Object
Middachten

Locatie
Adres: Landgoed Middachten 3, 6994 JC
De Steeg
Gemeente Rheden
Provincie Gelderland

Kasteel Middachten is gelegen in de uiterwaarden van de IJssel ten zuidoosten van het dorp De Steeg

Typologie

Kasteel Middachten bestond oorspronkelijk uit een rechthoekig hoofdgebouw met daarin een zaal, en twee zijvleugels.

Etymologie
Het kasteel is waarschijnlijk genoemd naar Johan van Mithdac of Michdat, die in 1190 genoemd werd als getuige bij een transactie van de graaf van Gelre.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 24-2-2003

Kasteel Middachten ligt tegenwoordig midden in het landgoed Middachten. De hoofdburcht bevindt zich in een vijver en is een vierkant kasteel in Hollands-classicistische stijl, met middenrisalieten aan alle zijden. Het is in gebruik als woonhuis en wordt af en toe opengesteld voor publiek. Op de voorburcht bevinden zich twee bouwhuizen.Tegenwoordig is kasteel Middachten vooral bekend vanwege het interieur. Het kasteel herbergt een belangrijke collectie 16e- tot 19e-eeuws meubilair en portretten van belangrijke personen uit het geslacht Middachten en de Oranjes. Het heeft een trappenhuis met een stucwerkkoepel in Lodewijk XIV-stijl.Ook de tuinen, aangelegd in een combinatie van de klassieke Franse en de idyllische landelijke Engelse stijl, zijn van belang. De aanleg van de tuinen is begonnen aan het einde van de 17e eeuw. In het begin van de 20e eeuw zijn de tuinen opnieuw aangelegd, maar delen van het eerdere ontwerp zijn bewaard gebleven. Vanaf 1987 zijn de tuinen gerestaureerd.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Delen van het middeleeuwse kasteel (de kelder en delen van het opgaand muurwerk) zijn opgenomen in het huidige gebouw.Bestemmingsplan: landhuis, ten behoeve van de functies wonen, educatieve openbare en bijzondere doeleinden en kantoren, met bijbehorende bijgebouwen en cultuurhistorische waardevolle erven en tuinen.

Oudste vermelding
Datum: 1315, 6/3
Bron: I.A. Nijhoff, 1830, Gedenkwaardigheden uit de geschiedenis van Gelderland I, Arnhem, 162.

'(...) Ego Everardus de Middach cupio esse notum, quod ego domum seu omnem mansionem meam, cum area, fundo, fossatis et omnibus suis attinentis prout sita est apud Middach, spectabili viro domino Reynaldo comiti Gelrensi supraportavi, quam quidem domum totam seu mansionem, cum omnibus suis attinentiis, ut dictum est, a praedicto domino comite in feodum recepi, cum ceteris meis bonis feodalibus, et ab ipso et suis successoribus jure Zutphaniensi perpetuo possidendum (...)'. Evert van Middachten droeg in 1315 zijn allodiaal goed op aan de graaf van Gelre en ontving het weer van hem in leen.

Bezitsgeschiedenis
In 1315 droeg Everard van Middachten zijn allodiaal goed kasteel Middachten op aan graaf Reinoud I van Gelre, van wie hij het weer in leen ontving. Middachten bleef tot 1623 in handen van het geslacht Van Middachten. In dat jaar stierf Anna van Middachten kinderloos. De dochter van haar oom Carel, Ursula, was gehuwd met Goossen van Raesfelt. Anna liet Middachten na aan de zoon van Ursula, Reinier van Raesfelt. Deze moest de beschadigingen als gevolg oorlogshandelingen herstellen. Reinier had alleen een dochter, Ursula Philippota, die getrouwd was met Godard van Reede. Zo kwam Middachten in het bezit van het geslacht Van Reede. Deze Godard van Reede liet in 1694-1698 een grote verbouwing uitvoeren, die Middachten zijn huidige aanzien gaf. De Van Reedes bezaten Middachten tot 1844. In dat jaar stierf Willem Gustaaf Frederik van Reede kinderloos. Middachten kwam nu aan de zoon van zijn zuster Jacoba Helena, Willem frederik Christiaan van Aldenburg Bentinck, en daarna aan diens broer Carel Anton Ferdinand. In 1958 kwam Middachten in bezit van Isabella Adrienne van Aldenburg Bentinck, die gehuwd is met Aurel graf zu Ortenburg. Zij heeft het kasteel reeds tijdens haar leven doen toekomen aan haar oudste zoon, Franz graf zu Ortenburg.

