Object
Herlaar / Ameide

Locatie
Adres: Lekdijk 84
Tienhoven
Gemeente Zederik
Provincie Zuid-Holland

Het terrein van het voormalige kasteel Herlaar is gelegen aan de zuidwestzijde van de Lekdijk ten westen van het plaatsje Ameide tussen het Kerkpad en de dijk.

Typologie

De typologie is onbekend. Het is wel duidelijk dat het complex bestond uit verschillende vleugels, torens en muren, mogelijk rond een binnenplaats.

Etymologie
De naam van het kasteel Herlaar is ontleend aan de familie Herlaar, die verhuisde vanuit Brabant naar Ameide en daar optrad als locator.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 15-11-2002

Op de plek van het vroegere kasteel staat nu een woonhuis dat in de jaren dertig van de twintigste eeuw gebouwd is. Er resteren nog ingangshekken van het achttiende-eeuwse huis.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het middeleeuwse kasteel is niets meer over, er staat alleen nog een achttiende-eeuws toegangshek van het verdwenen huis. Op het terrein staat nu een woonhuis uit de jaren dertig van de twintigste eeuw.

Afmetingen
Afmetingen volgens een opgave in 1830. Het totale terrein mat 85 x 150 m. De hoofburcht was 40 x 50 m groot volgens de kadastrale minuut uit 1822.

Oudste vermelding
Datum:
Bron:

Bezitsgeschiedenis
De heren van Herlaar waren in de dertiende eeuw vazallen van de bisschop van Utrecht. In 1298 verbond Dirk van Herlaer zich met de graaf van Holland tegen de Utrechtse bisschop, maar in 1312 werd het huis weer een Utrechts leen. In 1365 kwam de heerlijkheid in handen van de heren van Vianen en in 1388 werd het kasteel belegerd in een oorlog tussen Jan van Arkel en Hendrik van Vianen. Als Hendrik in 1418 komt te overlijden sterft het geslacht van Vianen in de mannelijke linie uit. Het kasteel komt door een huwelijk in het bezit van de van Brederodes en zij hebben het meer dan twee eeuwen, namelijk tot 1684, in hun bezit. Door vererving kwam het vervolgens samen met Batestein en Vianen in bezit van het geslacht Van der Lippe, totdat in 1725 alle rechten aan de Staten van Holland werden verkocht. Arnout van den Bergh kocht het kasteel in 1729 van de Staten van Holland en in de jaren dertig verbouwde hij het.

Bouwgeschiedenis
Het kasteel Herlaar is vermoedelijk in de 13de eeuw gebouwd. Hoewel de vroegste afbeeldingen dateren uit het midden van de 17de eeuw geven zij nog wel de middeleeuwse situatie weer. Ze zijn echter of te summier of van grote afstand gemaakt, zodat het moeilijk is een reconstructie te maken. De hoofdburcht lijkt te bestaan uit een vierkant met op twee tegenover elkaar gelegen hoeken een ronde toren en op de andere hoeken een vierkante toren. In de vierkante torens lijken woonvertrekken ondergebracht. De vierkante toren op de noordwesthoek bevatte een een in de gracht uitgebouwde aanbouw. Het geheel was omgeven door een dubbele gracht. Over een eventuele voorburcht is niets bekend. Het kasteel bevond zich in het midden van de 17de eeuw al in een ruineuze toestand en is in 1730 gesloopt en vervangen door een vierkant classicistisch landhuis, dat diagonaal op het kasteelterrein stond. Dit huis is in 1811 gesloopt, alleen de poort tot het kasteelterrein is bewaard gebleven. Op het terrein is in 1931 een nieuw huis gebouwd.

Afbeeldingen
-Het huis Herlaar/Ameide, twee randfiguren van een kaart afkomstig uit het boek van Schelling, 14e eeuw, in: ..., 2000, Historische vereniging Ameide en Tienhoven, jaargang 11 nr 2/3. Ameide van een afstand, tekening door R. Roghman uit het midden van de zeventiende eeuw, 330 x 484 mm. Afgebeeld in Van der Wijk...-Plattegrond van Ameide met daarop het huis Herlaar. Gekleurde pentekening van J. Perrenot uit het midden van de achttiende eeuw. Collectie Bodel Nijenhuis, R.U. Leiden, nr. 2123. -Drie onbetrouwbare afbeeldingen afgebeeld in Pellikaan op p. 58, 62 en 67, en op p. 65 een plattegrond uit 1747 (wel betrouwbaar) en op p. 69 het in 1730 nieuw gebouwde huis (eveneens betrouwbaar). -'t Huis Tienhoven in 't stift', 1724, A. Rademaker, in: Beelaerts 2006, 262 (Daar abusievelijk Tienhoven genoemd).

Literatuur
-..., 2000, Historische vereniging Ameide en Tienhoven, jaargang 11 nr 2/3. -Groningen, C.L. van 1992, De Alblasserwaard. De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, 311-312. -Stöver, J., 2000, Kastelen en Buitenplaatsen in Zuid-Holland, Zutphen, 468. -Pellikaan, G.B., Ameide/Tienhoven', in: Ooms J.W. (ed), z.j. [1973], Onze streek-Historie. Bijdragen over de historie van de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden, deel 3, 57-71. -Dumas, Ch. en W. Beelaerts van Blokland, 2006, De kasteeltekeningen van Abraham Rademaker, Zwolle, 262.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Annemiek te Stroete
Beschrijving gemaakt: 18-11-2002