Object
Lichtenberg

Locatie
Adres: Maarsbergseweg te Woudenberg
Woudenberg
Gemeente Woudenberg
Provincie Utrecht

Ten zuidwesten van de rotonde Maarsbergseweg-Randweg, die is gelegen ten zuiden van Woudenberg.

Typologie

Het is niet bekend hoe het middeleeuwse huis eruit heeft gezien. Het huis maakt op de afbeeldingen een 17e-eeuwse indruk.

Etymologie
De naam herinnert aan het huis Lichtenberg in de stad Utrecht en de daarnaar genoemde politieke factie.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 2-4-2009

Het huis zelf bestaat niet meer, maar het kasteelterrein is nog in het landschap herkenbaar. Bij de aanleg van een rotonde vlakbij het kasteelterrein werden sporen (een vakken-patroon) ontdekt van een vroegere tuinaanleg. In 1994 is in het kader van de aanleg van de rondweg de buitenste gracht weer zichtbaar gemaakt. Naast de rotonde werd een parkaanleg voorbereid, waarin het kasteelterrein zal worden opgenomen (Wat de huidige plannen zijn, is niet bekend).

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Tot voor kort was het grachtentracé van de noordelijke helft herkenbaar in het veld. Bij de aanleg van de rondweg van Woudenberg in 1995 is een gedeelte van de grachten licht hersteld en het kasteelterrein licht opgehoogd.

Afmetingen
De hoofdburcht mat ongeveer 34 x 24 meter. Het totale kasteelterrein was ongeveer 200 x 220 meter groot. De hoofdburcht lijkt op de kadastrale minuut omringd te zijn door een voorburcht.

Fysisch-geografische situering
Het kasteel was gebouwd op een moerassige dekzandvlakte aan de voet van de Utrechtse Heuvelrug. Het dekzandrelief van stuifduintjes veroorzaakte na de laatste ijstijd stagnatie in de waterafvoer van de beekjes en samen met de aanvoer van kwelwater zorgde dit voor een moerassige vlakte met een goede ondergrond voor de fundering van het kasteel. Voordat het kasteel werd gebouwd was het gebied al drooggelegd en ontgonnen (Coppelmans 2005, nr. 46)

Oudste vermelding
Datum: 1461?
Bron: onbekend

onbekend

Bezitsgeschiedenis
Vermoedelijk was Jan van Renesse de bouwheer en eerste bewoner van Lichtenberg. Hij wordt in 1417 vermeld als 'Jan van Renesse die men noemt Lichtenberg'. Later verhuisde hij naar het huis Kersbergen in Zeist. De grond bij Lichtenberg was oorspronkelijk een Gaasbeeks leen. Toen Jan van Renesse de grond (maar niet het huis) in 1445 aan Oudmunster verkocht, werd het allodiaal gemaakt (Oudmunster, nr 1409). Lichtenberg kwam vervolgens in handen van Joost van Langerak, die werd opgevolgd door zijn schoonzoon Floris van Jutphaas, en daarna door diens zoon Jan van Jutphaas. In het begin van de 17e eeuw was de Amersfoortse magistraat Hendrik van Meeholt eigenaar en bewoner. Thomas van Stakenbroek, luitenant generaal van de cavalerie kocht het in 1641 en probeerde tevergeefs om het riddermatig te doen verklaren. In 1646 kwam het goed in handen van David van Marloth, Heer van Basoyen, President van de Hooge Krijgsraad. Op 30 Juli 1664 veroordeelde het Hof van Utrecht hem om het huis met hofstede en 3 morgen lands te verheffen als leenroerig aan het huis Geerestein (Hof van Utrecht 188-21). Die leenrelatie stamt vermoedelijk uit het midden van de 15e eeuw, toen de toenmalige Heer van Geerestein de zaken voor de verbannen van Renesses waarnam.David vam Marloth schonk het huis aan zijn dochter Anna Catherina, getrouwd met Jacob van Rheenen, maar het bezit was toen al zwaar met hypotheken belast: het echtpaar moest het huis in 1688 verlaten. Anna de Gruyter kocht het enige jaren later, maar moest het huis ook wegens hoge schulden executeren; de curator verkocht het in 1712 aan Andries Abbema, die heer van Woudenberg werd en het huis grondig heeft gerestaureerd. Hij liet ook in 1717 Justus van Broeckhuijsen de figuratieve kaart tekenen waarop het huis zelf werd afgebeeld. Zijn weduwe verkocht het huis in 1754. De nieuwe eigenaar, Michiel de Bije, verkocht het in 1762 aan enige locale notabelen. De restanten van het huis werden gebruikt als daglonershuisjes die later aan de diaconie van Woudenberg werden geschonken. Deze zijn in 1955 gesloopt.

Bouwgeschiedenis
Tot 1717, het jaar waarin Justus van Broeckhuijsen het huis in de cartouche van de kaart van de Ambachtsheerlijkheid Woudenberg tekende, zijn geen details bekend over de bouwgeschiedenis van Lichtenberg. Op de kaart is een huis te zien dat bestaat uit 2 haaks op elkaar staande vleugels met een verdieping. In de koopcondities van 1754 is het huis beschreven als bestaande uit een groot voorhuis, vier grote benedenkamers, een opkamer, zeven bovenkamers, keukens etc. In 1762 blijkt van het hoofdhuis op de noordelijke helft van het kasteelterrein alleen de zuidelijke helft nog te bestaan. Dit gedeelte van het huis werd omgebouwd tot drie arbeiderswoningen. Op dat moment zijn de dienstgebouwen op de zuidelijke helft van het kasteelterrein al verdwenen. De arbeiderswoningen op de noordelijke helft van het kasteelterrein zijn in 1955 gesloopt. OP foto's van deze woningen is in het middelste huis nog een steektrap met balusters te zien.In 1994 is in het kader van de aanleg van de rondweg de buitenste gracht weer zichtbaar gemaakt.

Afbeeldingen
- Er bestaat een tekening, gemerkt 'Lichtenberg onder Renswou' waarop een vierkante woontoren met een gemetselde borstwering is te zien. (HUA, TA 1533-2). Er is echter geen enkele gelijkenis met de tekening in de cartouche van de kaart van Justus van Broeckhuijsen uit 1717. Deze tekening moet als een fantasie aangemerkt worden (Afgebeeld in: Deys 1988, O kaart 171 op p. 216).- Kadastrale minuut, 1832, Gemeente Woudenberg, Utrecht, sectie E, blad 02 nrs. 220-234.(http://watwaswaar.nl/#Y4-Ui-6-ed-1v-1-3SgS-24vI---vP, geraadpleegd op 10-03-2010)- Kadastrale minuut (1832) over Google Earth foto, 2009, locatie terrein Lichtenberg. (NKS digitale documentatie)

Literatuur
- Beaufort, R.F.P. de en L.H. Jansen, 1969, Uit de geschiedenis van het volksleven van Woudenberg, 's-Gravenhage, p. 27.- Deys, H.P., 1988, De Gelderse Vallei. De geschiedenis in oude kaarten, Utrecht, p. 143, 146-147.- Nieuwenhuis, W., 'Lichtenberg', in: B. Olde Meierink, e.a. red., 1995, Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, p. 278-280.- Rensink, E., 1993, Zuidelijke randweg Woudenberg (T44) een archeologische kartering, inventarisatie en waardering, Amsterdam, RAAP-notitie 54.

Documentatie
Coppelmans, J.W.M., 2005, Overzicht van de fysisch-geografische situering van de kastelen in de provincie Utrecht voor de SKLN, Amsterdam, no. 46. Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Voorontwerp Bestemmingsplan Buitengebied Woudenberg).
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: 10-11-2000
Beschrijving gemaakt: W. Nieuwenhuis en M.D. Saan

Archeologisch onderzoek RCE
Visuele inspecties in 1965, 1966, 1970 en 1995.In het kader van het AMR-project is het terrein op 3 februari 2004 bezocht.

Overig onderzoek
Onderzoek door RAAP in 1993.

Geomorfologische codering
2M9, Vlakte van ten dele verspoelde dekzanden.

Bodemkundige codering
pZg23-III, Beekeerdgronden; lemig fijn zand.