Object
Rixtel, Het Huis te / Het Gulden Huis

Locatie
Adres: nabij Havenweg
Aarle-Rixtel
Gemeente Laarbeek
Provincie Noord-Brabant

Het voormalige kasteelterrein ligt ten oosten van Aarle Rixtel, ten zuiden van de Klokkengietersstraat. Het grenst met zijn westzijde aan de Aa en 500 meter ten oosten daarvan ligt het kanaal.

Typologie

De typologie van het oorspronkelijke huis is onbekend. Er zijn verschillend tekeningen van het kasteel bekend, maar het is de vraag of met name één tekening betrouwbaar is, een tekening afgebeeld in 'Kastelen in Brabant'. Op deze tekening zien we een omwaterde machtige, halfronde woontoren, voorzien van hoog aangebrachte vensters en een ronde uitkijkpost op een hoek. De donjon had waarschijnlijk muren van ruim 1 meter dik, en ter verdere verdediging was een sluis in de Aa gebouwd die de omwatering van het kasteel verzekerde. Peter van der Wielen meent op dat als deze tekenig betrouwbaar is, het zou gaan om een uniek geval, daar we verder slechts één voorbeeld van een dergelijk bouwwerk kennen, namelijk huis Dever in Lisse. Er zijn ook andere bronnen beschikbaar. Een tekening, die nu berust bij de Universiteit van Tilburg, wijst op een ander grondplan, namelijk twee evenwijdig geplaatste vleugels, oost-west gericht, met daartussen een binnenplaats. Het gehele complex omgeven door een veriaknte gracht. Deze tekening komt overeen met de hypothese over het uitzien van het kasteel, opgesteld na onderzoek en gedeeltelijke blootlegging.

Etymologie
Het huis is genoemd naar de plaats waarbij het gebouwd werd [Van der Wielen].

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 18-07-2003

Huidige functie:

Het middeleeuwse kasteel bestaat niet meer. Het kasteelterrein maakt nu deel uit van de begrenzing van en het landschap rondom de rivier de Aa.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Grondgebruik:

Er is geen middeleeuwse bebouwing meer zichtbaar in het landschap, het betreft tegenwoordig vlak grasland. Volgens de AMK omschrijving van Archis zouden de voormalige grachten nog te herkennen moeten zijn in de vorm van plauwe depressies. en een gedeelte van de fundering zou ook zichtbaar zijn in het landschap als verhoging.Een opgraving in 1938 wees uit dat er nog stenen fundamenten en houten palen in de grond aanwezig moeten zijn. Het betreft hier twee AMK terreinen, waarbij het kernterrein een archeologisch Rijksmonument is.

Afmetingen
De afmetingen van de hoofdbrucht binnen de grachten bedroegen 40 x 40 meter. De grachten waren 8-10 meter breed en 1.80 meter diep. Overige afmetingen zijn onbekend.

Oudste vermelding
Datum: 23 maart 1377
Bron: Beschikking van hertogin Johanna

"''t Huys van Ricxstel'"

'Johanna by der gratien goidt hertoginne van Luxemborgh, van Brabant, van Lembrich ende marckgravinne des Heylich Rijcx, doen condt allen luyden, wat onse getrouwe die heere van Haisbain, ridder, getuyght heeft, dat 't Huys van Ricxstel toebehoirende herre Diederick die Roevere, onse leen is met syn toebehoirten, dats te weten totter sluyssen die heyderick, van daer alsonne een bruxchen, dat heyt d'morteken ende tot goeders goet van Scheepdale ende totter abdissen goet van Bynderen ende tot Geraerts van Eyck wederomme coemende voors.' [Van der Wielen]

