Harmelen

VOLLEDIG [?]

Object
Harmelen

Locatie
Adres: Kasteellaan 1
Harmelen
Gemeente Harmelen
Provincie Utrecht

Het huis Harmelen is gelegen aan de Vleutense Rijn, ten noorden van Harmelen.

Typologie

De kern van het oudste huis Harmelen was een woontoren.

Etymologie
Mogelijk is het kasteel genoemd naar het dorp waarbij het gelegen is: Harmelen.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 16 maart 2000

Huidige functie:

Het huis staat op een omgracht eiland, dat door een brug met het voorterrein is verbonden. Het is een in historiserende stijl gebouwde woning, omgeven door een borstwering met kantelen. Het geheel is opgenomen in een landschappelijke aanleg.

Oudste vermelding
Datum: 21 december 1296
Bron: OSU V, 2de deel, p. 296-297.

Everard van Stoutenburg oorkont in 1296 over een stuk grond dat hij overdraagt aan het Domkapittel, en dat is 'sitis in Hermaelrewert, retro meam mansionem'. Waarschijnlijk is dit Harmelen.

Bezitsgeschiedenis
Kasteel Harmelen is vermoedelijk tussen 1270 en 1280 gebouwd door Everard van Stoutenburg, meier namens de bisschop in Amersfoort. Hij noemde zich Van Amersfoort, maar ze waren geen heren Van Amersfoort. Na de bouw van Stoutenburg noemde hij zich Van Stoutenburg. Midden 14de eeuw trouwde de erfdochter Aleid van Harmelen met Dirk van Zuylen, die in 1348 het huis in leen opdroeg aan de abt van de St. Paulusabdij te Utrecht. Dirk IV van Zuylen droeg vervolgens, met toestemming van de abt, het huis in 1462 leen op aan het huis De Haar, waar hij zelf bezitter van was. Daardoor werd het een achterleen van de Sint Paulusabdij. Aangezien hij zelf op De Haar woonde, droeg hij Harmelen over aan zijn broer Gijsbrecht. In 1482 werd Harmelen tijdens de oorlog tussen Holland en Utrecht belegerd en ingenomen door de Hollanders. Over schade is weinig bekend. Mogelijk werden de muren tot op kelderniveau omgetrokken (mondelinge mededeling B. Olde Meierink). Er was kennelijk nog genoeg opgaand muurwerk over om het huis grotendeels in de oude vorm te herstellen. Harmelen bleef in bezit van de familie Van Zuylen van Harmelen tot 1615. Theodora van Zuylen stierf in dat jaar en haar kleinzoon Frederik van Baexem erfde het huis. Het huis ging na diens dood over op zijn broer Jacob, die het weer naliet aan zijn zoon Balthasar van Baexem. Het huis is in 1672 door de Fransen verwoest en Balthasar heeft het niet meer opgebouwd. Hij verkocht Harmelen in 1681 aan Ludolf de With. Zijn dochter trouwde met Godart Adriaan van Beusichem. De familie Van Beusichem bleef iets meer dan een eeuw in bezit van Harmelen. In 1887 ging het door overerving over op Adriaan van Jocheere. (en toen????)

Bouwgeschiedenis
Harmelen is tussen 1270 en 1280 gebouwd en was oorspronkelijk een woontoren van ca. 12,5 x 9,5 m. Vermoedelijk in de 14de eeuw is deze woontoren uitgebreid met twee woonvleugels aan de noord-westzijde en de zuid-westzijde. Er kwam een sluitmuur met daarin een nieuwe ingang, die gelegen was tussen de twee woonvleugels, en die waarschijnlijk rechts geflankeerd was door een toren. Mogelijk heeft er zich tussen de woonvleugels een klein binnenplaatsje bevonden dat toegang gaf tot de woontoren. Vervolgens werd Harmelen in 1482, in de oorlog tussen Holland en Utrecht, door de Hollanders ingenomen. De muren werden mogelijk omver gehaald tot op het kelderniveau. Harmelen werd daarna herbouwd. Het was mogelijk om het huis vrijwel in zijn oude vorm te herstellen doordat er nog opgaand muurwerk van het oude huis aanwezig was. In 1633 heeft de laatste grote verbouwing van Harmelen plaatsgevonden. Er werd tegen de noordzijde van een gevel een nieuw statig huis neergezet. Dit huis is in 1672 beschadigd door de Fransen. Op de ruïne is het huis verschillende malen herbouwd. In de tweede kwart van de 19de eeuw werd het huis gepleisterd en kwam er aan de noordoostzijde een toren met een neo-gotisch portaal. Tegen de oude voorgevel, naast het statige huis, werd een houten serre gebouwd. In de jaren 20 van de 20ste eeuw werd door de toenmalige eigenaar, J.W.H. de Liefde, op de fundamenten van Harmelen een villa gebouwd. Deze is vervolgens in 1937 weer gesloopt. De sloper, J. Matser kocht de resten en wilde ook de fundamenten uitbreken, maar dat stond de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg niet toe. Op de fundamenten is door de volgende eigenaar, M.A.E. van Baak, in 1947 een nieuw huis in historiserende stijl gebouwd. Het huis is sindsdien niet meer veranderd.