Object
Groenestein

Locatie
Adres: Langbroekerdijk 16-20
Langbroek
Gemeente Wijk bij Duurstede
Provincie Utrecht

Groenestein ligt ten zuiden van Doorn, even ten zuidoosten van kasteel Sandenburg, aan de Langbroekerwetering. Het goed maakt deel uit van het landgoed Sandenburg.

Typologie

De typologie van het middeleeuwse Groenestein is onbekend.
Op de oudste afbeelding, uit ca. 1665, is Groenestein een gebouwencomplex op een omgracht terrein.

Etymologie
De aanduiding 'stein' geeft aan dat er hier sprake is van een versterkt huis gebouwd in steen. 'Groene' slaat vermoedelijk op de omgeving.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 26-3-2009

Het kasteel is vandaag de dag niet meer te zien. Het enige wat nog aanwezig is, is een poortgebouw, dat stond aan het begin van de steeg die rond het omgrachte terrein liep. Vermoedelijk stamt deze poort uit 1617. De wapensteen boven de doorgang droeg eerst het wapen van de familie De Ridder, maar is in 1730 vervangen door het wapen van de ridderhofstad Groenestein.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het kasteel rest alleen nog een 17e-eeuws poortgebouw. De rest is gesloopt. Het terrein staat onder Rijksbescherming.

Afmetingen
Op de kadastrale minuut is sprake van twee omgrachte terreinen (perceelnummers 378 en 379). Het is lastig te bepalen welke van deze terreinen precies de hoofd- en de voorburcht is. Perceel 378 meet ca. 5 x 5 m. Perceel 379 meet ca. 6 x 6 m. Het gehele terrein inclusief de grachten mat ongeveer 9 x 15 m. Deze afmetingen zijn ontleend aan de kadastrale minuut Langbroek 1811-1832, Utrecht, sectie A, blad 02.

Fysisch-geografische situering
Groenestein was gebouwd op dekzand, ongeveer 1,5 m gelegen onder klei en veen (Coppelmans 2005, nr. 28).

Oudste vermelding
Datum: 23-5-1539
Bron: RAU, Staten, inv. nr. resolutie 23-5-1539.

"niet voorhanden."

In 1539 wordt de ridderhofstad Groenestein 'vrij erkend'.

Bezitsgeschiedenis
Groenestein was een allodiaal goed. De stichter van het kasteel was mogelijk Willem de Ridder van Groenestein, die voor het eerst genoemd werd in 1405. Groenestein bleef lange tijd in bezit van de familie De Ridder van Groenestein. In 1539 moest Jan de Ridder van Groenestein bewijzen dat Groenestein een vrij eigen goed was. Dat lukte blijkbaar, getuige de resolutie van 1539, want op de volgende lijst met ridderhofsteden komt Groenestein gewoon voor. De familie De Ridder van Groenestein bleef eigenaar van Groenestein tot 1730. Toen verkocht Frans Antony de Ridder van Groenestein het goed aan Mattheus de Heuter, die het tien jaar later doorverkocht aan Jan Stalman. In 1746 kocht Gerrit Mom, oud-majoor van het Indische leger in Batavia Groenestein. Tot 1803 was het goed in handen van verschillende families. Daarna kocht Anna Wilhelmina barones van Lynden Groenestein. Zij overleed ongehuwd in 1847, waarna het goed bij Sandenburg werd gevoegd. Groenestein raakte in verval en is waarschijnlijk in 1862 gesloopt.

Historische betekenis
Groenestein was een ridderhofstad.

Bouwgeschiedenis
De eerste afbeelding van Groenestein stamt uit ca. 1665. Hierop staat een L-vormig gebouw op een vierkant omgracht terrein. Het vermoedelijk oudste gedeelte bevindt zich in de noordvleugel, en kan mogelijk een woontoren zijn geweest. In het begin van de 17e eeuw is Groenestein verbouwd of heeft er nieuwbouw plaatsgevonden. Er werden twee vleugels bijgebouwd. Het plein werd omgeven door een muur, waarin na 1696 op de hoek een paviljoen werd gebouwd. Ook was er een nieuw poortgebouw in de muur aangebracht. Tussen 1749 en ca. 1760 werd de noordvleugel gesloopt, en de westvleugel verbouwd naar een langgerekt landhuis met twee bouwlagen en een gepleisterde, symmetrische gevel. Dit gebouw is waarschijnlijk in 1862 gesloopt. Op het kasteelterrein werd toen de huidige boerderij gebouwd.

Afbeeldingen
- Anonieme tekening van Groenestein in het Ridderhofstedenboek, ca. 1665. HUA, TA 1119-2 (Olde Meierink e.a. 1995, 205).
- Tekening van L.P. Serrurier naar C. Pronk, ca. 1731. HUA G 1361.
- Tekening van Groenestein, door Jan de Beijer, ca. 1750. GMA, 1211 (Olde Meierink e.a. 1995, 206).
- Bordje van het Meissen-servies van Willem V met daarop afgebeeld het poortgebouw van Groenstein. Paleis het Loo, KL 79-3 (Olde Meierink e.a. 1995, afb. 25, XV).
- Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Langbroek, 1828, sectie A, blad 02, hoofdburcht en voorburcht 377 tot en met 379, vermoedelijk ook aangrenzende percelen nrs. 376, 380, 386-390. (http://watwaswaar.nl/#XI-TA-6-ed-1v-1-3OUq-1xtg---3Dx, geraadpleegd op 08-03-2010)
- Foto van het poortgebouw van Groenestein door P. van der Wielen uit 1998.
- Kadastrale minuut (1828) over Google Earth foto, 2009, Locatie terrein Groenestein. (NKS digitale documentatie)

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Friedrichs, H.F., 1970, Die Reichsfreiherren von Ritter zu Groenesteyn und ihre Vorfahren. II Das Utrechter geslecht de Ritter (1220-1650-1730), Neustadt a/d Aisch.
- Siepman van den Berg, A., en B. Olde Meierink, 'Groenestein', in: Olde Meierink B., e.a. (red.), 1995, Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 205 - 208.
- Wittert van Hoogland, E.B.F.F., 1909 - 1912, Bijdragen tot de geschiedenis der Utrechtsche ridderhofsteden en heerlijkheden, 's-Gravenhage, 329 - 344.

Documentatie
Coppelmans, J.W.M., 2005, Overzicht van de fysisch-geografische situering van de kastelen in de provincie Utrecht voor de SKLN, Amsterdam, no. 28. Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting.

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 23894
 Beschrijving in het Monumentenregister: GROENESTEIN, ridderhofstad. Slechts poortgebouwtje op brug met wapensteen achterzijde 1617; tegelijk duivenslag, bouwhuis, boerderij XVII zadeldak met rechte kroonlijst. Gebouw van eenvoudige doch harmonische architectuur en van oudheidkundige waarde.

Monumentnummer: 45644
 Beschrijving in het Monumentenregister: TERREIN waarin overblijfselen van het versterkte huis Groenestein. Datering: middeleeuws.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N (Valt buiten plangrens Bestemmingsplan Buitengebied).
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: mei 1999

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Geomorfologische codering
op de grens van een vlakte van ten dele verspoelde dekzanden en Rivierkomvlakte

Bodemkundige codering
Rn44Cv-III, Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 4.