Bezitsgeschiedenis
In 1300 vinden we ridder J. de Haisbain als eigenaar van het huis, maar de oudste vermelding dateert uit 1377. In 1392 verpandt hertogin Johanna van Brabant de hoge, middelbare en lage heerlijkheid van Aarle, Rixtel, Beek en Stiphout aan ridder Diederik de Roovere, eigenaar van het huis te Rixtel. In 1392 geeft Dirk de Roovere het huis met wind- en watermolen en landerijen over aan Willem van Ghent. Via zijn zoon Willem komt het aan Jan van Oudart, waarna de derde Jan van Oudart het in 1503 vermaakt aan zijn vrouw Barbara van Poelgeest. Tussen 1661 en 1680 was Charles Oudart de Dongelberge bewoner van het Gulden Huis, en via diens zoon Carolus Robertus de Dongelberghe d'Oudart, baron van Corbeke komt het in handen van jonker van der Meulen. In 1715 wordt het huis verkocht aan Hendricus Draack. In de loop van de negentiende eeuw komt het gebouw aan de familie Bots uit Helmond en in 1871 komt het tenslotte aan klokkengieter A.E. Fritsen [Van der Wielen].

Historische betekenis
Het was het belangrijkste huis van Aarle en Rixtel [Van der Wielen].

Bouwgeschiedenis
Het huis is vermoedelijk rond 1300 gebouwd, maar de oudste vermelding dateert uit 1377. Door de aanleg van de Zuid-Willemsvaart tussen 1822 en 1826, kwam het huis aan de verkeerde zijde te liggen, waardoor het huis afgesloten werd van het dorp. Hierdoor viel ten prooi aan het verval, en in 1883 werd het afgebroken [Van der Wielen].

Afbeeldingen
- 't Huis te Reckel, kopergravure, anoniem, Tilburg, KUB R 53.1 / 820.11 Guld (3) [Van der Wielen].- Het Gulden Huis of het Slot te Rixtel, tekening, L. van Valkenburg, Tilburg, KUB R 53.1 / 820.11 Guld (2)[Van der Wielen].- 't Huis te Rijksel, bij 's-Hertogenbosch, in Peelland, J. Stellingwerf, Tilburg, KUB R 53.1 / 820.11 Guld (1) [Van der Wielen].- Ets, 18e eeuw, 't Huis te Reckel, anoniem, 's-Hertogenbosch, prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap (van Boven 1982, 88).- Ets, 18e eeuw, 'Aan de andere zijde', anoniem, 's-Hertogenbosch, prentenkabinet van het Provinciaal Genootschap (van Boven 1982, 89).- Kadastrale minuut, 1811-1832, Gemeente Aarle Rixtel, Noord Brabant. Sectie B, blad 3, nr. 417 (http://watwaswaar.nl/#aO-HI-6-ed-1v-1-3hC4-1Bxo---Mg, geraadpleegd op 28-09-2011).- Google Earth foto, 2011, locatie Huis te Rixtel / Gulden Huis (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Aa., van der, A. J., 1839, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, dl. 9, 563.- Boven, M.M.A. van, 1982, Kastelen in Brabant. ‘Van Burcht tot Landhuis’, ’s-Hertogenbosch, 88-89, 151.- Coenen, J., 1992, Van Ricstelle tot Aarle-Rixtel. De geschiedenis van Aarle-Rixtel, Aarle-Rixtel, 39-41.- Craandijk, J., 1888, Wandelingen door Nederland. Zeeland en Noord Brabant, Haarlem, 85.- Eliëns, F.M., 1980, 'Het Gulden Huis 3', Het Brabants Kasteel, jaargang 3, nr. 4, 28-33.- Hendriks, J.P.C.A., 1979, 'Het Gulden Huis', Het Brabants Kasteel, jaargang 2, nr. 1, 24-35.- Hendriks, J.P.C.A., 1979, 'Het Gulden Huis 2', Het Brabants Kasteel, jaargang 2, nr. 2, 27-28.- Hoekstra, T.J., H.L. Janssen, I.W.L. Moerman, 1981, Liber Castellorum Veertig variaties op het thema kasteel, Zutphen, 32.

Documentatie
NKS documentatiecentrum, map 'Huis te Rixtel'.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:  (archeologisch rijksmonument nummer: 45567)

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / Maartje Verhoeckx
Beschrijving gemaakt: 18-07-2003 / 28-09-2011

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
1938, opgraving. 1979 booronderzoek door J. Hendriks.

Geomorfologische codering
2R5, Beekdalbodem, zonder veen, laaggelegen

Bodemkundige codering
g21-III, Beekeerdgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand