Object
Lunenburg

Locatie
Adres: Langbroekerdijk A 99
Langbroek
Gemeente Wijk bij Duurstede
Provincie Utrecht

Lunenburg is gelegen aan de zuidzijde van de Langbroekerwetering, ten westen van Nederlangbroek.

Typologie

Lunenburg is een woontoren.

Etymologie
Het is niet bekend waar de naam Lunenburg vandaan komt.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: april 2013

Huidige functie:

Bij de restauratie is het kasteel teruggebracht naar de toestand zoals die te zien is op 18de-eeuwse tekeningen. Het kasteel is nu een vrijwel vierkante woontoren op een omgracht terrein. De toren heeft kleine vensters, een gekanteelde borstwering met schietgaten, een schoorsteen en een schilddak. Ook de slotgracht, de houten brug en de voorburcht zijn gereconstrueerd op basis van de 18de-eeuwse tekeningen. Uit 1865, toen het landhuis gemoderniseerd werd, stammen het monumentale toegangshek en het gepleisterde koetshuis. Het landschapspark bij het kasteel is intact gebleven, maar is in de loop van de tijd dichtgegroeid.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De woontoren Lunenburg is gerestaureerd naar zijn middeleeuwse toestand.

Afmetingen
De toren meet buitenwerks 8,4 x 9,3 meter. De muur is 1,2-1,6 meter dik en het gebruikte steenformaat bedraagt 30 x 15 x 7,5 cm.

Fysisch-geografische situering
De woontoren van Lunenburg is gefundeerd op dekzand, dat gelegen is onder een laag van klei en veen van maximaal 2 meter dik. De rivierkom, waarin Lunburg gelegen is, kent hier een geschiedenis van frequente overstromingen vanuit de Kromme Rijn (Coppelmans 2005, nr. 51).

Oudste vermelding
Datum: 1402
Bron: HUA, Dom inv.nr. 2368-I, fol 37v.

"'een toerne te Lunenborch' "

De oudste vermelding van Lunenburg stamt uit 1402 en luidt: `Item Ghijsbrecht van Lockhorst hout vanden domproest een toerne te Lunenborch met enen merghen lants daer die toern opstaet inder manieren als die brieve inhouden die daer of sijn.'

Bezitsgeschiedenis
Lunenburg was een leen van de Domproosdij. De oudste bezitters van het kasteel waren waarschijnlijk afkomstig uit de familie van Zijl. Zo werd Arent (of Arnold) van Zijl in 1370 ook 'van Lunenburg' genoemd. De volgende ons bekende bezitter was Gijsbrecht van Lockhorst, die in 1402 met de toren te Lunenburg beleend werd. Daarna werden Wouter van Grevenbroeck en vervolgens Steven van Everdinghen en Splynter van Everdingen met Lunenburg beleend. Deze Splynter transporteerde in 1422 de toren aan Gijsbert de Ridder. Lunenburg bleef in handen van de familie De Ridder tot 1578. Willem de Ridder verkocht het toen aan Martijn Schipperius van Romerswaal. Hij verkocht het twee jaar later door aan Godart Boll. Zijn kleindochter Hendrica trouwde met Daniël van den Berch, die in 1619 beleend werd met Lunenburg. Het kasteel bleef in handen van deze familie Van den Berch tot 1694. Door opdracht van de weduwe van Daniël van den Berch werd toen Joseph Hoeufft beleend met Lunenburg. Zijn dochter trouwde met Hendrick Ruysch, die na de dood van zijn vrouw in 1737 ten behoeve van zijn zoon Balthasar Constantijn beleend werd met Lunenburg. Het goed werd vervolgens door opdracht van Balthasar in 1750 overgedragen aan Frans Godard van Lynden. Zijn nakomelingen bezaten Lunenburg tot 1854, waarna het door vererving overging op Jan Hendrik Frans Karel van Swinderen van Rijs. Hij verkocht het in 1888 aan Johan Gerard Kruimel. In 1925 werd mr. E. van Eibergen Santhagens de nieuwe eigenaar. Hij bewoonde het tot 1931, waarna het leeg kwam te staan. Lunenburg werd in 1944 door een bombardement zwaar beschadigd. De ruïne werd in 1967 gekocht door de K.F. Hein Stichting. Het kasteel werd tussen 1968 en 1970 gerestaureerd, en vervolgens verkocht aan de familie Fentener van Vlissingen, de huidige eigenaar.

Historische betekenis
Lunenburg is een karakteristiek voorbeeld van een Utrechtse ridderhofstad. De huidige verschijningsvorm van Lunenborg is representatief voor het uiterlijk van een middeleeuwse woontoren.

