Object
IJzendoorn

Locatie
Adres:
IJzendoorn
Gemeente Neder-Betuwe
Provincie Gelderland

Het kasteel was gelegen ten zuiden van de middeleeuwse kerk van het dorp IJzendoorn. Nu ligt op de locatie van het kasteel de Waaldijk.

Typologie

Met veel voorbehoud, en oordelend naar de tekening gaat het hierbij misschien om een compact toren-zaal kasteel.

Etymologie
Het kasteel werd genoemd naar het dorp IJzendoorn.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 3-02-2006

Bij een dijkverzwaring in 2001 zijn er resten van de funderingen van het kasteel aan het licht gekomen. Na afronding van de dijkverzwaringen zijn er geen funderingsresten van het kasteel bewaard gebleven.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Bij een dijkverzwaring in 2001 zijn er resten van de funderingen van het kasteel aan het licht gekomen. Na afronding van de dijkverzwaringen zijn er geen sporen van het kasteel bewaard gebleven.

Oudste vermelding
Datum: 1345, 11 november
Bron: Nijhoff, I,A, 1830-1875, Gedenkwaardigheden uit de geschiedenis van Gelderland, Arnhem, deel II nr 12.

"'Wij Reynolt..hartoge van Gelre..maken kont.. dat wij verlyet hebben heren Willem van Koc van Ysendoren 'thuys 'tYsendoren'."

'Wij Reynolt..hartoge van Gelre..maken kont.. dat wij verlyet hebben heren Willem van Koc van Ysendoren 'thuys 'tYsendoren anno' 11 november 1345.

Bezitsgeschiedenis
Op 12 december 1281 kocht ridder Rudolf de Cock alle in IJzendoorn liggende goederen van Hendrik en Godfried van Ochten. De kleinzoon van Rudolf, Willem de Cock Willemszoon, ontving op 11 november 1345 't Huys to Isendoorn' in leen van hertog Reinout de Derde. De heerlijkheid en het huis IJzendoorn gingen door vererving over in handen van de Van Riemsdijks en kwamen tenslotte aan de Van Balverens. In 1545 kwam de heerlijkheid in het bezit van de familie Pieck en van 1535 tot 1682 werd het goed door de familie Van de Poll en de familie Vijgh. In 1682 was Gerhard Huibert van de Clussen de enige eigenaar van de heerlijkheid. In 1700 verkocht hij het geheel aan de familie Van Wijhe van Echteld. Via deze familie kwam de heerlijkheid in handen van Frederik Hendrik baron van Wassenaar, heer van Katwijk. Hij verkocht de heerlijkheid aan Carel Lodewijk Diderick van Omphal. De familie Visser had de heerlijkheid IJzendoorn als laatste in handen. Het is onduidelijk tot hoe lang er nog sprake is geweest van een kasteel. Er is weinig bekend over een mogelijke verwoesting of afbraak.

Bouwgeschiedenis
Op 12 december 1281 kocht ridder Rudolf de Cock alle in IJzendoorn liggende goederen van Hendrik en Godfried van Ochten. De kleinzoon van Rudolf, Willem de Cock Willemszoon, ontving op 11 november 1345 het Huis te IJzendoorn in leen van hertog Reinout de Derde. Hoewel niet bekend is wanneer de IJzendoorn precies gebouwd is, staat vast dat er in ieder geval in 1345 een verdedigbaar huis moet zijn geweest. Er is een kaart bekend van Cornelis van Berck uit 1571 met daarop huis IJzendoorn in vogelvlucht van zuid naar noord gezien. De tekening is te onnauwkeurig om iets met zekerheid over het uiterlijk en de vorm te kunnen zeggen. Zichtbaar op de tekening is een van oost naar west lopende zaalbouw. In het midden van de zuidgevel bevindt zich een rechthoekig poortgebouw met zadeldak. Op de zuidoosthoek bevindt zich een ronde toren met uienspits. De borstwering lijkt uitgekraagd op consolen. Op de noordoosthoek staat een vermoedelijk ronde toren afgebeeld. Ook hier lijkt de borstwering te zijn uitgekraagd; en gezien de schaduwwerking ook op consolen. De borstwering is gekanteeld en de toren heeft een plat dak. Op de noordwesthoek is een rechthoekige toren met zadeldak te zien. Deze lijkt tegen de zaalbouw aan te staan, maar dit is niet echt goed te zien. Dit geldt ook voor de NO-toren.Ten zuiden van het kasteel is een kerk weergegeven, mogelijk geeft deze de ligging van het dorp weer. Het is onduidelijk tot hoe lang er nog sprake is geweest van een kasteel. Er is weinig bekend over een mogelijke verwoesting of afbraak. In 1571 stond het kasteel er in ieder geval nog. Op de verpondingskaart uit 1809 zijn de restanten van het slot te zien.

Afbeeldingen
- Kaart door Cornelis van Berck uit 1571 behorende bij een hofproces uit 1577. Afbeelding in vogelvlucht van zuid naar noord gezien. Rag, algemene kaarten verzameling nr. 389 (Beaufort 1968, CI, nr 235). - Verpondingskaart uit 1809 met daarop de restanten van het slot. RA AKV 0873-153 (Schaaij 2003, 170).

Literatuur
-Beaufort, R.F.P., De, en H. M. Van den Berg, 1968, Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, dl. III, de Betuwe, Den Haag, p. CI. -Nijhoff, I.A., 1830-1875, Gedenkwaardigheden uit de geschiedenis van Gelderland, deel II, Arnhem, nr 12.-A. Schaaij, 'Het slot Isendoorn, De Hof en de Pottum te IJzendoorn', in: Terugblik 'De Betuwe op slot'. Over kastelen en adellijke huizen. Jaarboek Stichting Tabula Batavorum. Opheusden, 2003, 169-177.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: L.J. Smals
Beschrijving gemaakt: 12-6-2003