Object
Leerdam, kasteel van

Locatie
Adres: Hofje van Aerden
Leerdam
Gemeente Leerdam
Provincie Zuid-Holland

Het kasteel was gelegen aan de Linge in de zuidwesthoek van het stadje Leerdam. Het kasteel lag aan de stadskant tegen de omwalling aan, maar werd van de stad gescheiden door een gracht.

Typologie

Het kasteel had een min of meer vierkante plattegrond met twee ronde hoektorens, tegenover elkaar gelegen. Twee zijden van het kasteel maakten deel uit van de stadsmuur.

Etymologie
De naam is afgeleid van een dam in het riviertje Lede, waarvan Leer een vroege benaming is. Leerdam ligt op de plek waar de Lede in de Linge uitmondt.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 25-9-2002

Er zijn nu nog twee restanten van een muur en een stuk van een torentje met wenteltrap te zien, die zijn opgemetseld tot een hoogte van vijftig centimeter. De resten liggen achter het hofje van Aerden, dit hofje is in de jaren zeventig van de achttiende eeuw op het kasteelterrein verrezen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het middeleeuwse kasteel zijn nog geconsolideerde restanten van fundamenten van de muren en een toren overgebleven.

Oudste vermelding
Datum:
Bron:

Bezitsgeschiedenis
Heer Pelgrim van der Leede uit het geslacht Arkel liet het kasteel te Leerdam eind dertiende eeuw bouwen. Vanaf toen was het bezit van het geslacht Van Arkel. Tijdens de Arkelse oorlog veroverde de Hollandse graaf Willem VI veel Arkelse gebieden en in 1407 viel ook Leerdam in Hollandse handen. Tijdens de oorlogen tussen Holland en Gelre werd Leerdam verscheidene malen belegerd. In 1496 veroverden de Gelderse soldaten de stad en het kasteel, maar snel daarna dwong de stadhouder van Holland, Albrecht van Saksen-Meissen, de Geldersen tot overgave en het kasteel werd in bezit genomen door het geslacht van Egmond. In 1551 kwam het kasteel door vererving in handen van Willem van Oranje. Het werd in 1574 verwoest toen Spaanse troepen Leerdam innamen, maar het terrein bleef in het bezit van de Nassause domeinraad.

Historische betekenis
Het kasteel is een bijzonder voorbeeld van een kasteel dat is opgenomen in de stadsmuur. Bij dit kasteel vormde de stadsmuur namelijk twee zijmuren van het kasteel.

Bouwgeschiedenis
Heer Pelgrim van Leede kwam in 1267 in het bezit van Kasteel ter Leede, maar heeft voor zijn dood in 1304 het kasteel Leerdam laten bouwen als vervanging voor dat kasteel. Ergens tussen 1267 en 1304 zal het kasteel gebouwd zijn. In 1410, tijdens de Arkelse oorlog die duurde van 1401 tot 1412, werd het kasteel versterkt. In de eerste helft van de zestiende eeuw werden er ontwerpen gemaakt voor een verbouwing van het kasteel door Rombout II Keldermans, in opdracht van Floris van Egmond. Het is mogelijk dat in combinatie met de bouw van de stadsmuren het kasteel van vorm veranderd is. Na de verwoesting 1n 1574 werd het kasteel waarschijnlijk niet meer opgebouwd, maar de resten bleven er liggen. In 1750 waren nog drie wachttorens van het kasteel te zien. Afgaande op de plattegrondvorm van het kasteel op de stadsplattegrond van Van Diepenem rond 1650, had het kasteel een vierkante vorm met twee diagonaal tegenover elkaar gelegen ronde hoektorens, een naar de stad gericht en een naar de buitengracht. De entree tot het kasteel, gelegen vlak bij de Veerpoort, werd mogelijk beschermd door een vierkante toren. Er zijn twee topografische tekeningen bekend van het kasteel, een van A. Rademaker en een van A. Schoemaker, waarvan de een een kopie lijkt van de ander. Deze tekeningen zijn niet naar het leven gemaakt en zijn vermoedelijk gebaseerd op bovengenoemde plattegrond. Het zal dus vrijwel zeker gaan om fantasietekeningen, alhoewel het niet onmogelijk is dat zij deels nog de drie bovengenoemde wachttorens weergeven.

Afbeeldingen
-Plattegrond van Leerdam in de zestiende eeuw door Jacob van Deventer. In: van Groningen 1989, 313. -Plattegrond van kasteel Leerdam op een kaart van Van Diepenem, ongedateerd. ARA Collectie Hingman No.3345 -Plattegrond en situatie met restant van stadsmuur en kasteel. Opmetingstekening van bureau Van Hoogevest (1973), bewerkt door J.Jehee, 1988. In: Groningen 1989, 320. - Tekening van het kasteel door A. Rademaker, ca 1730. RKD, inv.nr. 0000182578. - Tekening van het kasteel vanuit het westen door A. Schoemaker, ca 1720. Kon. Oudheidkundig Genootschap, geen inv.nr.

Literatuur
-Gent, P.M. van, 1937, Leerdam door de eeuwen heen, Leerdam, 105-119. -Groesbeek, J.W., De heren van Arkel, De Nederlandse leeuw, 1954, jaargang 71-Groningen, C.L. van, 1989, De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en kunst, De Vijfheerenlanden met Asperen, Heukelum en Spijk, 's-Gravenhage, 155, 314. -Stöver, J., 2000, Kastelen en Buitenplaatsen in Zuid-Holland, Zutphen, 471.-Waale, M.J., 1990, De Arkelse oorlog 1401-1412. Een politieke, krijgskundige en economische analyse, Hilversum.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Annemiek te Stroete
Beschrijving gemaakt: 12-11-2002

Archeologisch onderzoek RCE
jaarverslag 1976, 96