Object
Mergelpe / Duivelsberg

Locatie
Adres: Duivelsberg bij 1
Beek
Gemeente Gemeente Ubbergen
Provincie Gelderland

De Duivelsberg ligt ten zuidoosten van het dorp Beek.

Typologie

Bij Mergelpe of de Duivelsberg gaat het om een complex, dat bestaat uit twee mottes. De grootste motte is een in oorsprong natuurlijke heuvel, die gemodeleerd en 3 meter is opgehoogd. Op de grootste motte zijn er geen sporen van bebouwing gevonden. Op flanken van de kleine motte zijn scherven afkomstig uit eerste helft van 13de eeuw gevonden.

Etymologie
Dit mottecomplex wordt Mergelpe of Duivelsberg genoemd naar de plaats waar het gelegen is: op de Duivelsberg, die in de twaalfde eeuw voor het eerst in de bronnen genoemd wordt en dan de 'montem Meregelpe' wordt genoemd. Deze Duivelsberg staat in de literatuur ook bekend als de Wylerberg: het gebied heeft tot de 1949 bij het Duitse dorpje Wyler gehoord en wordt door de Duitsers dus de Wylerberg genoemd.

Huidige situatie
Mergelpe bestaat nog steeds, in gerestaureerde toestand.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het complex Mergelpe bestaat nog steeds in gerestaureerde toestand. Er staat geen middeleeuwse bebouwing (meer) op de twee mottes van het complex.

Afmetingen
De grootste motte is ongeveer 4 meter hoog en het plateau van de top van de motte heeft een diameter van ca. 20 meter. De kleinste motte is ongeveer 4 meter hoog en het plateau heeft een diameter van ca. 8 meter.

Oudste vermelding
Datum: 1117
Bron:

In 1117 ging de 'montem Meregelpe' van het St. Martinusklooster in Zyfflich over in handen van de aartsbisschop van Keulen.

Bezitsgeschiedenis
De familie van de graaf Balderik speelde in de tiende eeuw een belangrijk rol in de geschiedenis van de Nederlanden. Balderik was getrouwd met Adela, dochter van graaf Wichman van Hamaland. Het is mogelijk dat het St. Martinusklooster Mergelpe in het bezit had gekregen van haar stichter graaf Balderik, die vanaf 1006 graaf van Drenthe was. In 1018 verloor Balderik op de Rijksdag al zijn macht en bezittingen. In 1117 ging Mergelpe als allodiaal goed van het St. Martinusklooster in Zyfflich over in handen van aartsbisschop Frederik van Keulen. Aartsbisschop Engelbert beleende graaf Diderik van Kleef in 1223 met dit goed. Hij wilde dat de graven van Kleef er voor de aartsbisschoppen een open huis op bouwden. Dit gebeurde echter niet. Tegenwoordig is het object eigendom van Staatsbosbeheer.

Bouwgeschiedenis
In 1117 ging de 'montem Meregelpe' van het St. Martinusklooster in Zyfflich over in handen van de aartsbisschop van Keulen, maar waarschijnlijk was Mergelpe al ouder. Het is mogelijk dat graaf Balderik de dubbele motte aan het Martinusklooster heeft geschonken. Er heeft voor 1223 op de Duivelsberg mogelijk al wel een middeleeuwse burcht gestaan. Waarschijnlijk is dit de burcht geweest, die rond 1017 en 1018 is verwoest na de verbanning van graaf Balderik. Bij Mergelpe of de Duivelsberg is er sprake van een dubbele motte. De Duivelsberg ligt aan het zuidelijke deel van een noord-zuid lopende uitloper van het oostelijke gedeelte van de Wylerberg. Een brede aarden wal omsluit daar een groot ovaal terrein. Aan de noord- en oostzijde van deze wal zijn er nog resten zichtbaar van een droge gracht. Een inzinking in aan de noordzijde van de wal, maakte het binnenterrein toegankelijk. Aan de zuidzijde van de wal bevindt zich een steile ronde heuvel. Dit was de vroegere hoofdmotte. De wal rond dit geheel was niet voorzien van een palissade. Het voorterrein en de hoofdmotte waren niet van elkaar gescheiden door een gracht. Ten noordoosten van het eerder beschreven complex ligt een kleinere motte. De toegang tot de motte aan de westzijde ervan wordt verdedigd door een lage gracht met een wal ervoor. De hoofdmotte diende ter verdediging van de toegang tot de heuvelrug. De tweede motte, die wat kleiner was, overzag het dal en controleerde de weg tussen Nijmegen en Kleef en het voormalige veer naar Zyfflich. Bij een bodemonderzoek in 1975 heeft men geen resten van bebouwing gevonden. In datzelfde jaar nam men ook conserveringsmaatregelen. In 1982 heeft men de beplanting op de motte gekapt.

Afbeeldingen
-De Duivelsberg. Tekening door C. Koekoek uit ca. 1835. Stadsarchief Kleef (Eliëns en Harenberg, 1984, p. 275).-Situatieschets van de Duivelsberg (Schulte, 1983, p. 149).

Literatuur
Aarts, B., De Burcht Mergelpe en de Duffel, in: Van Toen naar Nu/Von Einst bis Jetzt 5 (1975) 5, 90-97; 5 (1975) 6, 114-126; 6 (1976) 1, 4-16; 6 (1976) 2, 27-45. Aarts, B., 1986, De burcht Mergelpe, of Duivelsberg te Beek bij Nijmegen. Millingen aan de Rijn. Eliëns, F.M. en J. Harenberg, 1984, Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Rijswijk, p. 273-277. Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga en B. Olde Meierink (red.), 1996, 1000 jaar kastelen in Nederland. Functie en vorm door de eeuwen heen. Utrecht, p. 38. Krauwer, M., De Duivelsberg bij Beek: stille getuige van middeleeuwse machtsstrijd, in: S. van Dockum en A. Haytsma (red.), Gids archeologische monumenten in Nederland, Abcoude 1997, 38-39. Schulte, A.G., 1983, Het Rijk van Nijmegen. Oostelijk gedeelte en de Duffelt. 's-Gravenhage, p. 149-150.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:  (?)

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: W. Landewé
Beschrijving gemaakt: 30-10-2000

Archeologisch onderzoek RCE
Een beperkt bodemonderzoek in 1975 door Renaud.