Object
Hardenbroek

Locatie
Adres: Graaf van Lynden van Sandenburgweg 20-26
Cothen
Gemeente Wijk bij Duurstede
Provincie Utrecht

Hardenbroek is gelegen aan de provinciale weg, halverwege tussen Cothen en Werkhoven.

Typologie

Op basis van het aanwezige bouwlichaam kan worden vastgesteld dat het kasteel is ontstaan uit een rechthoekige woontoren. De kelderplattegrond aan de oostzijde van het gebouw bevestigt dit.

Etymologie
De naam Hardenbroek is afgeleid van de ligging van het kasteel. Het is gebouwd op harde, zware klei op een broek, d.w.z. op een moerasland.

Huidige situatie
Hardenbroek is een blokvormig landhuis. De voorgevel heeft een middenrisaliet met een classicistische ingangspartij en fronton. De hoeken zijn voorzien van hoge schilddaken, en doen daardoor aan torens denken. De achtergevel heeft uitspringende hoektorens met tentdaken. De zijgevels hebben elk een uitbouw tot aan de daklijst. In de rechterzijgevel is nog muurwerk uit de tweede helft van de 13de eeuw te zien. Voor het huis bevindt zich een brug met een onderdoorgang, en op het voorplein staan twee bouwhuizen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het oudste bouwdeel is nog in het huidige gebouw tot aan de dakrand aanwezig.

Afmetingen
Het oudste bouwdeel meet ca. 13,5 x 7,3 m. De buitenomtrek van het huidige huis is ca. 20 x 24 m.

Fysisch-geografische situering
Hardenbroek is gebouwd op een ondergrond van 2 tot 3 meter slappe grond, bestaande uit komklei. Het kasteel ligt op een lokale verspoeling van silt en zand vanuit een ongetemde Kromme Rijn (Coppelmans 2005, nr. 33).

Oudste vermelding
Datum: 11 augustus 1392
Bron: ARA, Leenhof Vianen, nr. 6 fol. 37 (Dekker 1983, 277)

De oudste vermelding van kasteel Hardenbroek stamt van 11 augustus 1392 en is te vinden in ARA, Leenhof Vianen, nr. 6 fol. 37 (Dekker 1983, 277). Zij luidt: `die huzinghe ende hofstede tot Herdenbroec'. De naam Van Hardenbroek komt al in 1331 voor, maar de eerste vermelding van het kasteel stamt pas uit 1392.

Bezitsgeschiedenis
Hardenbroek zou in ca. 1260 door Gijsbert van Wulven opgedragen zijn aan de heer van Sterkenburg, aldus meldt Wittert van Hoogland. In 1331 komt de naam Van Hardenbroek het eerst voor in de namen Gijsbert en Wouter van Hardenbroek. Hun vader zal waarschijnlijk al op Hardenbroek gewoond hebben. De familie Van Hardenbroek was mogelijk een jongere tak van de familie Van Sterkenburg, die op zijn beurt wellicht afstamde van het geslacht Van Wulven. In 1392, toen het kasteel voor de eerste maal vermeld werd, was Hardenbroek een leen van de heren van Vianen, die het hielden van Gelre. De familie Van Hardenbroek zou tot 1684 in bezit blijven van het kasteel. Hendrik Gijsbert van Hardenbroek verkocht het kasteel toen aan Cornelis Aerssen van Juchen. Het was daarna kort in handen van Adriaan van Rossem, en in 1687 werd Pieter Godert van Rossem de eigenaar van het kasteel. In 1733 ontving Willem Kerckrinck Hardenbroek in leen, maar daarna verkreeg hij het door koop. Na zijn dood werd Hardenbroek geveild. De koper was Johan Adolph van Hardenbroek, die in een rechte lijn de vijfde afstammeling van de tiende heer van Hardenbroek was. Zijn afstammelingen hebben het kasteel nog steeds in bezit. De huidige kasteelvrouwe is hertrouwd met een lid van de familie Loudon. Wanneer de zoon het kasteel zal erven, dan zal kasteel Hardenbroek overgaan op de familie Loudon.

