echtgenote Charlotta Agnes van Essen. Zij hadden Verwolde gekocht om de echtgenoot van hun dochter, Allard Philip van der Borch, te kunnen laten opnemen in de Ridderschap van het Kwartier van Zutphen. Dit gebeurde in 1740. Op dat moment bevond zich echter geen bewoonbaar huis op het landgoed Verwolde. Het nieuwe huis werd vermoedelijk in 1776 gebouwd door hun kleinzoon Frederik Willem, die het goed in 1766 geerfd had. Verwolde bleef in handen van de familie Van der Borch tot in de eerste helft van twintigste eeuw. Hun zoon Allard Philip Reinier Carel van der Borch verkocht het kasteel en de tuin tenslotte in 1977 aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen.

Bouwgeschiedenis
De oudste vermelding dateert uit 1346. Een kaart van Nicolaas Geelkercken uit circa 1650 laat de aanleg zien van Verwolde bestaande uit een hoofdburcht met bebouwing op een onregelmatige plattegrond en een halfronde voorburcht. De hoofdburcht is omgeven door een binnen - en buitengracht omgeven, waartussen zich mogelijk een aarden wal heeft bevonden. Het geheel is omgeven door een rechthoekig grachtenstelsel. In 1510 werd het huis belegerd door de bisschop van Utrecht. Samen met Floris van Egmont en Jacob van Batenburg wilde de bisschop van Utrecht hiermee de macht van hertog Karel van Gelre aantasten. Een kroniekschrijver vermeldt dat Verwolde in opperste staat van gereedheid was gebracht: 'daer gingen drie groten en diepe grachten rondom en drie wallen allen met hagendoren bepoot die seer hooge en dikke waren' . Deze zinsnede geeft aan dat men zich goed op een mogelijke belegering had voorbereid. Toch werd het kasteel ingenomen en afgebroken (Bierens de Haan en Jas 2000, 24). Daarbij werden de wallen geslecht en de grachten werden deels gedempt. Er werd een nieuw huis gebouwd, dat in 1583 door de Spanjaarden werd ingenomen. Hierbij raakte het kasteel zwaar beschadigd. Waarschijnlijk is het kasteel hierna niet meer helemaal hersteld, om gebruikmaking van de versterking door de vijand te voorkomen.Onderzoek door archeologisch adviesbureau RAAP heeft aan het licht gebracht dat het middeleeuwse huis Verwolde heeft bestaan uit een rechthoekige hoofdburcht meteen poortgebouw of poorttoren aan de oostzijde. De hoofdburcht werd begrensd door een weermuur, die aansloot op het poortgebouw. Aan de westzijde van de hoofdburcht zijn sporen teruggevonden van twee rechthoekige gebouwen van 7,5 bij 7,5 m en van 5 bij 6 m. Aan de oostzijde van de hoofdburcht lag een rechthoekige voorburcht. Alleen aan de zuidzijde van de voorburcht zijn sporen van bebouwing teruggevonden. Tussen de hoofd- en voorburcht lag een klein eiland van 5 m. breed. De functie van dit eiland is nog onduidelijk. Een kaart van Nicolaas van Geelkercken uit omstreeks 1650 laat huis Verwolde zien als een kasteel met een hoofd- en voorburcht en een driedubbel grachtenstelsel. De hoofd- en voorburcht van het kasteel zijn schetsmatig weergegeven. De kern van de hoofdburcht lijkt een grote vierkante toren te zijn met enkele kleinere bijgebouwen. Een tweede kaart van Geelkercken uit 1642 laat een vergelijkbaar beeld zien, al is het kasteel hierop nog meer schematisch afgebeeld. De kaarten van Geelkercken lijken dus in grote lijnen een betrouwbaar beeld van huis Verwolde te geven. Een tekening uit het begin van de twintigste eeuw op basis van de kaart van Geelkercken uit 1650 is echter onbetrouwbaar. Ook een tekening uit 1720 door Frans Berkhuys wordt niet met zekerheid als betrouwbaar aangeduid. Deze tekening laat een min of meer rechthoekig huis zien van drie verdiepingen met een zadeldak. Het huis isomgracht. Het is onbekend of de tekening een betrouwbaar beeld geeft van Verwolde in de achttiende eeuw. Wel is bekend dat huis Verwolde in de achttiende eeuw een bescheiden bouwwerk moet zijn geweest. Er zijn aanwijzingen dat het kasteel zelfs was verworden tot een boederij (Scholte Lubberink en Van Kempen 2004, 135). Na een brand werd in 1776 in negen maanden op de plaats van het oude huis Verwolde een nieuw huis gebouwd. Dit gebeurde in opdracht van Frederik Willem van der Borch, die de opdracht hiertoe in 1775 verstrekte. Vermoedelijk zijn toen ook de grachten gedempt, waarbij alleen de buitenste buitengracht bewaard is gebleven.