Object
Zuilenburg

Locatie
Adres: Langbroekerdijk B 32
Overlangbroek
Gemeente Wijk bij Duurstede
Provincie Utrecht

Zuilenburg staat in Overlangbroek direct ten oosten van de kerk aan de noordkant van de Langbroekerwetering.

Typologie

Er is weinig bekend over de typologie van Zuilenburg. De kans bestaat dat het in eerste aanleg om een woon- of zaaltoren ging. Het stichtingsjaar van Zuilenburg is niet bekend, maar in de lijst van Gelderse lenen in het Nedersticht uit 1270 komt het huis Zuilenburg reeds voor. Het baksteenformaat maakt een datering in de veertiende eeuw mogelijk.

Etymologie
Het is waarschijnlijk dat Gijsbert van Zuylen de stichter was van Zuilenburg, maar het bewijs is nog niet te leveren. Dus, 'burg' van de familie Van Zuilen.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 15 september 1999

Huidige functie:

Het huidige gebouw, bestaat uit een kelder, bel-etage en een zolder, zou gezien de lengte van 11,8 m en breedte van 7,3 m (buitenwerks). De huidige noordoost-, zuidoost- en zuidwestmuur, hebben een dikte van ruim 1,3 m, de huidige voorgevel heeft een dikte van 0,7 m (was een binnenmuur). Links en rechts van de ingang bevindt zich een kruisvenster. De zolder wordt afgesloten door een zadeldak. De deur heeft een bovenlicht dat wordt afgesloten door een kroonlijst. Sinds de restauratiewerkzaamheden in de tweede helft van de jaren zestig is er, voor zover bekend, niets meer aan het huis veranderd. De toegang van Zuilenburg ligt bij de brug over de Langbroekerwetering waar het spijlen toegangshek met gemetselde palen staat. Op het voorterrein bevindt zich, sinds 1964, een manege. Het restant van de vroegere binnengracht is aan de noordoostzijde van het huis kort na 1964 verbreed tot een wigvormige vijver. De tuin die Abbing in 1919 heeft aangelegd, is in de jaren zestig en zeventig sterk gewijzigd.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Grondgebruik:
Grondgebruik:

Afmetingen
De afmetingen van het middeleeuwse huis zijn onbekend. Het restant van de vroegere binnengracht is aan de noordoostzijde van het huis kort na 1964 verbreed tot een wigvormige vijver.

Fysisch-geografische situering
Het kasteelterrein ligt in een komgebied dat hier niet ver vandaan grenst aan de uit dekzand bestaande zoom van de Utrechtse Heuvelrug (Berendsen 1982, kaartblad 5 (code Fk5, profielopbouw tot 2m: rivierklei op veen, op dekzand)). Dekzand is een windafzetting uit de laatste ijstijd. Dit van oorsprong moerassige gebied, een elzenbroekbos, werd in de 12de eeuw ontgonnen. De kort na 1122 gegraven Langbroekerwetering diende als ontginningsbasis. Het deel waarop Zuilenburg staat, maakt deel uit van een cope-ontginning, waarbij de Goyerwetering de noordgrens vormt (Zie ook: Coppelmans 2005, nr. 105).

Oudste vermelding
Datum: 1270
Bron: OSU, IV, nr. 1791 en Gelderse lenen in het Nedersticht (Dekker 1983, p. 227/228, noot 39).

In 1270 behoorde het aan Gijsbert van Zuylen (Giselbertus de Sulen), die het 'in allodium' - als vrij erfgoed- aan de graaf van Gelre had overgedragen.

Bezitsgeschiedenis
In de lijst van Gelderse lenen in het Nedersticht uit 1270 komt het huis Zuilenburg reeds voor. In die tijd behoorde het aan Gijsbert van Zuylen (Giselbertus de Sulen), die het 'in allodium' -d.w.z. als vrij erfgoed- aan de graaf van Gelre had overgedragen. Hij vervulde in 1247 de functie van schout van Jutphaas. Omstreeks 1360 bezat de heer van Abcoude het huis van Zuilenburg, dat hij in leen had uitgegeven aan Simon van Haarlem en naderhand, rond 1380, aan diens zoon Heynric van Haarlem. In 1402 werd melding gemaakt van ridder Amelis uten Engh als heer van Zuilenburg. Tot omstreeks 1616, zeven generaties lang, bleef het kasteel in het handen van het geslacht Uten Engh. De achtereenvolgende kasteelheren zijn vanaf die tijd vrij nauwkeurig bekend. De meesten van hen hebben er echter nooit zelf gewoond; het kasteel stond leeg of werd verhuurd. Het bezit van Zuilenburg -immers een erkende ridderhofstad- gaf echter wel status. Tot aan het eind van de 17de eeuw is Zuilenburg in handen geweest van de familie Van Amstel van Mijnden. In 1693 werd Zuilenburg verkocht aan Cornelis van Weede. Diens dochter, gehuwd met Johan Willem graaf van Efferen, verkocht Zuilenburg eind 1719. Daarna vond er een snelle wisseling van bezitters plaats. De Amsterdamse koopman en bankier Joan van Beuningen, heer van Darthuysen, was korte tijd eigenaar, daarna waarschijnlijk Frederik Verwout, Reinier baron van Reede. Na zijn dood in 1747 werd zijn oudste broer, Frederik Christiaan Reinhard van Reede, vijfde generaal van Athlone, eigenaar. In 1768 was het in het bezit van de familie van Tuyll van Serooskerken totdat het in 1841 gekocht werd door de familie Van Brienen. Op 9 februari 1911 werd Zuilenburg op een veiling gekocht door de diaconie der Nederlands Hervormde Gemeente te Overlangbroek. In 1916 werd het alweer verkocht aan de familie Loeb. De huidige eigenaresse E.Y.E.G. Loeb, getrouwd met jhr. J.A.F. Backer, bewonen Zuilenburg permanent.