Bouwgeschiedenis
Het is niet bekend wie de Lunenburg gebouwd heeft. Ook de stichtingsdatum is onbekend. Op basis van het steenformaat (30 x 15 x 7,5 cm) en het Vlaams verband in het metselwerk is het aannemelijk dat de toren in de tweede helft van de 13de eeuw gebouwd is. De toren is gebouwd op een nagenoeg vierkant grondplan en meet 8,4 bij 9,3 m. De muurdikte op de begane grond is 1,2 m., behalve van de noordwestmuur. Hier is de dikte 1,6 m. waarin een muurtrap is uitgespaard. De toren telt drie bouwlagen boven een kelder en is gedekt meteen zadeldak tussen een gekanteelde borstwering. De begane grond en de tweede verdieping hebben een stookplaats, de eerste verdieping niet, maar hier bevindt zich wel het enige toilet in de vorm van een uitkragend privaat. De kelder was in oorsprong noch vanaf de begane grond noch vanaf buitenaf toegankelijk. Vermoedelijk was het een verloren gewelf: een gewelf over een loze ruimte die zich onderaards bevond, doordat de toren aan de buitenzijde was aangeaard. Wel bevat de kelder in de zuidhoek een waterput die vanaf de begane grond toegankelijk was. In de Tegenwoordige Staat van 1772 werd de Lunenburg omschreven als 'een zwaaren Tooren' met op het gebied buiten de gracht 'een bekwaam Heerenhuis'. Ook was er een voorburcht aanwezig. Waarschijnlijk heeft de familie Van Lynden aan het eind van de 18de eeuw de grachten laten dempen en de toren op laten nemen in een gepleisterd neoclassicistisch landhuis. Van Swinderen sr. heeft in de achtergevel een balkon en grote vensters aan laten brengen. In 1944 werd de Lunenburg gebombardeerd en daarbij werd de hele zuidhoek van het 19e-eeuwse gebouw weggeslagen en in de zuidhoek van de woontoren ontstond een scheur in het metselwerk. In de jaren 1968-70 werd er een restauratie uitgevoerd. Daarbij werd teruggerestaureerd naar de 18de-eeuwse situatie. Er was sprake van een nieuwe buitenhuid, nieuwe kantelen, nieuwe vensters en een nieuw gemak. De woontoren kwam weer solitair op het eiland te liggen en is via een houten brug toegankelijk.

Afbeeldingen
- Tekening van de zuidhoek van Lunenburg, door Abraham de Haen, uit 1725. MFA, AC 13-180-1 (Bullinga en Kamphuis 1995, 295).- Tekening van Lunenburg, door L.P. Serrurier naar C. Pronk, ca. 1730 (Wittert van Hoogland 1909-1912, tussen 43 en 44).- Anonieme tekening van Lunenburg in de 18de eeuw, mogelijk door Jan de Beijer (map Lunenburg, bij NKS Wijk bij Duurstede).- Litho door J.D. Steuerwald in P.J. Lutgers, Gezigten in de omstreken van Utrecht, 1869. HUA, Ta 127-70.- Kadastrale minuut, 1828, gemeente Langbroek sectie B, blad 1, nrs 131-132 (http://watwaswaar.nl/#XI-TA-6-ed-1v-1-3MbA-1yWO---3Dy, geraadpleegd op 06-07-2010).- Plattegronden en doorsneden van de woontoren van Lunenburg. Tekeningen R.G. Bosch van Drakestein naar ir. E.A. Canneman, 1968 (Bullinga en Kamphuis, 1995, 299).- Google Earth foto, 2010, Locatie Lunenburg (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
HUA, Dom inv.nr. 2368-I, fol 37v.

Literatuur
- Bullinga, N., 1993, 'De Lunenburg, woontoren in het Kromme Rijngebied', in: Castellogica III, 7-10. - Bullinga, N., 1994, 'Lunenburg', in: Mededelingen Stichting Utrechtse Kastelen, (1994) nr. 1 [nr. 44], 8-14. - Bullinga, N., 1993, 'Lunenburg', in: Mededelingen Stichting Utrechtse Kastelen, (1993) nr. 4 [nr. 43], 17-22. - Bullinga, N., en J. Kamphuis, 1995, 'Lunenburg', in: B. Olde Meierink e.a. (red.), Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, 295-299. - N.N. [Tombe, J.W. des], 1906, 'De toren van Lunenburg', in: De Navorscher, 56(1906), 663-665.- Wittert van Hoogland, E.B.F.F., 1909-1912, Bijdragen tot de geschiedenis der Utrechtse ridderhofsteden en heerlijkheden, 's-Gravenhage, II, 43-62.

Documentatie
N.v.t.

Coördinaten
Coordinaten: 52° 0'43.55''N, 5°19'12.04''O
Kaartblad: 39B , x: 150.387, y: 447.083, precisie 3

Bescherming gebouw
Status:  (23886)

Monumentnummer: 23886
 ODB Beschrijving: 'LUNENBURG, ridderhofstad. LANDHUIS uit midden XIX met XIV woontoren. Toegangshek, natuurstenen pijlers door vazen bekroond'.

Bescherming terrein
Status:  (45645)

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: mei 1999, april 2013

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
1M23, Rivierkomvlakte.

Bodemkundige codering
Rv01C-II, Kalkloze drechtvaaggronden; profielverloop 1