Natewisch

VOLLEDIG [?]

Object
Natewisch

Locatie
Adres: Lekdijk 21
Amerongen
Gemeente Utrechtse Heuvelrug
Provincie Utrecht

Natewisch lag ongeveer halverwege tussen de kastelen Duurstede en Amerongen, binnendijks aan de Rijn.

Typologie

Op de vroegste afbeelding van Natewisch, een tekening van Roelant Roghman uit 1646/47, is een woontoren op een omgracht terrein te zien.

Etymologie
Over de etymologie van de naam Natewisch zijn verschillende meningen. Er zijn twee plausibele verklaringen. Mogelijk komt Natewisch van `Nabij Wijk', dus nabij Wijk bij Duurstede. De andere mogelijkheid is dat Natewisch betrekking heeft op de natte weiden in de omgeving.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 08-08-2011

Natewisch is een middeleeuwse woontoren met kruisramen op een omgracht terrein. Op het terrein staan ook een boerderij en een jachthuis.

Oudste vermelding
Datum: 1270
Bron: lijst van leenmannen van de graaf van Gelre op Utrechts territorium (Sloet en Van Veen, Uitheemsche leenen, no. 725)

"'Item Giselbertus de Zulen, contulit Zulenbruch, cum omni attinencia infra ultimum fossatum, et duos mansos cum domo sua et de domo sua versus Renum tendentes'."

De eerste vermelding van Natewisch staat in een lijst van leenmannen van de graaf van Gelre op Utrechts grondgebied. Daar wordt gezegd: 'Item Giselbertus de Zulen, contulit Zulenbruch, cum omni attinencia infra ultimum fossatum, et duos mansos cum domo sua et de domo sua versus Renum tendentes.' (Hetzelfde met betrekking tot Giselbertus van Zulen, hij droeg Zulenbruch op met alle erbij horende zaken binnen de buitenste gracht, en twee hoeven lands met zijn huis [=Zulenbruch], liggend tussen zijn huis en de Rijn.) (Sloet en Van Veen, Uitheemsche leenen, no. 725). Gezien de situering en de historische context gaat het hier waarschijnlijk om Natewisch of een voorganger daarvan. De naam Natewisch komt in 1403 voor het eerst voor, als Jan van Zuylen door de hertog van Gelre wordt beleend met 'dat huys te Natewisch met vier mergen lants tot den dyck weerdt, tot eenen Zutphenschen rechte met eenen witten becker te verhergewaden'. (Sloet en Van Veen, deel V, p. 6)

Bezitsgeschiedenis
Mogelijk heeft Natewisch al voor de dertiende eeuw gefunctioneerd als een uithof van de curtis Wijk, die toebehoorde aan de Benedictijner abdij te Deutz. Of er toen als een versterkt huis aanwezig was, is niet bekend. De eerste ons bekende bezitter van kasteel Natewisch was Gijsbert I van Zuylen. Zijn naam werd vermeld in een lijst bij leenmannen van de graaf van Gelre uit 1270, en daarin werd hij beleend met een huis dat gezien de ligging en historische context waarschijnlijk Natewisch is geweest. De eerste keer dat de naam Natewisch expliciet genoemd werd, was in 1403. Johan (of Jan) I van Zuylen werd toen de de hertog van Gelre met Natewisch beleend. De familie Van Zuylen van Natewisch, zoals ze zich gingen noemen, bleef tot 1690 eigenaar van Natewisch. Daarbij werd het in 1536 als ridderhofstad erkend. In 1671 huwde erfdochter Emerentia van Zuylen van Natewisch met Joost Taets van Amerongen, en na haar overlijden in 1690 vererfde Natewisch op haar zoons. Drie van hen sneuvelden op jonge leeftijd in de legers van koning-stadhouder Willem III, waarna het huis in 1704 geerfd werd door haar vierde zoon, Gerard Godart Taets van Amerongen. Hij heeft Natewisch ingrijpend verbouwd. Sindsdien is het huis steeds binnen deze familie vererfd, totdat het in 1961 ondergebracht is in de Taets van Amerongen-Van Natewisch Stichting.

Historische betekenis
Natewisch was een ridderhofstad.

Bouwgeschiedenis
Het is niet bekend wie kasteel Natewisch gebouwd heeft. Vermoedelijk werd het gebouwd vlak voor 1270. Natewisch was in zijn oudste vorm een woontoren op een omgracht terrein. Dit is te zien op een tekening van L.P. Serrurier uit 1732 naar Roelant Roghman. Op de tekening is ook een extra gebouwencomplex ten noorden van de toren te zien, dat op basis van de trapgevels in de 16de eeuw gedateerd kan worden. Ook was er een poortgebouw op een gemetstelde stenen brug over de gracht. De woontoren had drie verdiepingen onder een leistenen schilddak. Aan de noordzijde was een aanbouw van ca. 4 meter hoog, die vermoedelijk diende als portiek of trappenhuis. Tussen 1721 en 1730 heeft Gerard Godart Taets van Amerongen Natewisch ingrijpend verbouwd. Zoals te zien is op een tekening van Jan de Beijer uit 1744, had de toren aan de noordzijde nu een volledige traptoren. Bovendien was er een drieledige woonvleugel aangebouwd. In de 19de eeuw is Natewisch eerst wit en vervolgens geel gepleisterd naar de mode van die tijd. Tussen 1871 en 1873 zijn alle 18de en 19de-eeuwse delen van Natewisch weer gesloop. Alleen de toren bleef staan. Deze is in 1937-38 grondig gerestaureerd en is nog steeds intact. Deze toren is 14,74 m hoog en heeft een muurdikte van 1,3 m.