Historische betekenis
Zuilenburg was een ridderhofstad.

Bouwgeschiedenis
Hoe het oorspronkelijke huis uit de 13de eeuw er uit heeft gezien is niet te zeggen, maar mogelijk ging het in eerste aanleg om een woon- of zaaltoren. Op een prent van Roelant Roghman uit 1646-47 zien we een gebouw bestaande uit twee evenwijdige vleugels onder evenwijdige zadeldaken tussen trapgevels. De huidige noordoost-, zuidoost- en zuidwestmuur, die een dikte hebben van ruim 1,3 m, zijn opgetrokken in baksteen. Het aangetroffen formaat van 29,5x14x7 cm maakt een datering in de 14de eeuw waarschijnlijk. De muren wijken aan de voet uit, wat er op wijst dat ze oorspronkelijk rechtstreeks uit een gracht oprezen, hoewel ze op de oudste tekening van Roghman uit 1646/47 voorzien waren van een aarden wal. De kelder, die grotendeels als oorspronkelijk kan worden beschouwd, is overkluisd door een tongewelf met aan de z.o.zijde een drietal steekkappen. Hierdoor was het mogelijk aan de achterzijde, die immers naar de Langbroekerdijk was gewend, schietspleten aan te brengen. Twee van deze middeleeuwse schietsleuven (0.5x0.1 m) zijn nog aanwezig. Roghman's tekening uit 1646/47 geeft het gebouw uit het noorden weer waarbij we het onderste deel van het achterste bouwdeel herkennen als het huidige gebouw. Het nu verdwenen voorste bouwdeel, dat ten opzichte van het achterste deel iets versprong, had gezien de uitgemetselde schoorsteen vrij dunne muren. De stookplaatsen moeten boven elkaar tegen de noordoostmuur gesitueerd geweest zijn. De ingang bevond zich in het midden van de voorgevel van dit nu verdwenen bouwdeel en was voorzien van een dakje.Tekeningen uit 1731 en later laten zien dat het gebouw in de loop van de tijd grotendeels werd afgebroken. Slechts de kelder en de bel-etgae van het achterste bouwlichaam bleven gespaard; hier kwam een pannen schilddak op. In de oorspronkelijke binnenmuur die nu het front werd, werden een ingang en twee vensters doorgebroken. De nieuwe ingang werd bereikbaar gemaakt door een stenen bordestrap, waaronder zich de ingang naar de kelder bevond. De symmetrische indeling, de toepassing van kruisvensters en de detaillering van de ingang, maken het waarschijnlijk dat deze verbouwing in de tweede helft van de 17de eeuw plaatsvond. De afwezigheid van een schoorsteen maakt het waarschijnlijk dat Zuilenburg slechts als buitenverblijf werd gebruikt. De tekening van Jan de Beijer uit 1749 laat zien dat het huis in die tijd in een zeer verwaarloosde toestand verkeerde, en waarschijnlijk niet meer werd gebruikt. Deze situatie is waarschijnlijk tot het begin van deze eeuw grotendeels gehandhaafd. Oude foto's laten zien dat de stenen buitentrap omstreeks 1916 vervangen was door een houten exemplaar. Eigenaar Paul Loeb liet in 1919 Zuilenburg verbouwen. De nieuwe ingang kwam gelijkvloers te liggen, terwijl de buitentrap en de deur op de bel-etage kwamen te vervallen. Maar in de tweede helft van de jaren zestig werden restauratiewerkzaamheden uitgevoerd waarbij die verbouwing weer teniet werd gedaan. Belangrijke verandering was de vervanging van het schilddak door een zadeldak. Met behulp van zo'n 1500 kloostermoppen die onder andere tevoorschijn kwamen bij graafwerkzaamheden op het kasteelterrein werden onder meer de buitentrap en de schouw in de woonkamer opgebouwd. De deur onder de trap bleef gehandhaafd.

