Object
Aa, Ter / Huis te Berlicum

Locatie
Adres: Nabij Hasseltsedijk (?)
Berlicum
Gemeente St. Michielsgestel
Provincie Noord-Brabant

Het is niet bekend waar het kasteel precies gestaan heeft.Van Sasse van Ysselt (Van Sasse van Ysselt 1921) haalt meerdere bronnen aan waarin genoemd wordt dat het kasteel nabij de kerk gestaan heeft, langs de Aa. Met deze kerk moet de (sinds 1648) protestantse kerk bedoelt worden, van oorsprong was deze katholiek. De katholieken bouwden een schuurkerk in 1676, waaromheen de dorpskern zich vervolgens vormde.In 1659 is de omschrijving als volgt: '... gelegen tot merlikum by de kercke aldaer ... metten eenen eynde op de Aa' (Van Sasse van Ysselt 1921, 27). Deze kerk was dan wel in 1944 verwoest, maar werd ook op deze plek weer herbouwd. Het adres van deze kerk is Raadhuisplein 4 (in het noordwesten van Berlicum). De coördinaten die hier gegeven zijn, geven weliswaar de kerk aan, maar het kasteel moet dus gestaan hebben tussen de kerk en de Aa in. Aangezien het kasteel kort na 1803 gesloopt is (Van Sasse van Ysselt 1921, 30) is er geen bebouwing meer zichtbaar op de kadastrale minuut. Ook de grachten zijn niet langer waarneemwaar.

Typologie

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het terrein ten westen van de kerk, waar het kasteel vermoedelijk gestaan heeft, is vlak akkerland. Er is niets meer zichtbaar van middeleeuwse bebouwing.

Oudste vermelding
Datum: 1388
Bron: Oud Bossche Protocollen

Bezitsgeschiedenis
Rond 1360 is Goedschalks van de Sporckt in het bezit van een erfgoed in de Hasselt. Kort voor 1388 komt het goed bestaande uit een hoeve en een huis in bezit van Hendrick Jacob uyter Hasselt. Diens erven dragen het goed in 1419 over aan de kinderen van jonker Rijcoult de Borchgreve. Via huwelijk en vererving komt het goed bij de familie Vladeracken. Via vererving komt het goed in 1538 in bezit van jonker Gijsbert Pels. In 1641 worden jonker Herman van Middegael en zijn halfzuster Heilwich van Gerwen eigenaar van het kasteel. Hun neef Lambert Millinck van Gerwen wordt aangewezen als erfgenaam. Deze verkoopt in 1659 het kasteel aan jonker Ahrend (Arnoud) van Thienen. Deze heeft nu twee naast elkaar gelegen kastelen in bezit. Wat er nu verder met het kasteel gebeurd is, is niet bekend. [vd Wielen]

Bouwgeschiedenis
In 1388 is er sprake van een hoeve met een huis in de Hasselt. Verdere vermelding spreken over een 'huisinghe in stenen gemetseld' of een stenen huis. De gronden rondom Ter Aa worden regelmatig uitgebreid, over verbouwingen of uitbreidingen aan het huis wordt niets vermeld. Als in 1659 het kasteel gekocht wordt door Ahrend van Thienen, eigenaar van het nabij gelegen 'naamloze kasteel', houden alle sporen met betrekking tot het kasteel op. In 1680 zou het niet meer bestaan. Mogelijk is het huis door de Fransen verwoest. [vd Wielen]

Afbeeldingen
- Gewassen pentekening, 18e eeuw, ''t Huis te Berlicum 1730 A.D.H', door H. Spilman (Van Boven 1982, 44).- Gewassen pentekening, 18e eeuw, ''t Huis te Berlikum van achteren A.D.H', door H. Spilman (Van Boven 1982, 44). - Tekening, 18e eeuw, 'Huis te Berlicum', door H. Spilman (Van Sasse van Ysselt 1921, nr. 16).- Google Earth foto, 2011, mogelijke benadering van de locatie Ter Aa / Huis te Berlicum (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie). Er zijn geen sporen zichtbaar van het huis op de kadastrale minuut.

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Aa., van der, A. J., 1839, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, dl. 1, 8.- Aa., van der, A. J., 1839, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, dl. 2, 339.- Boven, M.M.A. van, 1982, Kastelen in Brabant. ‘Van Burcht tot Landhuis’, ’s-Hertogenbosch, 159.- Heijden, W. van der, De Twee Kastelen ter Aa te Berlicum [vd Wielen]- Oirschot, A. Van, 1981, Middeleeuwse kastelen van Noord-Brabant. Hun bewoners en bewogen geschiedenis, Rijswijk, 105.- Sasse van Ysselt, A.F.O. van, 1921, Afbeeldingen van kerken, kasteelen en andere gebouwen in oosterlijk Noord-Brabant, z.p., 23-24.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / Maartje Verhoeckx
Beschrijving gemaakt: 09-04-2003 / 20-04-2011

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
Heemkundekring 'De Plaets'.

Geomorfologische codering
2M14, Vlakte van ten dele verspoelde dekzanden (vervlakt door veen en/of overstromingsmateriaal)

Bodemkundige codering
pZg21F-III*, Beekeerdgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand