Broekhuizen, Oud-

VOLLEDIG [?]

Object
Broekhuizen, Oud-

Locatie
Adres: Darthuizerweg, ong.
Leersum
Gemeente Utrechtse Heuvelrug
Provincie Utrecht

Oud-Broekhuizen is gelegen ten westen van Leersum, en ten noordwesten van kasteel Broekhuizen.

Typologie

Oud-Broekhuizen was vermoedelijk een woontoren.

Etymologie
Waarschijnlijk is de naam Broekhuizen afgeleid van een 'huse' gelegen in het lagere 'broek', het drassige deel van het kerspel Leersum. De aanduiding 'Oud-' in de naam duidt erop dat dit kasteel (nl. Oud-Broekhuizen) er eerder was dan het kasteel Broekhuizen.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 19 februari 2009

De woontoren is verdwenen. De locatie waar huis Oud-Broekhuizen gestaan heeft, is nu in gebruik als weiland.

Oudste vermelding
Datum:
Bron:

Er is een vermelding van het goed: in 1397 wordt het genoemd in een leenbrief, waarin gesproken wordt over 'dat goed tot Darthuysen, dat geheeten is Oud-Broeckhuysen ende Schevichoven met den tiende van Valkenenghe met sijnen coorntiende, smalen tiende, bossche, heyde, water, weyde, med al sijn toebehoeren, alsoo als 't gelegen is in den gerechte van Darthuysen in den kerspel van Doorn, neffens de Capelle.' HUA, Dom, inv. r. 2369-1, f. 16-18 (Huiting 1995, 151).
Een vermelding van het huis is op dit moment niet bekend.

Bezitsgeschiedenis
De bezitsgeschiedenis van Oud-Broekhuizen is niet altijd even helder. De eerste keer dat de naam Broekhuizen voorkomt is 1368. Floris van Broekhuizen zegelde toen voor zijn broer Elyas van Broekhuizen. De oudste vermelding van het goed Oud-Broekhuizen dateert uit 1397. Het is onduidelijk of er toen ook al sprake was van een verdedigbaar huis. Dat komt uit de oudste vermelding niet duidelijk naar voren.
In 1400 werd Johan van Broekhuizen beleend met het goed Oud-Broekhuizen, dat hij in leen hield van de Domproosdij. Jan van Broekhuizen gaf Oud-Broekhuizen op zijn beurt in 1408 weer in leen aan de heer van Wayenstein, Dirk Wijnant Heereman. Zijn dochter Mechteld trouwde met Peter Ruysch en zo kwam Oud-Broekhuizen in 1468 in handen van het geslacht Ruysch. Zij behielden het tot 1632, toen Dirk Ruysch het verkocht aan Dirk van Eck van Panthaleon. Deze probeerde Oud-Broekhuizen erkend te krijgen als ridderhofstad, maar dat lukte hem niet. Zijn kleinzoon verkocht het vervolgens aan Samuel de Marez, heer van Maasbergen. Oud-Broekhuizen raakte in de loop van de tijd in verval, doordat het na 1763 amper nog werd bewoond. In 1786 verkocht Anthonie Gustaaf baron de Geer, achterkleinzoon van Samuel de Marez de overblijfselen van het goed. Oud-Broekhuizen kwam vervolgens in handen van de familie D'Ablaing van Giessenburg en raakte hierna door verkoop in 1796 in het bezit van C.J. van Nellestein, eigenaar van Nieuw-Broekhuizen. Oud-Broekhuizen was op dat moment een leen van Zuilenburg. De kleinkinderen van C.J. van Nellestein verkochten Oud-Broekhuizen in 1873 aan Jan Legemaet, die het weer doorverkocht aan Carel Antonie Godin de Beaufort en Rynhard de Beaufort. Zij zijn de laatste bekende eigenaars van het goed. Vermoedelijk is de woontoren in deze tijd gesloopt.
Het voormalige kasteelterrein maakt tegenwoordig deel uit van (Nieuw-)Broekhuizen, dat eigendom is van verzekeraar Delta Lloyd.

Historische betekenis
Oud-Broekhuizen was een eenvoudige edelmanswoning.

Bouwgeschiedenis
De oudste vermelding van het goed Oud-Broekhuizen dateert uit 1397, maar er lijkt op dat moment nog geen sprake te zijn van een verdedigbaar huis. Het is niet bekend wanneer of door wie het huis Oud-Broekhuizen gebouwd is. Wel wordt in 1400 al een Johan van Broekhuizen genoemd als eigenaar van het goed. Het is ook niet bekend of er ooit iets anders heeft gestaan dan een woontoren. Een tekening van Serrurier naar C. Pronk uit 1731 laat namelijk een eenvoudige vierkante woontoren zien, die aan alle kanten door water omgeven is. De toren was drie verdiepingen hoog en was voorzien van een tentdak, belegd met pannen.
In de loop van de achttiende eeuw raakte deze woontoren in verval. Het is onduidelijk wanneer het huis precies werd afgebroken. In 1772 wordt nog een vierkante toren beschreven, niet ver van (Nieuw-)Broekhuizen (Olde Meierink e.a. 1996, 151 en noot 2). Een schaapskooi, die van oudsher tot het huis behoorde, werd in 1905 afgebroken.
Bij de gebouwen die nog op de kadastrale minuut van 1821 te zien zijn is het niet duidelijk of deze restanten zijn van de toren, of wellicht voorburcht/bouwhuizen. Wel zeker is dat ze buiten het AMK-terrein vallen dat in Archis wordt aangegeven. Mogelijk zou dit terrein dus vergroot moeten worden.