Object
Batestein

Locatie
Adres: Hofplein
Vianen
Gemeente Vianen
Provincie Utrecht

Het kasteel was opgenomen in de noordwestelijke hoek van de stadsommuring van het oude Vianen, ten zuiden van de Lek en ten noorden van de straat Hofplein.

Typologie

Het is moeilijk iets te zeggen over de typologie. Het kasteel had een min of meer rechthoekige vorm en werd gedomineerd door een grote vierkante toren. Het kasteel werd gebouwd in de hoek van de stadsommuring als opvolger van het 'castrum de Vianen'.

Etymologie
Batestein is waarschijnlijk vernoemd naar de vrouw van de bouwheer, Beatrix van Egmond. Bate is een verkorting voor Beatrix en stein is een benaming voor een stenen huis.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 1-08-2011

Van het middeleeuwse kasteel zijn slechts enkele muurresten overeind gebleven. De zeventiende-eeuwse Hofpoort en een pompje, gedateerd 1648, staan er ook nog, deze poort en het pompje worden aan Jacob van Campen toegeschreven.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het middeleeuwse kasteel zijn bovengronds slechts enkele muurresten overeind gebleven. Weerstandsmetingen door RAAP in 1997 en opgravingen in 2007 hebben ondergrondse muur- en grachtrestanten aan het licht gebracht en bovendien restanten van een van de poorttorens blootgelegd.

Afmetingen
Uit Archis: 'Booronderzoek en weerstandsmetingen (RAAP, 1997) Het onderzoek heeft zowel aanwijzingen voor de aanwezigheid van muur- als grachtresten opgeleverd. De ligging van de muurresten komt overeen met de situatie, zoals die op de meeste historische kaarten wordt weergegeven. De afstand tussen de muur en de zuidelijke zijde van de muur, zal ca. 65 meter zijn geweest en de breedte van de gracht 20 meter'.

Fysisch-geografische situering
Zoals gevonden in Archis: geomorfologie en bodemkunde: bebouwing.

Oudste vermelding
Datum:
Bron:

Bezitsgeschiedenis
Het kasteel is rond 1372 in opdracht van Gijsbrecht van Vianen gebouwd. Na zijn dood in 1391 werd Gijsbrecht van Vianen opgevolgd door zijn zoon Hendrik II van Vianen. In 1414 huwde Johanna, de enige dochter van Hendrik, met Walraven I van Brederode. Haar oudste zoon Reinoud II van Brederode erfde na haar dood in 1418 haar bezittingen. Zo kwam Batestein in handen van het geslacht Van Brederode en zij bezaten en bewoonden het kasteel tot 1684. Na de laatste Van Brederode kwam het kasteel door vererving in handen van de familie Von Dohna. Amelia gravin von Dohna erfde het kasteel in 1686, zij droeg het over aan haar man Simon Hendrik von der Lippe. In 1725 werd de soevereine heerlijkheid door de toenmalige heer Von der Lippe, kleinzoon van Simon Hendrik, verkocht aan de Staten van Holland en West-Friesland. Het kasteel heeft daarna verschillende functies gehad, onder andere die van militair hospitaal in het begin en kazerne in het einde van de achttiende eeuw. In 1828 en 1829 werd datgene wat nog over was van het kasteel Batestein verkocht en gesloopt.

Bouwgeschiedenis
In 1371 is er begonnen met de bouw van kasteel Batestein in opdracht van Gijsbrecht van Vianen. De grote toren 'Saint Pol' is gebouwd met geld dat in 1371 is verworven, dus die zal kort daarna gebouwd zijn. Onder het bewind van het geslacht Van Brederode is het kasteel uitgegroeid tot een omvangrijk complex. Rond Saint Pol verrezen in de loop van tijd verschillende vleugels en in de zestiende eeuw werd het kasteel voorzien van bastions. Het kasteel is in 1481 door Utrechters geplunderd en in 1567 door Spanjaarden in brand gestoken en ingenomen, maar over schade is niets bekend. In de zeventiende eeuw is het kasteel nog verfraaid met een nieuwe poort, de Hofpoort. Maar op de tekening van R. Roghman uit het midden van de zeventiende eeuw is al wat verwaarlozing te zien. In 1696 is er weer sprake van een brand, deze keer werd wel een gedeelte van het kasteel verwoest, het is daarna weer gedeeltelijk opgeknapt. Het kasteel is in de loop van de achttiende eeuw verder verwaarloosd en Saint Pol is in 1771 gesloopt, het was toen nog slechts een ruïne. Vanaf 1828 werden de overige restanten van Batestein verkocht en gesloopt.

