Groenewoude

VOLLEDIG [?]

Object
Groenewoude

Locatie
Adres: Ekris 42, 3931 PX Woudenberg
Woudenberg
Gemeente Woudenberg
Provincie Utrecht

Het kasteel lag ten oosten van de Ekris te Woudenberg. De plek wordt aangeduid door een wit bouwhuis op de voormalige voorburcht.

Typologie

Hoewel de oorspronkelijke vorm van het 14de-eeuwse kasteel niet bekend is, kan op basis van het topografisch materiaal worden vermoed dat het gaat om een compact (toren)kasteel. Wellicht is dit kasteel, zoals zovele, ontstaan uit een woon- of zaaltoren.

Etymologie
De etymologie van Groenewoude is onbekend. Mogelijk is het huis genoemd naar de groene omgeving.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 11-8-2009

Het terrein van de voormalige hoofdburcht is nu bedekt met grind en in gebruik als parkeerterrein.Het bouwhuis uit 1696 is in de loop der jaren gewijzigd en is alleen in hoofdvorm en deels detaillering nog herkenbaar. Het inrijhek is gaaf bewaard.

Oudste vermelding
Datum: 1382
Bron: HUA, Bisschoppen, inv.nr. 109b, fol. 36v

De oudste vermelding van het huis dateert uit 1382 en luidt:'met alsulke steenweer als hi daarop timmert'. Waarschijnlijk is er dus kort na 1382 begonnen met de bouw van een verdedigbaar huis.

Bezitsgeschiedenis
Waarschijnlijk is er kort na 1382 begonnen met de bouw van een verdedigbaar huis, vermoedelijk door Willem van Groenewoude: 'met alsulke steenweer als hi daarop timmert'. In dat jaar werd hij door de heer van Abcoude beleend met 34 morgen land in Woudenberg. Willem liet daar een huis bouwen dat naar hem Groenewoude is genoemd. Vaak is ook de naam Woudenberg gebruikt om geen verwarring te laten ontstaan met het huis Nieuw-Amelisweerd, dat door haar toenmalige eigenaar Ernst van Groenewoude in 1380 eveneens Groenewoude was genoemd. Na het overlijden van Willem is zijn zoon Jan in 1416 met het huis beleend. Hij huwde Elisabeth van der Aa. Hun zoon Johan van Groenewoude van der Aa is op 8 april 1453 door Jacob van Gaasbeek, heer van Abcoude en Duurstede, beleend met 11/2 hoeve land 'gelegen in onsen gerichte van Woudenberg op Eyckrijs mit alsulken getymmert als dair op staet geheiten Gruenenwoude, hem aanbestorven van zijn vader Jan van Gruenwoude'. De broer van Johan, Lubbert van Groenewoude verkocht het huis samen met zijn zoon Gerrit in 1459 aan Ernst Taets van Amerongen, in wiens geslacht het bleef tot 1643. Ernst' vader Johan was nauw verwant aan de Groenewoudes. Zijn grootvader Willem van Colverschoten was bouwheer van de hofstad Woudenberg en zijn zwager Jacob van Gaasbeek zijn leenheer. Op 28 mei 1537 is het huis door de Staten van Utrecht als ridderhofstad erkend. Willem Taets van Amerongen verkocht Groenewoude in 1643 aan Maria Hondeling, douairière van Dirk van Eck van Panthaleon. Haar kleinzoon jhr. Bertram van Eck van Panthaleon verkocht het huis in 1670 aan Hendrik Jacob van Tuyll van Serooskerken, die het jaar daarop het huis overdroeg aan Mechteld van Reede van Renswoude, gehuwd met Gijsbert van Hardenbroek. Hun zoon, Gijsbert Johan, verkocht het huis in 1685 aan Bartholomeus de Gruyter. In 1782 overleed de kleinzoon van Bartholomeus, eveneens Bartholomeus genaamd, en zijn kleindochter Gerarda Alexandrina Bols erfde de helft van het huis. De andere helft kocht zij van haar broer Louis. Gerarda verkocht het huis in 1836 aan Hendrik Daniël Hooft, heer van Geerestein en ambachtsheer van Woudenberg. Hendrik liet het huis in of kort na 1859 afbreken. Van de bebouwing op de voorburcht bleef een in 1696 gebouwd bouwhuis bewaard, dat thans in gebruik is als bedrijfsgebouw.

Historische betekenis
Groenewoude was een ridderhofstad.

Bouwgeschiedenis
Over de vorm van het door Willem gebouwde huis is niets bekend. Het is niet onaannemelijk dat het oorspronkelijke huis de kern vormde van het huis dat door Roelant Roghman in 1647 is getekend. Aan de hand van deze tekening en 18de-eeuwse afbeeldingen kan men zich een goed beeld vormen van het kasteel. Groenewoude bestond uit een omgracht huis op L-vormige plattegrond. Het bezat een begane grond, een kelder en een verdieping onder twee haaks op elkaar staande zadeldaken. De bakstenen trapgevels en de onderling afwijkende vloerniveau's wekken de indruk dat de front- of zuidvleugel waarschijnlijk ouder was dan de oostvleugel. In de op het noordwesten gelegen oksel van het pand stond een kleine vierkante toren met zadeldak. Aan deze zijde lag een kleine binnenplaats die vanuit het onderhuis was te bereiken. Deze L-vormige opzet komt, weliswaar gespiegeld, zeer sterk overeen met die van het huis Nieuw-Amelisweerd, dat rond 1395 in het bezit was van Jacob van Groenewoude, een broer van de bouwheer van Groenewoude. Op de ten zuidwesten van het huis gelegen voorburcht stonden in 1647, voor zover waarneembaar, twee eenvoudige bijgebouwen en een vrij gedrongen poortgebouw. Huis en voorburcht zijn 1696 in opdracht van de weduwe de Gruyter gewijzigd. De uitgebouwde verlaagde torenvormige toegangspoort, nog waarneembaar op de tekening van Roghman uit 1647, werd verwijderd en vervangen door een monumentale natuurstenen ingang. De vierkante uitbouw tegen de oostgevel werd verhoogd tot een toren van vier bouwlagen onder een tentdak met peerspits. De voorburcht werd gewijzigd in een voorplein. Alle gebouwen op de voorburcht werden afgebroken en aan de westzijde verrees een nieuw bouwhuis. Mogelijk hield dit verband met het voorgenomen huwelijk van de zoon Bartholomeus de Gruyter met Anna van Blankendael in 1697. Omstreeks het midden van de 19de eeuw blijken het huis en het bouwhuis witgepleisterd, waaruit we mogen opmaken dat het huis ten tijde van de Bols nog is gewijzigd. Het huis zou in 1859 of misschien zelfs nog later door Hooft zijn afgebroken. Na de afbraak zijn delen van de omgrachting nog tot 1965 bewaard gebleven, waarna ze zijn gevuld met Woudenbergs huisvuil. Het inrijhek is gelegen aan de Ekris op een paar honderd meter ten zuiden van het bouwhuis en geeft toegang tot een niet meer in gebruik zijnde laan met bomen aan weerszijden. Het is een eenvoudig smeedijzeren spijlenhek tussen gepleisterde bakstenen kolommen, bekroond met een geprofileerd stuk hardsteen.

Dakenplan: D.B.M. Hermans