Gouda, Kasteel
IN BEWERKING [?]
algemeen |
omschrijving |
bezits- en bouwgeschiedenis |
afbeeldingen, literatuur en documentatie |
verdere informatie |
terug naar de lijst
Object
Gouda, Kasteel
Locatie
Adres: de Punt / Houtmanplantsoen
Gouda
Gemeente Gouda
Provincie Zuid-Holland
Het kasteel was gelegen in het zuiden van Gouda aan de noordelijke oever van de Hollandse IJssel.
Typologie
Er bestaan verschillende ideeën over de precieze vorm van de plattegrond, maar het kasteel van Gouda was rechthoekig, waarschijnlijk richting de vorm van een parallellogram. Het kasteel had zes torens, rond of rechthoekig van vorm.
Etymologie
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 13-01-2003
Het voormalige kasteelterrein bestaat gedeeltelijk uit een park. Het andere gedeelte is bebouwd door huizen uit de zeventiende eeuw en later.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Van een ronde hoektoren zijn nog geconsolideerde resten te zien in het Goudse houtmanplantsoen. Voor de rest is het middeleeuwse kasteelterrein niet meer herkenbaar.
Afmetingen
Oudste vermelding
Datum:
Bron:
Bezitsgeschiedenis
Jan van Blois was de eerste eigenaar van het kasteel en tevens verantwoordelijk voor de bouw ervan van 1361 en 1385. Het kasteel werd weinig bewoond, meestal verbleven de eigenaren ervan in Schoonhoven terwijl het Goudse kasteel door een kastelein werd onderhouden. Na Guy van Châtillon, eigenaar tot zijn dood in 1397, kwam Gouda in handen van Albrecht van Beieren. Jacoba van Beieren verbleef van 1425 tot 1428 regelmatig op het kasteel, maar verder kwam er nauwelijks iemand tot in 1572 geuzenadmiraal Lumey zijn intrek nam in het kasteel. Het kasteel was in het bezit van de Staten van Holland, maar in 1577 besloot het stadsbestuur dat het kasteel gesloopt moest worden en zo gebeurde het.
Historische betekenis
Kasteel Gouda is het enige appanage kasteel in Holland dat rechtstreeks door de vorst is gegeven.
Bouwgeschiedenis
In opdracht van de graaf van Blois werd in 1360 werd begonnen met de bouw van het nieuwe kasteel van Gouda tegen de bestaande stadsmuur, de bouw verliep in drie fases. In de eerste fase (1360-1364) werd de grond aangekocht inclusief een stuk stadsmuur en de IJsseltoren, die in gebruik werd genomen als woontoren en later de zuidoostelijke hoektoren van het kasteel. In 1363 waren er een nieuwe toren en twee woonvleugels gebouwd en werd het hele kasteelterrein omgracht. In de tweede bouwfase (1368-1375) werd een derde toren met poort en valbrug gebouwd. Het kasteel had toen waarschijnlijk een L-vormige plattegrond. Na de derde fase (1380-1385)had het kasteel zijn rechthoekige vorm gekregen met zes torens. Al tijdens de bouw was er sprake van verzakkingen en instortingen, dus waarschijnlijk moest het bouwwerk vaak hersteld worden. Het kasteel werd deels in de as gelegd tijdens een stadsbrand in 1438, maar is daarna weer hersteld, archeologische gegevens wijzen ook op nieuwe bebouwing uit de eerste helft van de vijftiende eeuw. In opdracht van Willem van Oranje werd in 1575 een bolwerk aan het kasteel toegevoegd, maar kort daarna, in 1577, werd het kasteel op last van het stadsbestuur van Gouda in gedeelten afgebroken. Een deel van het kasteel bleef dienst doen als stadsmuur tot in het begin van de negentiende eeuw. Eén van de grotere torens, de Chartertoren, deed nog lange tijd dienst als archief, maar werd in 1808 gesloopt.
Afbeeldingen
-Het kasteel van Gouda op een stadsplattegrond van Gouda door Jacob van Deventer, vermoedelijk vervaardigd in 1562, ARA inv. nr. DEF-1-6.-Het kasteel van Gouda op de 'carton', bijkaart bij de stadsplattegrond door Jacob van Deventer, vermoedelijk vervaardigd in 1562, ARA, inv. nr. DEF-13.-Het kasteel van Gouda op een stadsgezicht van Gouda vanaf de IJssel door Frans Hogenberg, vervaardigd tussen 1572 en 1575, stedelijk museum 'het Catharinagasthuis' in Gouda nr. 50667. Deze tekening is veelvuldig gekopieerd. -Het gesloopte kasteel van Gouda op een stadsplattegrond van Gouda door Frans Hogenberg, gedateerd 1585, streekarchiefdienst Gouda, THA nr. 105A6.-Eén toren van het kasteel op een stadsplattegrond van Gouda door Joan Blaeu, uitgegeven in 1649, stedelijk museum 'het Catharinagasthuis' in Gouda nr. 50754.-Geïdealiseerde weergave van het kasteel op een schilderij van Christoffel Pierson, rond 1700, stedelijk museum 'het Catharinagasthuis' in Gouda nr. 55135.-Het kasteel van Gouda op een anonieme achttiende-eeuwse potloodtekening, toegeschreven aan Jan Gooyen, stedelijk museum 'het Catharinagasthuis' in Gouda nr. 51495. -De oostzijde van het kasteel van Gouda (?), gravure door Arent Lepelaar kort voor 1714, stedelijk museum 'het Catharinagasthuis' in Gouda nr. 50686.-Reconstructie van de plattegrond van het kasteel van Gouda in: Stöver 2000.
Bronnen
Literatuur
-Denslagen, W., 2001, De Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst, Gouda, Zwolle. -Sprokholt, H, Chris Akkerman en Marcel van Dasselaar, 1993, Het kasteel van Gouda, Delft.-Stöver, J., 2000, Kastelen en buitenplaatsen in Zuid-Holland, Zutphen.
Documentatie
Bescherming gebouw
Status:
Bescherming terrein
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: Annemiek te Stroete
Beschrijving gemaakt: 14-01-2003
Bouwhistorisch onderzoek RCE
Archeologisch onderzoek RCE
Overig onderzoek
Geomorfologische codering
Bodemkundige codering
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.