Object
Gameren

Locatie
Adres: Ridderstraat
Gameren
Gemeente Zaltbommel
Provincie Gelderland

Het voormalige kasteelterrein ligt ca. 250 m ten westen van de kerk. Op het terrein zelf, dat tegenwoordig "Het Slot" heet, staat een bejaardentehuis.

Typologie

Uitgaande van een tekening van H. Spilman(1721-1784) en gegevens uit onderzoek,(Berends, G en R. Hulst, 1971), lijkt Gameren te hebben behoord tot de oudere spiekers zoals die voorkwamen in 14e en 15e eeuw (zie ook: Janssen H.L, e.a, 1996, in: 1000 jaar Kastelen in Nederland, 99). Sommigen van deze vroege spijkers zijn te vergelijken met verdedigbare woon- of zaaltorens en zijn hier in wezen een soort voortzetting van.

Etymologie
Het kasteel is genoemd naar het dorp Gameren.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 28-11-2001

Wat nog rest van het voormalige huis zijn twee kelders van de oostzijde van het kasteel, waarvan het precieze uitzien onbekend is. Een strook beplanting om het terrein geeft de ligging van de voormalige grachten aan.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Op het kasteelterrein staat nu een bejaardentehuis; van het kasteel zelf zijn alleen twee middeleeuwse kelders bewaard gebleven. Het terrein boven de kelders is onbebouwd gelaten, zodat ze nu aan de voorzijde van de nieuwbouw liggen. Struikenbeplanting volgt het voormalige grachtentracé.

Afmetingen
De afmetingen van het gehele terrein inclusief de buitengrachten bedraagt ca. 90 x 70 m. De buitenomtrek van de hoofdburcht exclusief de grachten bedraagt ca. 64 m. Van de afmetingen van de voorburcht en de bijgebouwen zijn geen gegevens (Berends en Hulst 1971, fig. 3).

Oudste vermelding
Datum: 1534-22-06
Bron: Rag, hertogelijk Archief, 0001, no. 147c. Zie ook: Berends en Hulst 1971, 2.

""idt huyss to Gameren mitten bongart ind degelixche herlicheit.. mit sampt alle andere syne guederen hy gehatt ind noch heefft"."

"idt huyss to Gameren mitten bongart ind degelixche herlicheit .. mit sampt alle andere syne guederen hy gehatt ind noch heefft", anno 22 juni 1534.Bron: Rag, hertogelijk Archief, 0001, no. 147c. Zie ook: Berends en Hulst 1971, 2.In 1363 beleende Gijsbrecht, heer van Vianen, Willem van Heukelom met de dagelijkse heerlijkheid Gameren maar niet met het huis. Vermoed wordt dat er toch wel een huis is geweest. Dit huis zou dan in eigendom zijn geweest van Elizabeth van Gameren, echtgenote van Willem van Heukelom. (Berends G., en R. Hulst, 1971). Dit veronderstelde huis is dan waarschijnlijk allodiaal bezit geweest, waarom het niet in de leenacten staat vermeld.

Bezitsgeschiedenis
Verondersteld wordt dat Elizabeth van Gameren de heerlijkeheid Gameren in eigendom had toen zij huwde met Willem van Heukelom. Mogelijk was er toen ook al sprake van een huis Gameren (Berends en Hulst 1971, 2. Waarop zij dat baseren is niet duidelijk). Willem van Heukelom werd in 1363 met de heerlijkheid Gameren beleend, maar niet met het huis, aangezien dat waarschijnlijk allodiaal goed was (Berends en Hulst 1971, 2). In of rond 1402 ging de heerlijkheid Gameren door koop over aan het geslacht Pieck, waarna het door vererving in het laatste kwart van de 15e eeuw aan het geslacht Van Haeften kwam. Nadat Karel van Gelre (1494-1538) het goed, en kennelijk ook het huis verbeurd had verklaard, restitueerde de hertog beide in 1534 aan Dirk van Haeften. Huis en heerlijkheid zijn dan een leen van de heer van Rossum. Kort na 1560 was Dirk van Haeften, zoon van Johan van Haeften Dirkzn, eigenaar van het huis en de heerlijkheid. Na de dood van Dirk van Haeften, vermoedelijk kort voor 1578, worden heerlijkheid en huis weer van elkaar gescheiden.Het huis kwam toen in handen van de nakomelingen van Alert van Haeften, oom van voornoemde Dirk. Omstreeks 1650 kwam het door vererving aan Johan van Haeften Reiniersz., heer van Ophemert. In 1671 kreeg de laatst bekende bezitter van het geslacht van Haeften, Johan Walravensz het huis. Deze Johan was een jongere broer van Reinier van Haeften aan wie Ophemert toeviel. Kadastrale gegevens van 1830 vermelden de landbouwer Antonie van Tuil als eigenaar. Tenslotte wordt Gerrit van de Werken in 1843 nog als bezitter genoemd (Van der Aa 1843, dl 4, 428).