Afbeeldingen
-Kasteel Batestein, plattegrond in vogelvluchtperspectief, naar tekening van H. Allaerdt, 1632, gemeentearchief Vianen. -Kasteel Batestein van de linkerkant, tekening van R. Roghman omstreeks 1647, Teyler stichting Haarlem. (Wyck 1989, 215). -Kasteel Batestein op een plattegrond van Vianen in 'Toonneel der Steden van de Vereenighde Nederlanden', door J. Blaeu uitgegeven in 1648. -Kasteel Batestein van de linkerkant, gewassen tekening door W. Schellinks, 1670. -Het kasteel Batestein in 1674, zijaanzicht rechterkant, tekening door A. de Haan, collectie RDMZ. -'t Huis Batestein te Vianen, zijaanzicht vanaf de Lekdijk, rond 1700 gemaakt door C. Specht. -Kasteel Batestein van de linkerkant, gravure van J. Ottens, gemeentearchief Vianen. -Kasteel S. Pol te Vianen in 1607, schuin van voren gezien, gravure door A. Rademaker in Rademaker 1725. -Kasteel S. Pol te Vianen in 1645, schuin van voren gezien, gravure door A. Rademaker in Rademaker 1725. -Saint Pol op een gezicht op Vianen, gewassen tekening door A. Schouman uit 1728, 12,5 x 21 cm. -Kasteel Batestein van de linkerkant, gravure van J.C.Philips uit 1749 naar ontwerp van C. Pronk uit 1733. -Plattegrond en doorsnede van Saint Pol uit het begin van de achttiende eeuw, aquarel, Algemeen Rijksarchief 's-Gravenhage. -Plattegrond van Batestein uit de achttiende eeuw, tekening, Algemeen Rijksarchief 's-Gravenhage. -Plattegrond van Batestein uit de achttiende eeuw, aquarel, Algemeen Rijksarchief 's-Gravenhage. -Ruïne van Saint Pol in de achttiende eeuw, tekening van D. Heytink, stadhuis Vianen.

Bronnen
Wyck, H.W.M. van der, 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman I, Alphen aan de Rijn, 215.

Literatuur
-Janssen H.L., J.M.M. Kylstra-Wielinga, B. Olde Meierink (red.), 1996, 1000 Jaar kastelen in Nederland. Functie en vorm door de eeuwen heen, Utrecht, 74. -Groningen, C.L. van, 1989, De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en kunst, De Vijfheerenlanden met Asperen, Heukelum en Spijk, 's-Gravenhage, 156-157. -Jordanov, M.S., 2008, Plangebied Noordgracht kasteel Batestein, gemeente Vianen; een archeologische begeleiding van de graafwerkzaamheden. RAAP-rapport 1643. - Kaptein, I.N., H. Koopmanschap, 2007, Archeologische begeleiding van de bodemsanering en gedeeltelijke opgraving rondom het Hofplein te Vianen. Archeologische Rapporten Oranjewoud 2007/128. -Meyere, J.A.L. de en J.M.M. Ruijter, 1981, Kasteel Batestein te Vianen. Aspecten uit de historie van het kasteel en zijn bewoners, Alphen aan de Rijn, 7-8. -Nuijten, I.M.C., 1998: Gemeente Vianen, kasteel Batestein; archeologisch onderzoek, RAAP-rapport 330. -Rademaker, A., 1725, Versameling van Hondertvijftig Nederlantse outheeden en gesigten, Amsterdam.-Salverda de Grave, 1918, Twee inventarissen van het huis Brederode. -Stöver, J., 2000, Kastelen en Buitenplaatsen in Zuid-Holland, Zutphen, 468.

Documentatie
N.v.t.

Coördinaten
Coordinaten: 51°59'43.80''N, 5° 5'15.73''O
Kaartblad: 38F , x: 134.429, y: 445.277, precisie 3

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Annemiek te Stroete
Beschrijving gemaakt: 18-11-2002

Overig onderzoek
1997, archeologisch en geofysisch onderzoek, door RAAP. 2007, archeologisch onderzoek door Oranjewoud. 2008, archeologische begeleiding door RAAP.

2007, Archeologische begeleiding door RAAP.

Geomorfologische codering
B, Bebouwing.

Bodemkundige codering
|h, Bebouwing.