Bouwgeschiedenis
Kasteel Hardenbroek zou op grond van het baksteenformaat (28/30 x 13,5/14 x 6/7,5 cm, 10-lagenmaat 81 cm) rond 1300 gedateerd kunnen worden. Vermoedelijk was het eerst een zaalbouw van twee bouwlagen boven een kelder, met daarop een zadeldak tussen twee trapgevels. Deze was gelegen aan de zuidoost-kant van het terrein. Tegen de noordoostzijde van dit gebouw is later een vleugel van een bouwlaag boven een kelder geplaatst. Mogelijk heeft er bovendien op de zuidhoek van het terrein, tegen de zaalbouw, een toren gestaan. Dit is echter niet zeker, aangezien het schilderij waarop deze toren staat afgebeeld, mogelijk deels op fantasie berust. Het is mogelijk dat er op die plek op de tekening van Roghman alleen nog een ruïne van een gebouw aanwezig was. In de 18de eeuw is er van deze zuidhoek een binnenplaats gemaakt. Het kasteel werd in die tijd omgeven door twee grachten. Het uiterlijk van het kasteel werd in de 18de eeuw gemoderniseerd, en het gebouw werd rechthoekig. In 1735 werd door J. Iven een formele tuin aangelegd bij het kasteel. In 1762 heeft Johan Adolph van Hardenbroek vervolgens de binnenplaats overbouwd met een prestigieus gebouw. Dit was twee verdiepingen hoog boven een kelder, met hoog oplopende schilddaken, die torens suggereerden. Er kwam aan de noordwestgevel een kleine uitbouw, waar tegenwoordig het trappenhuis is. De laatste grote verbouwing vond plaats tussen 1789 en 1793. De gracht werd gedempt en zo'n 3,5 meter voor de oude middeleeuws ogende achtergevel werd een nieuwe gevel geplaatst, vermoedelijk omdat de oude gevel niet meer in het modebeeld van die dagen paste. Op de hoeken kwamen uitspringende torens. Het gebouw was twee verdiepingen en een mezzanino (een lage of halve verdieping) hoog. Ook het middeleeuwse gedeelte kreeg een mezzanino. De nieuwe vleugel en het middeleeuwse gedeelte werden gedekt door drie schilddaken, die echter niet te zien waren door twee kappen evenwijdig aan de zijgevels. In de jaren 60 van de 20ste eeuw zijn de drie schilddaken tot een groot plat dak gemaakt. In 1792 brandde het zuidelijke koetshuis af, dat vervolgens werd vervangen door een grotere met stalling. In 1816 zakte door een stortregen de muur, die het voorplein afsloot, de gracht in. Deze muur werd niet meer opgebouwd en de gracht werd glooiend gemaakt. De huidige opreilaan stamt uit 1825. In dezelfde tijd is de tuin verander in een park in Engelse lanedschapsstijl. Het kasteel is nog steeds in deze staat. In 1989 is er in de eetkamer een plafondschildering van Cornelis Troost aangebracht, die afkomstig was van een huis op de Herengracht in Amsterdam.

Afbeeldingen
- Tekening van kasteel Hardenbroek, gezien vanuit het westen, getekend door Roelant Roghman, 1646/47. Particuliere collectie (Van der Wijck 1989, 82).- Tekening van de noordoostgevel van kasteel Hardenbroek, getekend door roelant Roghman, 1646/47. Particuliere collectie (Van der Wijck 1989, 81).- Portret van Johan van Hardenbroek en zijn oudste zoon Willem Hendrik met op de achtergrond kasteel Hardenbroek, door M. Dringenbergh, 1694. Particuliere collectie (Bullinga en Kamphuis 1995, 79).- Tekening van kasteel Hardenbroek, gezien vanuit het westen, getekend door Jan de Beijer, 1750. Particuliere collectie (Bullinga en Kamphuis 1995, 233).- Kadastrale minuut, 1828, gemeente Sterkenburg, Utrecht, sectie A, blad 2, nr. 274 ( http://watwaswaar.nl/#X2-TQ-7-ed-1v-1-3Kca-1yhk---3o4, geraadpleegd op 05-07-2010).- Litho van kasteel Hardenbroek, gezien vanuit het westen, door P.W. van de Weijer, ca. 1860 naar de situatie van 1779. Illustratie in K.J.G. baron Van Hardenbroek, het geslacht van Hardenbroek. RUA, TA 1458 (Bullinga en Kamphuis 1995, 233).- Luchtfoto van Hardenbroek (ansicht), KLMAerocarto uit 1958. - Plattegronden en doorsnede van Hardenbroek. Tekening van R.G. Bosch van Drakestein naar RDMZ, z.j. (Bullinga en Kamphuis 1995, 235).- Reconstructie van het dakenplan van het huis Hardenbroek aan de hand van de tekeningen van Roelant Roghman, tekening door R.G. bosch van Drakestein naar ir. J. Kamphuis, 1995 (Bullinga en Kamphuis 1995, 236).- Google Earth foto, 2010, Locatie Hardenbroek (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
- ARA, Leenhof Vianen, nr. 6 fol. 37 - Wyck, H.W.M. van der, 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman I, Alphen aan de Rijn, 81-82.

Literatuur
- Bullinga, N. en J. Kamphuis 1995, 'Hardenbroek', in: Olde Meierink e.a., Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 231-236. - Dekker, C., 1983, Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen, Een institutioneel-geografische studie. Stichtse Historische Reeks 9, Zutphen, .... - Kolman, C., B. Olde Meierink, R. Stenvert, 1996, Monumenten in Nederland. Utrecht, Zeist/Zwolle, 107-108. - Wijck, H.W.M. van der, 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman, Alphen aan den Rijn.

Documentatie
N.v.t.

Coördinaten
Coordinaten: 52° 0'40.40''N, 5°17'2.81''O
Kaartblad:  , x: 147.923, y: 446.989, precisie 3

Bescherming gebouw
Status:  (14106)

Monumentnummer: 14106
 ODB beschrijving: HARDENBROEK, ridderhofstad. Rechthoekig omgracht HUIS met torenvormige hoekpaviljoens. Huidige vorm aan de voorzijde in 1762, aan de achterzijde in 1789 na verbouwing verkregen.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: Ja (Bestemmingsplan Gemeente Wijk bij Duurstede Buitengebied, vastgesteld door Gemeente Wijk in november 2004, goedgekeurd door Provincie Utrecht 21 juni 2005. Zie: https://www.wijkbijduurstede.nl/ondernemers/ondernemersinfo/agrarisch-ondernemen/bestemmingsplan-buitengebied/ (geraadpleegd door WL 04-10-2010).)
Bestemming:  (Omringd door 'Bos met Natuurwaarden')

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 7-3-2000

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
1M23, Rivierkomvlakte

Bodemkundige codering
Rn44C-V, Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 4.