Bouwgeschiedenis
Uit archeologische en bouwhistorische waarnemingen blijkt dat Gameren heeft bestaan uit een voorburcht en hoofdburcht die omgeven en van elkaar gescheiden waren door een gracht. De vondsten en baksteen formaten duiden op een stichting van het complex in de 14de eeuw. Gameren is in het midden van de 18de eeuw getekend door H.Spilman. De hoofdburcht, die op deze tekening afgebeeld is, lijkt in deze fase een L-vormig complex te zijn geweest en te hebben bestaan uit een langwerpig en betrekkelijk smal hoofdgebouw met haaks daarop een lager bijgebouw. Van het huis resteren nog de twee overwelfde kelders. Hiervan is een datering mogelijk van eind 14e- tot begin 16e-eeuw. Het huis is vermoedelijk in de roerige tijden van de 15e en 16e eeuw een aantal keren zwaar beschadigd en daarna weer hersteld. De door Spilman weergegeven jaarankers(1598) verraden een bouwfase. Mogelijk gaat het hier om herstelling van door Berends en Hulst(1971) veronderstelde schade die veroorzaakt zou kunnen zijn door de Spanjaarden anno 1574. In 1568 wordt het huis omschreven als "ein edelmans woning met graften unnd toichbruggen, und opt voirgeborchte ein bouhuisz met ein grote poirte, voirt met syngell unnd bongart dair an gelegen". In 1650 wordt het huis omschreven als het "adelicke huys, 'twelcke vervallen..". Kort voor 1741 is het huis echter weer "vernieuwd en bewoonbaar gemaakt". Deze fase laat zich op de tekening van Spilman zien in de vorm van de schuiframen met kleine roedenverdeling. Dit soort vensters komt voor vanaf 1686. In 1853 brandde het huis na blikseminslag af, waarna het opnieuw werd opgebouwd. In de 20e eeuw is er aan de noordzijde nog een schuur aan toegevoegd. In 1969 heeft men voor de bouw van een bejaardenhuis het 19e-eeuwse huis gesloopt en de grachten gedempt.

Afbeeldingen
Het kasteel van Gameren, gewassen pentekening in O.I. inkt door H. Spilman (1721-1784), collectie Gemeentemuseum Arnhem, ook afgebeeld in: Berends, G., en R.S. Hulst, 1971, Het slot te Gameren. In Bijdragen en mededelingen van de Vereniging "Gelre", Arnhem, 5.Kadastrale kaart der gemeente Gameren, sectie D, 1823 RAG.Kadastrale situatie van het slot omstreeks 1830 en 1968. Tekening door H.J. Bloklander, ROB.Reconstructie van de plattegrond van het slot in het midden van de 18de eeuw.

Literatuur
- Berends, G., en R.S. Hulst, 1971, Het slot te Gameren, in: Bijdragen en mededelingen van de Vereniging 'Gelre', Arnhem, 1-9. - Boer, P.C. de, B. Olde Meierink, 2009, 't Slot ontsloten, Amersfoort. - Groenendijk, J., 2005, "De eerste generaties Pieck" in: Mededelingen historische kring West-Betuwe, 23e jaargang, nr. 1, Maart 2005, 20-27. - Janssen, H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga en B. Olde Meierink, 1996, 1000 jaar kastelen in Nederland etc, Utrecht, 99. -

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: L.J. Smals
Beschrijving gemaakt: 17-06-2003

Bouwhistorisch onderzoek RCE
Tekening door A.A.M. Warffemius, RDMZ., afgebeeld in Berends en Hulst, 1971,1-9.1969,door de provinciale archeoloog Gelderland gepubliceerd in het Nieuwsbulletin van de K.N.O.B., 121-122. (Dit onderzoek is ook verwerkt in Berends en Hulst,1971 Gelre deel LXV.)