Historische betekenis
Het kasteel ligt op een uitstekende plaats voor een verdedigbaar huis, omdat vanuit deze plaats een groot deel van de IJssel gecontroleerd kon worden.

Bouwgeschiedenis
In 1345-1355 was Hendrik van Middachten kasteelheer. Waarschijnlijk dateert het kasteel op de huidige plaats uit deze jaren. In ieder geval werd in 1354 de slotkapel ingewijd. In 1371 werden ook bouwactiviteiten uitgevoerd. Het is niet precies bekend welke delen van het kasteel in de periode 1354-1355 en welke rond 1371 gebouwd werden. De opdracht van het kasteel in 1315 kan duiden op een voorganger van dit kasteel. Dit lag echter waarschijnlijk niet op de plaats van het huidige kasteel. Het hoofdgebouw was rechthoekig en had twee verdiepingen, met daaronder de kelders. Het had een weergang met kantelen en een hoog schilddak met een dakruiter en arkeltorens op de hoeken. De kelders hadden een muurdikte van 1,80-1,90 meter en het opgaande muurwerk was 1,20-1,80 meter dik. Slechts één van de kelders was overwelfd, de andere hadden een houten dakconstructie. Er waren twee zijvleugels, die lager waren dan het hoofdgebouw, en een poortgebouw, zodat een kleine binnenplaats omsloten werd. De zijvleugels hadden zadeldaken en trapgevels. Het kasteel was omgracht en er was een houten brug naar de voorburcht, die gelegen was ten noorden van de hoofdburcht.De voorburcht, die niet archeologisch onderzocht is, had muren van 1,50 meter dik. Er stonden twee een westelijk en een oostelijk bouwhuis op de voorburcht. Daarnaast stonden er op de noordwestelijke en noordoostelijke hoek een toren. Midden tussen deze torens bevond zich een poortgebouw. De slotkapel bevond zich waarschijnlijk op de voorburcht tussen de noordoostelijke hoektoren en het oostelijke bouwhuis. Het kasteel zelf was omgracht, maar de voorburcht niet.In de vijftiende eeuw werd de vloer van de kelder verhoogd omdat het kasteel te lijden had van overstromingen van de IJssel en in 1572 werd het kasteel verbouwd, nadat het beschadigd was tijdens de Nederlandse Opstand. De huidige bouwhuizen op de voorburcht dateren uit deze tijd. Het westelijke bouwhuis is gedurende de tijd enige malen verbouwd voor agrarische doeleinden.In het midden van de 16e eeuw werd een erker aan de westelijke vleugel van de hoofdburcht toegevoegd. In 1624 en 1629 had Middachten last van verwoestingen door de Spanjaarden, die tijdens het beleg van Den Bosch een plundertocht ondernamen onder leiding van Hendrik van den Berg. Het kasteel werd door Reinier van Raesfelt in 1643 hersteld. Daarbij werden de zijvleugels van de hoofdburcht verhoogd. In 1672 en 1673 vonden er vernielingen plaats door de Fransen, die hersteld werden van 1674 tot 1680. Van 1694 tot 1698 vond onder Godard van Reede een ingrijpende verbouwing plaats. Delen van het middeleeuwse metselwerk van de kelders en de hoofdburcht zijn in het huidige Middachten bewaard gebleven, maar de andere delen zijn in deze periode opnieuw gebouwd. Het kasteel werd uitgevoerd in Hollands-Classicistische stijl. Het landgoed werd omgevormd tot een lustoord. De ontwerpen hiervoor werden gemaakt door Jacob Roman. De uitvoering was in handen van Steven Jacobsz. Vennekool.De hoofdburcht werd 2,5 meter verlaagd. Het binnenplein werd opgevuld met een monumentaal trappenhuis met lichtkoepel. Aan elke zijde werd een risaliet ingebouwd, zodat het gebouw nu kruisvormig is. De ingangspartij kreeg een triomfboog met een trap naar de deur. Er werd een stenen brug aangelegd naar de voorburcht. De grond van de voorburcht werd 1 meter verhoogd, waardoor alle ramen en deuren van de gebouwen ook verhoogd moesten worden. De noordoostelijke hoektoren werd gesloopt. Om de oostelijke en zuidelijke zijde van de voorburcht werd een gracht gegraven, zodat het kasteel deels dubbel omgracht werd.In 1796 vonden er opnieuw verbouwingen plaats. De middeleeuwse toegangspoort naar de voorburcht en de noordwestelijke hoektoren werden afgebroken. In 1901-1902 werd het kasteel gemoderniseerd; er werden onder andere verwarming, elektriciteit en een moderne watervoorziening aangelegd. Van 1967-1971 vonden onder leiding van D. Wijma omvangrijke restauraties plaats, waarbij onder andere een nieuw dak werd aangebracht. Tijdens deze restauratie werd het kasteel ook archeologisch onderzocht.De tuinen werden in de loop der tijd verschillende malen opnieuw aangelegd, het eerst in de periode 1694-1698. De huidige tuinen dateren in hoofdlijnen uit 1901-1909, naar een ontwerp door Hugo Poortman, hoewel er later nog verschillende wijzigingen zijn aangebracht.