Afbeeldingen
- Tekening van Zuileburg vanuit het noorden gezien door Roelant Roghman, 1646/47. Part. coll. (Donkersloot-de Vrij 1995, 517).- Tekening van Zuilenburg vanuit het noordoosten gezien door Abraham de Haen, 1731. MFA, AC 13-182-2 (Donkersloot-de Vrij 1995, 518).- Plattegrond van de kelderverdieping van het huis Zuilenburg door R.G. Bosch van Drakestein, naar eigen opmetingen, 1994 (Donkersloot-de Vrij 1995, 518).- Tekening van Zuilenburg vanuit het oosten gezien door Jan de Beijer, 1744. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Brussel, coll. De Grez, 276 (Donkersloot-de Vrij 1995, 519).- Luchtfoto van het huis Zuilenburg en de kerk van Overlangbroek vanuit het oosten, foto Provincie Utrecht, H. Bol, 1995 (Donkersloot-de Vrij 1995, 520).- Foto van Zuilenburg, genomen vanuit het zuidwesten, omstreeks 1975, part. coll. (Donkersloot-de Vrij 1995, 521).- Kadastrale minuut, 1828, Gemeente Langbroek, Utrecht. Sectie C, blad 2, nr. 172 (http://watwaswaar.nl/#Xo-Se-6-ed-1v-1-3QUK-1wca---3E1, geraadpleegd op 14-07-2010).- Google Earth foto, 2010, Locatie Zuilenburg (Documentatiecentrum NKS digitale documentatie).

Bronnen
- OSU, IV, nr. 1791.

Literatuur
- Aalbers, J, 1982,'Reinier van Reede van Ginckel en Frederik Willem van Reede van Athlone, kanttekeningen bij de levenssfeer van een adellijke familie, voornamelijk gedurende de jaren 1722-1742', Jaarboek Oud-Utrecht, 104. - Bemmel, A.A.B. van, 1992, 'De Bemmelshofstede in Overlangbroek', Tussen Rijn en Lek, Tijdschrift voor de geschiedenis van het Kromme-Rijngebied 26-3, 7-18.- Berendsen, 1982, De genese van het landschap in het zuiden van de provincie Utrecht. Een fysisch- geografische studie, Utrecht, Kaartblad 5 (code Fk 5).- Dekker, C., 1983, Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen, een institutioneel geografische studie, Stichtse Historische reeks 9, Zutphen, 188 e.v., 227 (noot 39), 278, 511.- Demoed, E.J., 1974, In een lieflijk landschap, Zaltbommel, 110.- Donkersloot-de Vrij, M., 1995, 'Zuilenburg', in: Olde Meierink, B. (red.), Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 517-521.- Ginkel-Meester, S. en Marinus Kooiman, 1990, Langbroek, geschiedenis en architectuur, Monumenten-inventarisatie provincie Utrecht, Zeist, 161, 163-164.- Gulick, F.W. van (ed.), 1960, Nederlandse huizen en kastelen, s.l.s.a., 195-98.- Kolman, C., B. Olde Meierink, R. Stenvert, 1996, Monumenten in Nederland. Utrecht, Zeist/Zwolle, 141.- RA Gelderland, Huis Doornenburg, inv.nr. 230, nr.234.RAU, Huis Amerongen II, nr. 320.- Salm-Salm, N.L., 1988, Wasserburg Anholt (vertaling D. van Krugten). Schnell Kunstfuhrer nr 1681, München-Zürich, 6-8.- Tromp, H.M.J., 1968-1972, Kastelen langs de wetering, deel 1, Zeist, 26 e.a..- Weytens, F.H.C., 1965, 'De zwerftocht van een koperen grafplaat' in Jaarboek Oud-Utrecht, 57-62.- Wielinga, J.M.M., De afkomst der Van Zuylen's en hun optreden in het Sticht, Castellogica I, 1983-..., 5.

Documentatie
N.v.t.

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 23921
 ODB Beschrijving: 'ZUILENBURG, ridderhofstad, vierkant GEBOUWTJE, overblijfsel van het oude huis XVI, met gemetseld tongewelf.'

Bescherming terrein
Status:  (512933)

Bestemming
Bestemmingsplan: N (Geen bestemmingsplan voor deze locatie. Wel andere ruimtelijke plannen (bron: www.ruimtelijkeplannen.nl geraadpleegd WL 18-8-2011). )
Bestemming:  (vermoedelijk wonen)

Auteur en datum
Auteur: Yvonne Schouten
Beschrijving gemaakt: 15 september 1992

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
Opmetingen jhr. ir. R.G.M.P.N. Bosch van Drakestein, 1994, niet gepubliceerd.

Geomorfologische codering
1M23, Rivierkomvlakte.

Bodemkundige codering
Rv01C-III, Kalkloze drechtvaaggronden; profielverloop1.