Afbeeldingen
- Kaart van Middachten en omgeving door Nicolaas van Geelkercken, 1648 (Hoekstra e.a., 2002, 78).- Kasteel Middachten in vogelvluchtperspectief. Geaquarelleerde pentekening door Nicolaas van Geelkercken, 1652 (Hoekstra e.a., 2002, 11).- Kasteel Middachten na 1672. Tekening door Constantijn Huygens jr., 1676 (Hoekstra e.a., 2002, 79).- Ontwerp voor de tuinen van kasteel Middachten, 17e eeuw (Hoekstra e.a., 2002, 82).- Kasteel Middachten gezien van uit het Noorden. Schilderij uit door Jan Bunninck, 1686 (Hoekstra e.a., 2002, 13).- Plattegrond van kasteel Middachten, ca. 1695 (Hoekstra e.a., 2002, 52).- Ontwerp voor de ingangspartij van kasteel Middachten door Steven Vennekool, 1696 (Hoekstra e.a., 2002, 30).- 'Generale Caert van de adelyke hovesate Middagten' door Bernt Elshof, 1729 (Hoekstra e.a., 2002, 87).- Kasteel Middachten en omgeving. Ingekleurde gravure door A. van der Laan & H. de Leth, 1730 (Hoekstra e.a., 2002, 80).- Kasteel Middachten in vogelvluchtperspectief. Ingekleurde gravure door A. van der Laan & H. de Leth, 1730 (Hoekstra e.a., 2002, 84).- Kasteel Middachten. Ingekleurde gravure door A. van der Laan & H. de Leth, 1730 (Hoekstra e.a., 2002, 88).- Kasteel Middachten gezien op de voorgevel. Ingekleurde gravure door A. van der Laan & H. de Leth, 1730 (Hoekstra e.a., 2002, 89).- De voorburcht van kasteel Middachten. Ingekleurde gravure door A. van der Laan & H. de Leth, 1630 (Hoekstra e.a., 2002, 86).- Plattegrond van de kelderverdieping en de begane grond van kasteel Middachten, 18e eeuw (Hoekstra e.a., 2002, 35-36).- Kasteel Middachten en tuinen. Tekening door Romyn de Hooghe. Rijksprentenkabinet Amsterdam.- Kasteel Middachten. Tekening, 1743. Collectie kasteel de Poll.- Kasteel Middachten vanuit 5 verschillende gezichtspunten. Gravures door Jan de Beyer (Römers, 1969, 225-227).- Kasteel Middachten gezien vanuit het Noorden. Aquarel door Jan de Beyer naar een voorbeeld uit het derde kwart van de 17e eeuw, 1743 (Hoekstra e.a., 2002, 12).- Kasteel Middachten gezien op de voorgevel. Gravure door Jan de Beyer, 1749 (Römers, 1969, 224).- Ontwerp voor de voorburcht van kasteel Middachten, derde kwart van de 18e eeuw (Hoekstra e.a., 2002, 45).- Kaart van Middachten, 1783 (Hoekstra e.a., 2002, 93).- Kasteel Middachten en omgeving op een topografische kaart uit 1802-1812 door M.J. de Man (Hoekstra e.a., 2002, 94).- Kaart van de rivier de IJssel door L.J.A. van der Kun en R. Musquetier, 1840-1843. RGA, algemene verzameling van kaarten, nr. 351.- Kasteel Middachten. Penseeltekening in grijs door C.H van Amerom, 1869, Gemeentemuseum Arnhem, nr. 9644.- Ontwerp voor de tuinen van Middachten door C.E.A. Petzoldt, 1878, Administratie Middachten, de Steeg.- Ontwerp voor de tuinen van Middachten door Hugo Poortman, 1901. Administratie Middachten, de Steeg.- Opgravingtekeningen naar aanleiding van de opgravingen in 1967-1971 door J.G.N. Renaud (Bergé e.a., 1988).

Literatuur
- Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond, 1940, Repertorium betreffende de Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst I, Den Haag, 213.- Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond, 1943, Repertorium betreffende de Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst II, Den Haag, 112.- Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond, 1971, Repertorium betreffende de Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst I, Den Haag, 111.- Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond, 1984, Repertorium betreffende de Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst I, Den Haag, 160.- Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 1998, Jaarboek 1998: buitenplaatsen. Zwolle, 103, 108-111, 128-135.- Stichting Vrienden van de Geldersche Kasteelen, 1948, Kasteelen in Gelderland, Arnhem, 105.- Anoniem, 1745, Het verheerlijkt Nederland of kabinet van hedendaagsche gezichten, Amsterdam, 8.- Anoniem, 1975, Korte geschiedenis van Rheden en Rozendaal, Rheden, 36-37.- Aa, A.J. van der, 1846, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden VII, Gorinchem, 867.- Bergé, W. en H. M.J. Tromp, 'Kasteel Middachten', in: De woonstede door de eeuwen heen 58 (1983), 2-23.- Bergé, W., J. Hollestelle en J.G.N. Renaud, 1988, De middeleeuwse burcht Middachten, Zutphen.- Bosch van Drakenstein, R., 1992, Historische lusthoven in de Lage Landen, Abcoude, 120-127.- Craandijk, J., 1884, Wandelingen door Nederland: Gelderland, Haarlem, 129-130.- Doorninck, P. van, 1996, Inventaris van het oud archief van het kasteel Middachten, Haarlem.- Doorninck, P.N. van, 'Een bezoek aan het huis Middachten in 1667 enz.', in: Bijdragen en mededeelingen van Gelre 17 (1914), 251-295.- Eliëns, F.M. en J. Harenberg, 1984, Middeleeuwse kastelen van Gelderland, Den Haag, 295-302.- Geytenbeek, E., 1991, Oranjerieën in Nederland, Alphen aan de Rijn, 2, 29, 32, 35, 61, 65, 69-71, 84, 122, 181, 250-255 en 262-265.- Harenberg, J., 1979, De entourage van het Nederlands kasteel in oude ansichten, Zaltbommel, 50.- Hoekstra, T., e.a., 2002, Middachten. Huis en Heerlijkheid, Utrecht.- Hofenk, D.H., 1959, Van Steeg tot de Steeg. Hoe het dorp aan de Veluwezoom werd en groeide, Rheden, 26-40.- Jacques, D. en A.J. van der Horst, 1988, The gardens of William and Mary, Londen, 61, 89, 96, 134 en 142.- Jansen van Galen, J., z.j., Rheden: de zeven dorpen, Velp, 55.- Jansen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga en B. Olde Meierink (red.), 1996, 1000 jaar kastelen in Nederland. Functie en vorm door de eeuwen heen, Utrecht, 92, 160, 169-170 en 186.- Jong, J.A.B.M., 1964, Gelderland in prent, Zaltbommel, 63-64.- Jong, J.A.B.M., 1964, Holland in vroeger tijd VII, Zaltbommel, 319.- Kerkkamp, H., Rheden, 1975, De Steeg en Ellecom in oude ansichten, Zaltbommel, 39-43.- Kuile, E.H. ter, 1954, Kastelen en adellijke huizen. De schoonheid van ons land, Amsterdam, 18, 72-73.- Moes, E.W. en K. Sluyterman, 1912, Nederlandsche kasteelen en hun historie II, Amsterdam.- Nieuwenhuis, H., 'De tuin van kasteel Middachten', in: Groei & bloei juli (1985) , 11-15.- Nijhoff, I.A., 1830, Gedenkwaardigheden uit de geschiedenis van Gelderland I, Arnhem, 162.- Ortenburg Bentinck, gravin I.A. en N.W. Conijn, Haarlem, Kasteel Middachten, 1986.- Schellart, A.I.J.M. en T. de Vries, 1974, Burchten en kastelen: stenen getuigen van onze historie, Wassenaar, 61 en 121.- Schellart, A.I.J.M., 1979, Kastelen en landhuizen in Gelderland in oude ansichten I, Zaltbommel.- Schellart, A.I.J.M.,1984, Slotkapellen in Nederland, Muiderberg, 11.- Schulte, A.G., 1975, Nederlandse monumenten in beeld: Overijssel, Gelderland en Utrecht, Baarn, 119-120.- Stenvert, R., C. Kolman, S. Broekhoven en B. Olde Meierink, 2000, Monumenten in Nederland: Gelderland, Zwolle, 23, 30, 36, 52 en 133-34.- Tennema, A. en M. van Beek, 'Instandhoudingsonderzoek Middachten, De Steeg (Gld.)', in: NVMZ Nieuws 4(2001), 1-3.- Tromp, H.M.J., 1980, Middachten te De Steeg. Bijdragen tot het bronnenonderzoek naar de ontwikkeling van Nederlandse historische tuinen, parken en buitenplaatsen, Zeist.- Tromp, H.M.J., 'De tuin van Middachten', in: De woonstede door de eeuwen heen 58(1983), 24-31.- Tromp, H.M.J. en T. Henry-Buitenhuis, 1991, Historische buitenplaatsen in particulier bezit, Utrecht, 82-86.- Werner, H.M., 1906, Geldersche Kasteelen II, Arnhem, 383-408.- Wijnandts van Resandt, W., 1913, Geschiedenis en genealogie van het geslacht Van Middachten, 1190-1901, Den Haag.- Documentatie in de mappen 'Middachten', bibliotheek NKS.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Saskia Roselaar
Beschrijving gemaakt: 16-4-2003

Overig onderzoek
Er zijn opgravingen gedaan tijdens de restauratie van 1967-1971 door J.G.N. Renaud.